Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII đã chính thức xác lập khoa học lý luận chính trị là một trong bốn nhóm thuộc hệ thống các khoa học, từ đó, đặt ra yêu cầu đổi mới có tính đột phá trong nghiên cứu, phát triển khoa học lý luận chính trị nhằm đáp ứng yêu cầu lãnh đạo, quản lý của Đảng và Nhà nước; cũng như nhu cầu đổi mới và phát triển của đất nước trong bối cảnh mới. Tuy nhiên, không phải đến Đại hội XIII, tầm quan trọng của nghiên cứu, phát triển khoa học lý luận chính trị mới được bàn luận, mà trước đó, ngay trong văn kiện Đại hội đầu tiên của thời kỳ đổi mới, vấn đề này đã được đưa vào Nghị quyết, và liên tục được nhắc đến trong nội dung của các văn kiện Đại hội Đảng sau đó. Trên tinh thần các Nghị quyết của Đảng, các cơ quan chuyên môn nghiên cứu, giảng dạy khoa học lý luận chính trị cũng đã triển khai nhiều chương trình, đề tài, đề án phục vụ phát triển khoa học lý luận chính trị, trong đó phải kể đến 3 Chương trình Khoa học và công nghệ trọng điểm cấp Nhà nước do Bộ KHCN phê duyệt về khoa học lý luận chính trị, trong đó có Chương trình KX.04/11-15 và Chương trình KX.04/16-20 đều tập trung vào “Nghiên cứu về khoa học lý luận chính trị”. Hội đồng Lý luận Trung ương cũng đã triển khai hệ thống các đề tài thuộc Chương trình nghiên cứu về khoa học lý luận chính trị giai đoạn 2011 - 2015, 2016 - 2020, 2021 - 2025 (mã số KX.04/11-15, KX.04/16-20, KX.04/21-25). Ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, nhiều chương trình, đề án lớn đã được triển khai, đáng chú ý là Chương trình khoa học công nghệ trọng điểm cấp quốc gia giai đoạn 2016 - 2020 (mã số KX.02/16-20) “Nghiên cứu tổng kết, đề xuất bổ sung, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin - Cấu phần quan trọng của nền tảng tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam trong bối cảnh mới”… Điều đó cho thấy từ quan điểm cả Đảng đến việc triển khai nghiên cứu trong thực tiễn đã trở nên rất gần. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của công tác nghiên cứu lý luận chính trị cũng như việc phát triển khoa học lý luận chính trị trong quá trình đổi mới đất nước.
TẦM QUAN TRỌNG CỦA PHÁT TRIỂN KHOA HỌC LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
Khoa học lý luận chính trị là khoa học nghiên cứu, hình thành hệ thống tri thức về lý luận chính trị và tổng kết những vấn đề thực tiễn mới đặt ra trong đời sống chính trị của xã hội để đúc kết thành lý luận và bài học kinh nghiệm. Khoa học lý luận chính trị có vị trí, vai trò, tầm quan trọng to lớn đối với nhận thức và hành động của cá nhân, cộng đồng, giai cấp và sự phát triển của toàn xã hội; nó mang tính giai cấp, tính khái quát khoa học và tính định hướng, dự báo cao. Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị là lĩnh vực có vai trò rất quan trọng, làm cơ sở lý luận, khoa học cho công tác lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước.
Quy định số 285-QĐ/TW của Bộ Chính trị khóa XI về “Dân chủ trong nghiên cứu lý luận chính trị trong các cơ quan đảng, nhà nước” chỉ rõ: Nghiên cứu lý luận chính trị là hoạt động nghiên cứu nhằm cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định, hoàn thiện đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị không chỉ là “khẳng định”, “thuyết minh” đường lối, chủ trương đã có; mà còn có nhiệm vụ rất quan trọng là phát hiện cái mới, dự báo cái mới, luận chứng cơ sở lý luận - thực tiễn cho đổi mới đường lối, chủ trương, cơ chế, chính sách phát triển.
Ở Việt Nam hiện nay, khoa học lý luận chính trị là khoa học nghiên cứu về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, về đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; nghiên cứu, tổng kết thực tiễn về công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, về chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đất nước... Khoa học lý luận chính trị có chức năng quan trọng là nghiên cứu, bổ sung, phát triển và truyền bá hệ tư tưởng của Đảng, làm cho chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành hệ tư tưởng thống trị; giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội.
Khoa học lý luận chính trị có đặc thù là gắn chặt với hệ tư tưởng, với quan điểm, lập trường, lợi ích của giai cấp thống trị, lãnh đạo, cầm quyền trong xã hội. Do vậy, khoa học lý luận chính trị có chức năng định hướng về tư tưởng, lý luận, hệ giá trị và phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu cho các khoa học xã hội và nhân văn.
Khoa học lý luận chính trị giữ vai trò chủ đạo, định hướng chính trị cho các khoa học xã hội và nhân văn trong việc nghiên cứu, góp phần bổ sung, phát triển sáng tạo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị góp phần hoạch định đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Phát triển khoa học lý luận chính trị tạo cơ sở xây dựng, phát triển hệ thống lý thuyết khoa học chính trị, đổi mới chương trình đào tạo các ngành học, các môn học LLCT trong hệ thống giáo dục và nâng cao năng lực khoa học của đội ngũ cán bộ nghiên cứu. Phát triển khoa học lý luận chính trị cung cấp tri thức có hệ thống cơ bản về lĩnh vực chính trị - xã hội, nâng cao dân trí, phát triển văn hóa chính trị.
Trong điều kiện hiện nay, việc nghiên cứu, phát triển khoa học lý luận chính trị có ý nghĩa đặc biệt quan trọng bởi những lý do sau đây:
Thứ nhất, xuất phát từ những hạn chế trong công tác nghiên cứu khoa học lý luận chính trị thời gian qua. Dù đã có nhiều nỗ lực với những kết quả nhất định, song, phải thừa nhận công tác nghiên cứu lý luận chính trị ở Việt Nam thời gian qua “còn nhiều hạn chế, khuyết điểm. Đại hội XIII của Đảng đã chỉ rõ: “Nhận thức một số vấn đề về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vẫn chưa sâu sắc, thống nhất, nhất là quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội, sở hữu đất đai, phân bổ nguồn lực, vai trò của doanh nghiệp nhà nước, kinh tế tập thể, hợp tác xã, tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập,... Tư duy trong xây dựng và tổ chức thực hiện thể chế phù hợp với yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư chậm được đổi mới, sức ỳ còn lớn. Một bộ phận cán bộ, đảng viên, công chức suy thoái đạo đức, lối sống và vi phạm đạo đức công vụ. Chưa thống nhất trong nhận thức và hành động về hệ giá trị văn hóa, con người Việt Nam và về việc gắn kết giữa phát triển kinh tế với quốc phòng, an ninh, phát triển văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường” (1).
Thứ hai, tầm quan trọng của nghiên cứu, phát triển khoa học lý luận chính trị xuất phát từ những yêu cầu mới đặt ra trong bối cảnh mới.
Bối cảnh quốc tế và yêu cầu phát triển bứt phá của đất nước trong thời kỳ mới đòi hỏi Đảng ta phải tiếp tục đổi mới tư duy phát triển trên cơ sở phát huy tiềm năng, vị thế, điều kiện thực tiễn của chúng ta, phù hợp với xu thế phát triển của thế giới, thời đại. Do vậy, “không thể để kéo dài tình trạng còn lạc hậu của lý luận so với sự vận động và đòi hỏi của thực tiễn”, “Lý luận phải vươn lên dẫn đường và đồng hành với thực tiễn”, “phải có tầm nhìn vượt trước”, “phải tạo được những bước đột phá về lý luận phát triển, khai thông những điểm nghẽn về tư duy, nhận thức, quan điểm phục vụ cho việc hoàn thiện thể chế, xây dựng đường lối, chủ trương, định hướng, chính sách phát triển; khơi dậy khát vọng và phát huy ý chí, quyết tâm vươn lên của cả dân tộc; phấn đấu thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ mà Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã đề ra.
Thứ ba, phát triển khoa học lý luận chính trị là góp phần thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh vai trò của công tác lý luận và định hướng rất cụ thể gắn với xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh toàn diện; trực tiếp là xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, lý luận, với yêu cầu cao: Nâng tầm tư duy lý luận của Đảng, đẩy mạnh tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, cung cấp kịp thời cơ sở khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Do đó, nghiên cứu khoa học lý luận chính trị trong bối cảnh mới hiện nay phải mang tính hệ thống, tính tổng hợp rất cao (sự tích hợp của nhiều khoa học, lý thuyết, phương pháp, cách tiếp cận…), vừa đáp ứng những yêu cầu trước mắt vừa đáp ứng những yêu cầu dài hạn; đồng thời đỏi hỏi phải có tính định hướng - dự báo cao, tính thích ứng nhanh.
PHÁT TRIỂN KHOA HỌC LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ THEO TINH THẦN ĐẠI HỘI XIII
Từ thực tiễn công cuộc đổi mới, Đảng ta đã đúc rút bài học kinh nghiệm quan trọng là phải kiên định, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong phát triển khoa học lý luận chính trị thời gian tới. Việc lựa chọn chủ nghĩa Mác - Lênin làm bộ phận cấu thành quan trọng của nền tảng tư tưởng của Đảng là thực hiện những lời dạy vô cùng quý giá của Hồ Chủ Tịch. Người khẳng định: “Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy. Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam. Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất là chủ nghĩa Lênin”(2).
Trong bối cảnh mới của thế giới và đất nước, Đại hội XIII nhận định: “Công cuộc đổi mới tiếp tục đặt ra nhiều vấn đề về lý luận và thực tiễn cần phải tập trung giải quyết để đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững hơn theo định hướng xã hội chủ nghĩa, nhất là việc nhận thức, giải quyết đúng, hiệu quả các mối quan hệ lớn”(3). Tiếp tục thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, trong giai đoạn tới đòi hỏi phải tiếp tục “Kiên định và vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; kiên định đường lối đổi mới của Đảng; kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng để xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa” (4).
Hồ Chí Minh khẳng định: “Không có lý luận cách mạng thì không có phong trào cách mạng” và “chỉ có một đảng có lý luận tiền phong hướng dẫn thì mới có thể làm tròn được vai trò chiến sĩ tiền phong”. Do đó, “trong nhận thức và giải quyết các mối quan hệ lớn, phản ánh các quy luật mang tính biện chứng, những vấn đề lý luận cốt lõi trong đường lối đổi mới của Đảng, cần chú trọng hơn đến: bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa; xây dựng, hoàn thiện quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp; phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường; bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa; giữ vững độc lập, tự chủ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân” (5).
Vì vậy, Đại hội XIII của Đảng đã nêu ra những định hướng chủ yếu của phát triển khoa học lý luận trong giai đoạn tới là phải tiếp tục “nâng tầm tư duy lý luận của Đảng, đẩy mạnh tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, cung cấp kịp thời cơ sở khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Tổng kết thực tiễn 40 năm đổi mới để bổ sung, phát triển lý luận của Đảng. Tiếp tục bổ sung, phát triển hệ thống các quan điểm về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Củng cố các cơ quan nghiên cứu lý luận chính trị của Đảng và Nhà nước. Tập trung lãnh đạo, chỉ đạo nghiên cứu các vấn đề lý luận khó, phức tạp phát sinh từ thực tiễn hoặc tồn tại trong thời gian dài; những vấn đề chưa rõ về cơ sở lý luận, còn có nhiều ý kiến khác nhau, mạnh dạn cho thí điểm, tổng kết kịp thời để có kết luận nhằm thống nhất về mặt nhận thức; tạo cơ chế, môi trường thuận lợi và bố trí nguồn lực cần thiết cho nghiên cứu lý luận. Tiếp tục đổi mới mô hình tổ chức, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các cơ quan nghiên cứu lý luận; đầu tư xây dựng, phát triển đội ngũ cán bộ lý luận; có cơ chế, chính sách thu hút, sử dụng, đãi ngộ các chuyên gia đầu ngành”.
Trong nghiên cứu khoa học lý luận chính trị cần chú trọng phát triển đồng bộ với khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ, khoa học xã hội và nhân văn. Nắm chắc, dự báo đúng, định hướng chính xác, xử lý đúng đắn, kịp thời các vấn đề tư tưởng trong Đảng, trong xã hội. Chú trọng nắm bắt, định hướng dư luận xã hội, bảo đảm thống nhất tư tưởng trong Đảng, đồng thuận cao trong xã hội. Đẩy mạnh tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, hoàn thiện hệ thống lý luận về đường lối đổi mới, về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Trước mắt cần tập trung nâng cao chất lượng và đảm bảo tiến độ thực hiện các đề tài KX, luận giải sâu sắc những vấn đề cả về lý luận và thực tiễn, cung cấp cơ sở khách quan, khoa học cho những nội dung lớn của Nghị quyết Đại hội Đảng nhiệm kỳ tới. Khoa học lý luận chính trị ở nước ta luôn phải xác định sứ mệnh và mục tiêu chung là nghiên cứu phục vụ công cuộc đổi mới, phát triển đất nước theo định hướng XHCN; xây dựng Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; bảo vệ, phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng; bảo vệ Cương lĩnh chính trị, đường lối lãnh đạo; bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ nhân dân, Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam; bảo vệ công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế; bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc; giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước; kiên quyết đấu tranh chống âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch. Bên cạnh đó, cần thẳng thắn, dân chủ trong thảo luận để có thể nhận thức và luận giải sâu sắc, thuyết phục những vấn đề lớn đã và đang tiếp tục đặt ra trong thực tiễn đời sống: mối quan hệ giữa kinh tế thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa; chống tham nhũng, thực hành dân chủ và nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, dân chủ và phát triển; dân chủ và thực hành dân chủ; đổi mới kinh tế gắn với đổi mới hệ thống chính trị; quan hệ giữa Đảng, Nhà nước, nhân dân, định hướng và mô hình xã hội chủ nghĩa Việt Nam,…
_________________________________
TS. Phạm Thị Hoa - ThS. Hoàng Liên Hương
Học viện Báo chí và Tuyên truyền
(1) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia, H, 2021, t.2, tr.78.
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H., 2011, tập 2, tr.289
(3) (4) (5) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, t.1, tr.103, 109, 119-120.