Sau ba năm áp dụng trong thực tiễn, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu
dùng vẫn chưa phát huy được vai trò trong việc bảo vệ quyền lợi người
tiêu dùng và thậm chí còn nảy sinh nhiều bất cập.
Theo ông Nguyễn Mạnh Hùng, Tổng Thư ký Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu
dùng thì có một nghịch lý rằng mặc dù Hội được giao trách nhiệm nhưng
không được giao quyền hạn cũng như nguồn lực để thực hiện.
Chính vì vậy mà đến nay, trong bảy nội dung tham gia bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng của Hội theo khoản 1, điều 28 của Luật, vẫn còn nhiều
nội dung không thể thực hiện hoặc có thực hiện cũng vô cùng khó khăn.
Luật dưới góc nhìn đa chiều
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có hiệu lực từ ngày 1/7/2011 đã
tạo lập hành lang pháp lý cần thiết cho việc bảo vệ người tiêu dùng, xác
lập được sự ổn định trong quan hệ giữa người tiêu dùng với các tổ chức,
cá nhân kinh doanh. Từ đó đã hình thành được nền tảng tư duy mới trong
công tác quản lý nhà nước về bảo vệ người tiêu dùng và thiết lập được vị
thế các tổ chức xã hội tham gia bảo vệ, hướng tới mục tiêu xã hội hóa
công tác bảo vệ người tiêu dùng.
Đây là nhận định của giới chuyên gia tại Hội thảo “Nhìn lại ba năm thực
thi luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng” do Dự án hỗ trợ chính sách
thương mại và đầu tư châu Âu phối hợp với Cục Quản lý Cạnh tranh, Liên
hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam và Hội bảo vệ quyền lợi người
tiêu dùng tổ chức ngày 28/10, tại Hà Nội.
Tuy đã bước sang năm thứ 3 thực thi Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu
dùng nhưng dường như người tiêu dùng vẫn chưa thực sự hiểu được quyền và
nghĩa vụ của mình, hoặc có hiểu thì tâm lý e ngại vẫn đè nặng trở thành
rào cản để họ thực thi những quyền lợi được hưởng.
Theo ông Nguyễn Mạnh Hùng, từ đầu năm đến nay, Hội bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng đã tiếp nhận trên 1.000 vụ việc liên quan đến xâm hại
quyền lợi người tiêu dùng; trong đó đã xử lý thành công trên 75% vụ
việc.
Trong số chưa thành công có một phần lỗi từ người tiêu dùng mua hàng
nhưng không lấy hóa đơn, không đọc kỹ hướng dẫn trước khi sử dụng và một
phần khác do phía doanh nghiệp thiếu thiện chí.
Nhiều trường hợp người tiêu dùng bị thiệt hại nhưng không biết phải hỏi
ai, không biết khiếu nại ở đâu hoặc bỏ qua vụ việc vì cho rằng mức thiệt
hại không lớn. Tuy nhiên, chính việc không lên tiếng đó khiến người
kinh doanh tiếp tục “móc túi" người tiêu dùng. Nhỏ nhất là người tiêu
dùng bị ăn gian về trọng lượng. Đơn cử như một gói đường, hoặc một gói
mỳ chính thiếu trọng lượng một chút thì một tháng, một năm, người kinh
doanh đã “móc túi” người tiêu dùng một lượng không nhỏ.
Ở Việt Nam, hiện tỷ lệ khiếu nại của người tiêu dùng còn rất thấp so với
các nước phát triển, văn minh. Điều này, một phần vì tâm lý ngại đụng
chạm, ngại “gõ cửa” cơ quan công quyền, ngại đơn từ... nhưng một phần
cũng vì bản thân người tiêu dùng chưa ý thức được quyền của mình đối với
các nhà cung cấp sản phẩm, dịch vụ và địa chỉ để khiếu nại.
Thực chất, bảo vệ người tiêu dùng chính là một phần quan trọng trong bảo
vệ quyền con người, như Công ước mà Việt Nam tham gia. Hơn thế, đó
chính là những quyền sát sườn nhất, thể hiện rõ nhất trong đời sống
thường ngày.
Không thể phủ nhận những kết quả tích cực mà Luật Bảo vệ quyền lợi người
tiêu dùng đem lại nhưng theo ông Trần Việt Hùng, Phó Chủ tịch Liên hiệp
các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam để Luật thực sự đi vào cuộc sống
cần phải tạo tính minh bạch của các văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ
người tiêu dùng kể cả trong các quy định áp dụng đối với tổ chức, cá
nhân kinh doanh trong giao dịch với người tiêu dùng nhằm bảo vệ quyền
lợi của người tiêu dùng.
Một trong những ưu điểm của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là đã
tạo điều kiện thuận lợi cho người tiêu dùng thực hiện quyền khởi kiện để
bảo vệ quyền lợi của mình.
Tuy nhiên, ông Trần Việt Hùng cho rằng đến nay Luật này vẫn chưa phát
huy được vai trò trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và còn có
những vấn đề bất cập như chậm trễ trong việc ban hành các văn bản hướng
dẫn thi hành Luật; một số quy định đề ra trong Luật chưa được cụ thể hóa
và thực hiện nghiêm túc; công tác quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng còn nhiều hạn chế; công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo
dục pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng còn yếu kém...
Ông Vũ Minh Tuấn, Chủ tịch Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tỉnh Phú
Thọ chia sẻ hiện các cấp đều có cơ quan bảo vệ người tiêu dùng, nhưng
có vẻ như thiếu cơ quan cầm trịch và thiếu sự phân công chuyên trách,
đào tạo kỹ năng cho các cơ quan nói trên. Điều này không chỉ khiến những
người làm công tác bảo vệ người tiêu dùng đôi khi bối rối trong xử lý,
đồng thời cũng khiến người tiêu dùng không có một địa chỉ đương nhiên để
tìm tới khi quyền lợi bị xâm hại.
Ngoài ra, Luật có một chương riêng, quy định chức năng của Hội tiêu
chuẩn và bảo vệ người tiêu dùng; trong đó có chức năng giải quyết khiếu
nại. Tuy nhiên, đến nay, Hiệp hội vẫn chưa được cấp kinh phí để hoạt
động. Ngoài ra, Hội còn có thẩm quyền trong việc đưa một vụ việc ra tòa
nhưng đến nay vẫn chưa có thông tư hướng dẫn của các cơ quan chức năng.
Cải thiện ý thức người dân
Là người trực tiếp thực hiện Luật này, ông Cao Xuân Quảng, Trưởng phòng
bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (Cục Quản lý Cạnh tranh-Bộ Công Thương)
chia sẻ thời gian qua, ý thức chấp hành pháp luật bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng và ý thức xây dựng thương hiệu của doanh nghiệp đã được
cải thiện đáng kể.
Cộng đồng doanh nghiệp đã có những hoạt động thiết thực trong hoạt động
bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Song song với việc cải tiến công nghệ,
nâng cao năng lực sản xuất, áp dụng nhiều hình thức bán hàng thuận lợi
với mục đích chiếm được niềm tin của người tiêu dùng thì nhiều doanh
nghiệp đã chủ động thành lập bộ phận giải quyết khiếu nại của người tiêu
dùng, chủ động xây dựng các kênh thông tin để tiếp nhận những phản ánh,
ý kiến của người tiêu dùng.
Đặc biệt, thực hiện Điều 22 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng về
Trách nhiệm thu hồi sản phẩm có khuyết tật, đến nay, sau ba năm đã có
khoảng 50 trường hợp doanh nghiệp chủ động thu hồi sản phẩm của các lĩnh
vực như ôtô xe máy, nước mắm, đồ chơi trẻ em, thuốc đánh răng. Điều này
thể hiện được ý thức tự giác cũng như trách nhiệm của doanh nghiệp đối
với người tiêu dùng đã được nâng cao.
Không chỉ tuân thủ pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong quá
trình kinh doanh, nhiều doanh nghiệp còn tích cực thể hiện vai trò,
trách nhiệm xã hội của mình thông qua việc hỗ trợ cho các cơ quan quản
lý nhà nước, các tổ chức xã hội trong các hoạt động hướng tới người tiêu
dùng.
Một số doanh nghiệp tiêu biểu đã có những đóng góp tích cực trong thời
gian qua là Vinamilk, TH Truemilk, Mobifone, Unilever, P&G, Samsung,
LG, Tôn Hoa Sen...
Để đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng, ông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng
các doanh nghiệp nên tích cực tham gia tuyên truyền, phổ biến Luật Bảo
vệ người tiêu dùng đến đông đảo quần chúng nhân dân.
Mỗi doanh nghiệp nên treo pano, áp phích ghi 8 quyền lợi người tiêu dùng
tại các điểm bán hàng... Cùng với đó, vấn đề cốt lõi là hoàn thiện cơ
quan quản lý Nhà nước về bảo vệ người tiêu dùng xuyên suốt từ Trung ương
đến địa phương mà Sở Công Thương là cơ quan được giao nhiệm vụ thực
hiện chức năng quản lý Nhà nước về lĩnh vực này.
Về phía doanh nghiệp, cần nghiêm túc thực hiện trách nhiệm của doanh
nghiệp với người tiêu dùng theo quy định trong Luật Bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng và các văn bản khác có liên quan.
Mặt khác, các lực lượng chức năng sẽ phối hợp với cơ quan quản lý nhà
nước đẩy lùi tình trạng kinh doanh hàng nhái, hàng giả, hàng kém chất
lượng ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng và uy tín của doanh nghiệp
làm ăn chân chính.
Đại diện của người tiêu dùng kiến nghị các cơ quan quản lý nhà nước, các
tổ chức xã hội cần chú trọng, quan tâm hơn nữa công tác bảo vệ người
tiêu dùng ở các vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa.
Về phía các địa phương cần hoàn thiện bộ phận chuyên trách về bảo vệ
quyền lợi người tiêu dùng. Đặc biệt, người tiêu dùng cần hiểu biết các
quyền của mình và chủ động bảo vệ quyền lợi của mình.
Theo ông Trịnh Anh Tuấn, Phó Cục Trưởng Cục Quản lý Cạnh tranh, thời
gian qua Bộ Công Thương đã cố gắng hoàn thiện các văn bản pháp luật về
bảo vệ người tiêu dùng, đồng thời xây dựng các công cụ hỗ trợ người tiêu
dùng. Đặc biệt, để hỗ trợ doanh nghiệp thực thi tốt hơn nữa Luật Bảo vệ
quyền lợi người tiêu dùng, trong năm 2014, Cục Quản lý Cạnh tranh đã
bước đầu xây dựng và áp dụng Bản cam kết bảo vệ người tiêu dùng tại Việt
Nam.
Hiện đã có một số doanh nghiệp tham gia bản cam kết và sẽ được mở rộng
trong các năm tiếp theo. Tuy vậy ông Tuấn cho rằng vẫn cần phải có một
chính sách toàn diện về bảo vệ người tiêu dùng.
Ngoài ra, các cơ quan chức năng phải được trang bị đầy đủ các công
cụ pháp lý cần thiết và được chỉ đạo xuyên suốt để công tác bảo vệ
quyền lợi người tiêu dùng thực sự đạt hiệu quả cao./.
Uyên Hương (TTXVN)