Xứng danh "Sử ký song bích"

Độc giả Việt Nam chắc hẳn chẳng lạ gì trước tác kinh điển “Sử ký” của Tư Mã Thiên. Thế nhưng, rất ít người biết đến bộ sử lẫy lừng khác có tên “Tư trị Thông giám” cũng của một sử gia có họ kép Tư Mã là Tư Mã Quang (1019 - 1086).

Tư Mã Thiên và Tư Mã Quang được hậu thế gọi chung là “lưỡng Tư Mã,” còn “Sử ký” và “Tư trị Thông giám” được tôn vinh là “Sử học song bích.” 

“Sử ký” là bộ truyện ký đầu được viết theo thể Kỷ truyện, trong khi đó, “Tư trị Thông giám” là bộ biên niên sử hoàn chỉnh của Trung Quốc cổ đại. 

Sở dĩ, “Tư trị Thông giám” ít được độc giả Việt Nam biết tới là bởi nó quá đồ sộ, gây trở ngại không nhỏ cho các dịch giả. 

Thời gian bao trùm “Tư trị Thông giám” dài dằng dặc suốt 1362 năm, khởi đầu từ Chu Uy Liệt vương thời nhà Chu (năm 403 trước Công nguyên), và kết thúc vào đời Chu Hiển Đức nhà Hậu Chu (năm 959 sau Công nguyên).

Bộ sử này được chép xuyên suốt 16 triều đại chính thống, bao gồm hơn 3 triệu chữ, phân thành 16 kỷ, chia thành 294 quyển, chưa kể 30 quyển Mục lục và 30 quyển Khảo dị, nâng tổng số quyển lên thành 354 quyển.

Nhưng điều làm nên danh tiếng của “Tư trị Thông giám” không nằm ở khái niệm “đồ sộ” mà nằm ở giá trị sử liệu của nó. 

Tư Mã Quang, một danh nho tiếng tăm, từng nắm chức vụ Tể tướng triều Tống Thần tông, biên soạn bộ sử này nhằm củng cố sự thống trị của vương triều theo phép tắc truyền lại từ xa xưa.

Bộ sử này không chỉ ghi chép sự kiện, mà còn thông qua các sự kiện đó, phân tích rõ đầu mối của trị - loạn - hưng - suy… từ đó đúc rút kinh nghiệm, viết nên pho cẩm nang dành cho bậc vương hầu thi hành đạo trị quốc.

“Tư trị Thông giám” ghi chép về rất nhiều mặt, bao gồm quân sự, kinh tế, văn hóa, tư tưởng, học thuật, tôn giáo; các phương diện khác như Sử học, Kinh học, Ấn chương học; các lĩnh vực Thiên văn học, Địa lý học, Thổ mộc kiến trúc, các công trình Thủy lợi… 

“Tư trị Thông giám” không chỉ cung cấp những kinh nghiệm quý báu cho giai tầng thống trị, mà còn có giá trị sử liệu rất cao.

Tài liệu mà “Tư trị Thông giám” trích dẫn vô cùng phong phú, ngoài chính sử ra, còn có 322 loại tài liệu liên quan đến dã sử, truyện trạng, phả lục... 

Những tài liệu cổ này đến nay phần lớn đã thất truyền, nhờ “Tư trị Thông giám,”giới học thuật thấy lại được một phần của rất nhiều tài liệu đã mất, một phần tri thức của người xưa qua sách này được bảo tồn.

Phương thức soạn chép của “Tư trị Thông giám” rất nghiêm cẩn, liền mạch thông suốt, lời văn giản dị trong sáng, ý tứ rõ ràng… 

Những điểm ấy có ảnh hưởng rất lớn đối với sử học đời sau. Ở Việt Nam, bộ "Đại Việt​ sử ký toàn thư" được thực hiện chính theo phương thức ghi chép này. 

(Nguồn: Vietnam+)