MỘT SỐ KẾT QUẢ BƯỚC ĐẦU TRONG THỰC HIỆN CHUYỂN ĐỔI SỐ BÁO CHÍ

Ở Việt Nam hiện nay, kết quả đáng chú ý của quá trình CĐS báo chí là sự ra đời của các mô hình truyền thông mới như: Báo chí di động, Tòa soạn hội tụ, Báo chí mạng xã hội, Báo chí đa nền tảng, Báo chí đa phương tiện... Nhiều tờ báo in, chương trình phát thanh và truyền hình đã chuyển sang sử dụng nền tảng internet. Sự tiến bộ trong công nghệ kỹ thuật hiện đại cũng đã cho phép nhà báo sáng tạo thêm nhiều hình thức truyền thông hấp dẫn như podcast, video, Megastory, infographics, long form, data journalism, media, lens,... Các cơ quan báo chí nhờ đó đã thay đổi phương thức quản trị nội bộ của tòa soạn, quản trị quy trình xuất bản, quản trị dữ liệu và tương tác công chúng, dựa trên việc ứng dụng các phần mềm kỹ thuật số tiên tiến.

Theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông, hiện nay đã có nhiều cơ quan báo chí trở thành đơn vị báo chí đa phương tiện, như: Thông tấn xã Việt Nam, VOV, VTV, Báo điện tử VietnamPlus, Báo điện tử VnExpress, Báo Tuổi trẻ... Điển hình là Báo điện tử VietnamPlus, từ năm 2016 đã xuất bản các bài báo longform hoặc kết hợp nhiều yếu tố đa phương tiện để tăng cường trải nghiệm cho độc giả bằng những sản phẩm báo chí sáng tạo như video 360 độ, newsgarae, RapNewsPlus hay giúp độc giả lựa chọn bài viết qua các sản phẩm sử dụng công nghệ tự động hoặc trí tuệ nhân tạo, tiến tới giúp độc giả cá nhân hóa thông tin, áp dụng công nghệ VR, AR. Năm 2021, kênh YouTube cùa Báo điện tử VietnamPlus đạt Nút bạc - mốc 100.000 subscribers, kênh TikTok đạt 700.000 foIlowers chỉ trong vòng 1 năm.

Ngày 24/5/2022, với sự ra mắt Hệ sinh thái thông tin kinh tế VTVMoney của Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) gồm 7 chương trình được thực hiện trực tuyến trên 6 nền tảng (1 báo điện tử, 4 trang Fanpage, 1 kênh YouTube) và 1 trang thông tin điện tử đã đánh dấu sự đột phá về CĐS. Báo Thanh Niên với sự ra đời báo điện tử và kênh truyền hình, các trang MXH đã có sự tăng trưởng vượt bậc về người dùng, nhất là kênh YouTube đã đạt mốc 5 triệu lượt người đăng ký theo dõi.

Từ năm 2021, chứng kiến sự trỗi dậy của Podcast, Báo Nhân Dân thực hiện các bản tin thời sự hàng ngày trên nền tảng Podcast, bổ sung thêm kênh thông tin tiếp cận tờ báo Đảng lớn nhất cả nước cho công chúng. Giữa năm 2022, Báo Tuổi Trẻ, Báo Người Lao động... cũng đã ra mắt thử nghiệm Podcast. Đến cuối năm 2023 đã có 5 cơ quan báo chí triển khai mô hình thu phí nội dung (Báo điện tử VietnamPlus, Tạp chí Ngày nay, Báo điện tử Vietnamnet, Báo Tuổi trẻ, Báo Người Lao động).

Sự phát triển nền tảng truyền hình số VTVGo đã cung cấp đầy đủ 7 kênh truyền hình thiết yếu của quốc gia và gần 50 kênh truyền hình thiết yếu của địa phương; đồng thời, được cài đặt sẵn trên giao diện của các hãng tivi thông minh lớn. Từ năm 2024, nhiều tivi thông minh được tích hợp cài đặt sẵn nút bấm VTVGo trên điều khiển tự động. Từ đó, nền tảng VTVGo được cài đặt trên 28,5 triệu thiết bị điện tử, có gần 10 triệu người theo dõi, sử dụng, với trung bình 450 triệu lượt xem hàng tháng và hơn 1 triệu kiều bào ở nước ngoài sử dụng.

Tuy nhiên, công tác CĐS báo chí ở nước ta cũng còn nhiều hạn chế. Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, các cơ quan báo chí có phiên bản điện tử hiện đa phần đang sử dụng nền tảng kỹ thuật của các doanh nghiệp cung cấp như: Hệ thống quản trị nội dung (CMS) của EPI, Vccorp, 24h, Netlink…; hệ thống an toàn thông tin đi theo đơn vị cung cấp CMS; hệ thống lưu trữ đám mây, rất ít cơ quan báo chí tự phát triển CMS ít, vì không có điều kiện để đầu tư vào CĐS như đầu tư CMS riêng để đảm bảo an toàn thông tin, Cloud…. Cùng với đó, đa phần các hệ thống thông tin do cơ quan báo chí đang vận hành khai thác chưa được xác định cấp độ an toàn thông tin, ảnh hưởng đến công tác quản lý thông tin trên nền tảng số.

Trên thực tế, các cơ quan báo chí dành nguồn kinh phí đầu tư cho hoạt động bảo đảm an toàn thông tin cũng chưa đáp ứng với yêu cầu đề ra. Việc này, tuy được hỗ trợ từ đơn vị chuyên trách của Bộ TT&TT, như: Đầu mối ứng cứu khi gặp sự cố cho 243/248 cơ quan báo chí (Trung ương: 174/180, địa phương: 68/68); Giải pháp an toàn thông tin cho 221/248 cơ quan báo chí (Trung ương: 153/180, địa phương: 68/68); số đơn vị được gián nhãn tín nhiệm mạng/Số site gán nhãn tín nhiệm mạng/Số site đăng ký tín nhiệm mạng: 27/41/64⁽¹⁾ nhưng giải pháp an toàn thông tin vẫn chưa được xác định triệt để.

Nhiều cơ quan báo chí vẫn đang phụ thuộc nền tảng xuyên biên giới để tăng tiếp cận thông tin báo chí. Sự sụt giảm lượng truy cập kéo theo sụt giảm doanh thu Quảng cáo trực tuyến hiển thị trên nền tảng web là rõ rệt. Theo SimilarWeb, 6 tháng gần nhất (kỳ thống kê tính từ tháng 4 đến hết tháng 9/2021) lượng traffic của các tờ báo điện tử Việt Nam giảm trung bình 11%.

Những công nghệ số tiêu biểu như trí tuệ nhân tạo (AI), IoT, Cloud, Bigdata… đã và đang tạo ra môi trường cho báo chí phát triển theo các xu hướng: Cá nhân hóa nội dung, đa nền tảng, báo chí di động, báo chí xã hội, báo chí dữ liệu, báo chí sáng tạo, siêu tác phẩm báo chí, nhưng nhiều đơn vị báo chí ngành, địa phương chưa được tiếp cận vì nhiều lý do khác nhau, trong đó khó nhất là hạ tầng kỹ thuật, kinh phí và nhân sự. Điều này tác động tiêu cực tới công tác quy hoạch quản lý và phát triển báo chí đến năm 2025 đã được Chính phủ phê duyệt.

CẦN HOÀN THIỆN HÀNH LANG PHÁP LÝ VỀ BÁO CHÍ CHUYỂN ĐỔI SỐ

Đồng chí Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng biên tập Báo Nhân dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam phát biểu tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề "Chuyển đổi số báo chí Việt Nam - một số vấn đề lý luận và thực tiễn" Ảnh: Báo Nhân Dân

Hiện nay, nhu cầu thông tin và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ tạo nên những cơ hội mới về CĐS báo chí, thúc đẩy phát triển các mô hình kinh tế báo chí mới. Với hơn 68 triệu người dùng Internet (chiếm 70,3% dân số) với tốc độ phát triển thuê bao đứng đầu khu vực, cùng với thời kỳ dân số vàng, Việt Nam là 1/18 nước có số lượng người sử dụng MXH đông trên thế giới, và hiện vẫn là một thị trường lý tưởng cho việc phát triển MXH. Đây là những yếu tố được coi là sẽ tạo ra cơ hội để khai thác thị trường còn rất nhiều tiềm năng.

Tuy nhiên, CĐS báo chí ở nước ta cũng đang diễn ra với nhiều thách thức, làm hạn chế về mức độ sẵn sàng CĐS. Nhiều cơ quan báo chí chưa đủ nguồn lực và vật chất để cập nhật ứng dụng CNTT tiên tiến và mua sắm trang thiết bị, nâng cấp công nghệ hiện đại. Đầu tư cơ sở vật chất chưa theo kịp yêu cầu phát triển; ứng dụng khoa học kỹ thuật không đồng đều ở các lĩnh vực và các cơ quan trong cùng một lĩnh vực... đều là những thách thức trong CĐS báo chí. Bên cạnh đó, còn bộc lộ nhiều hạn chế như:

Nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu, thiếu chủ động cung cấp thông tin cho báo chí, đặc biệt là yêu cầu về kỷ luật thông tin. Trình độ, kỹ năng ứng dụng KHCN, phân tích dữ liệu thông tin còn hạn chế. Các trường đại học của Việt Nam mới chỉ ở bước đầu tìm hiểu khái niệm Cách mạng công nghiệp 4.0 mà chưa đưa vào chương trình đào tạo một cách căn cơ, bài bản.

Hạn chế về năng lực CĐS trong sản xuất, sáng tạo nội dung báo chí được đánh giá là thử thách cốt lõi nhưng chưa có biện pháp khắc phục. Yêu cầu của báo chí CĐS là phải có nguồn dữ liệu lớn được kiểm chứng, tuy nhiên cơ chế để các cơ quan báo chí được kết nối với kho dữ liệu quốc gia vẫn còn bất cập.

Hạn chế trong việc bảo đảm nguồn thu cho các cơ quan báo chí, từ sự bất bình đẳng giữa các cơ quan báo chí trong nước và các nền tảng xuyên biên giới cũng như sự thay đổi thói quen của người dùng, dẫn đến việc lấn át của các nền tảng xuyên biên giới đang là bài toán kha học búa. Một thị phần rất quan trọng của quảng cáo hiện nay đang chuyển dần từ các cơ quan báo chí sang các nền tảng xuyên biên giới (60 - 70%), gây thiệt hại đáng kể cho báo chí trong nước.

Sự thay đổi thói quen của người dùng, thói quen tiếp cận nguồn thông tin, hành vi tiếp nhận thông tin, được dịch chuyển từ các nguồn thông tin truyền thống trước đây như báo in, tạp chí in và điện tử sang loại hình mới như điện thoại thông minh, máy tính bảng hoặc các kênh truyền thông xã hội đang chi phối mạnh mẽ người dùng, tác động không nhỏ đến CĐS báo chí.

Để góp phần đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số ở nước ta hiện nay, trong thời gian tới, cần chú trọng một số giải pháp trọng tâm như sau:

Một là, nâng cao nhận thức của đội ngũ lãnh đạo, quản lý, biên tập viên, phóng viên về sự cần thiết thực hiện CĐS báo chí. Đây vừa là nhiệm vụ, vừa là giải pháp mang tính cấp thiết. Chương trình CĐS quốc gia đang được triển khai và báo chí cũng cần đi theo xu hướng này để đảm bảo sự đồng bộ và phát triển. Hiện nay, quá trình CĐS trong phần lớn các cơ quan báo chí còn chậm; đa số chỉ mới bắt đầu ở giai đoạn ứng dụng CNTT trong quy trình tác nghiệp... Việc tăng cường tuyên truyền, biểu dương và tôn vinh những tổ chức, cá nhân có thành tích và sáng kiến cùng chia sẻ kinh nghiệm, lan tỏa và nhân rộng có ý nghĩa quan trọng trong quá trình CĐS báo chí. Qua đó, giúp cho đội ngũ lãnh đạo, quản lý, là những người trực tiếp đề ra chiến lược, kế hoạch, lộ trình cụ thể cho tòa soạn, đến đội ngũ phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên... những người trực tiếp xây dựng nội dung tin, bài đưa lên môi trường số thay đổi tư duy, cách làm, nhằm thúc đẩy quá trình CĐS báo chí phát triển.

Hai là, hoàn thiện hành lang pháp lý về báo chí CĐS. Hiện nay, chúng ta đã có những “cẩm nang” và hành lang pháp lý quan trọng giúp cho CĐS báo chí đi đúng hướng và có cơ hội phát triển cùng xu thế của báo chí hiện đại. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ và sự phát triển đa dạng về nhu cầu thông tin của công chúng, các cơ quan chức năng cần phải thường xuyên rà soát, xây dựng, đề xuất sửa đổi và bổ sung các chủ chương, chính sách, nhất là các văn bản pháp luật liên quan đến báo chí, nhằm hỗ trợ và thúc đẩy quá trình CĐS báo chí. Việc đảm bảo các quy định pháp luật phù hợp với yêu cầu của việc CĐS, là cơ sở quan trọng tạo ra môi trường thuận lợi, hỗ trợ cho các cơ quan báo chí trong quá trình chuyển đổi và phát triển.

Ba là, phát triển đa dạng sản phẩm báo chí số, trong đó, chú trọng một số nội dung cơ bản, như: Tận dụng sự phát triển của công nghệ, tập trung sáng tạo, thiết kế các mô hình sản phẩm thông tin mới trên các nền tảng khác nhau, nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí và tăng cường sự tương tác với độc giả, cung cấp nhanh chóng, chính xác, chân thực thông tin theo nhu cầu của độc giả. Phát triển các sản phẩm báo chí số chất lượng cao thông qua đổi mới các trải nghiệm với độc giả; thường xuyên đổi mới các gói sản phẩm/ dịch vụ phù hợp với từng nhóm người dùng; ứng dụng các thành tựu đạt được trong lĩnh vực khoa học và công nghệ để tự động hóa quy trình sản xuất nội dung, từ đó thúc đẩy quá trình sản xuất nội dung hiệu quả.

Mô hình tòa soạn hội tụ. Ảnh minh họa. (Nguồn: Đức Anh).

Bốn là, đầu tư đồng bộ trang thiết bị, kỹ thuật hiện đại và xây dựng nguồn nhân lực phù hợp phát triển mạnh mẽ nền tảng số. Trong đó, cần chú trọng nền tảng phát thanh số, nền tảng truyền hình số quốc gia, cùng với việc phát triển nền tảng báo chí điện tử. Xây dựng các công cụ thu thập, xử lý dữ liệu, dự báo, theo dõi và giám sát chất lượng thông tin, đồng thời phát triển chỉ số đánh giá mức độ trưởng thành trong quá trình CĐS báo chí. Bộ Thông tin và Truyền thông tăng cường hỗ trợ các cơ quan báo chí trong việc ứng dụng CNTT để quản lý và điều hành tác nghiệp thông qua việc áp dụng nền tảng quản lý tòa soạn điện tử, giúp tăng cường hiệu quả, linh hoạt trong quản lý và điều hành các hoạt động báo chí. Lồng ghép các chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp quốc gia, ứng dụng công nghệ vào CĐS báo chí, tạo ra sự tiến bộ và đổi mới trong công nghệ áp dụng cho báo chí. Tăng cường sự khuyến khích, hỗ trợ các cơ quan báo chí có đủ tiềm lực về công nghệ, tài chính để xây dựng nền tảng riêng nhằm đáp ứng yêu cầu CĐS cũng như bảo đảm an toàn, an ninh thông tin.

Năm là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Hiện nay, ở Việt Nam có nhiều cơ sở đào tạo báo chí, tuy nhiên trên thực tế, trong các chương trình đào tạo (ngoài chương trình sau đại học) hầu như chưa được đề cập nhiều đến CĐS báo chí. Các cơ sở đào tạo cần sớm xây dựng và phê duyệt chương trình đào tạo đáp ứng nhanh với yêu cầu của quá trình CĐS. Đồng thời, cần cập nhật danh mục thống kê ngành đào tạo trong lĩnh vực báo chí và thông tin để xây dựng chương trình phù hợp với quy định hiện hành.

Cùng với quá trình đào tạo dài hạn, cần tổ chức các hình thức ngắn hạn, như tập huấn, bồi dưỡng cho cán bộ quản lý thông tin, truyền thông và lãnh đạo các cơ quan báo chí về các kỹ năng cơ bản, cần thiết trong quá trình CĐS báo chí; kết hợp với các khóa đào tạo, nâng cao kiến thức, kỹ năng về công nghệ thông tin, an ninh mạng, thu thập, phân tích và xử lý dữ liệu, nhằm hỗ trợ quá trình đổi mới sản xuất, phân phối nội dung, cũng như giám sát và đánh giá chất lượng thông tin. Mở rộng quan hệ, hợp tác quốc tế, nâng cao năng lực từ kinh nghiệm của các quốc gia có nền báo chí số tiên tiến, nhằm theo kịp những xu hướng và thành tựu mới trong CĐS báo chí./.