Tiếp cận nguồn gen và chia sẻ công bằng, hợp lý lợi ích phát sinh từ việc sử dụng nguồn gen là mục tiêu thứ 3 của Công ước Đa dạng sinh học được cộng đồng thế giới thông qua vào 1992 (CBD). Mục tiêu này được cụ thể hoá tại Nghị định thư Nagoya về tiếp cận nguồn gen và chia sẻ công bằng, hợp lý lợi ích phát sinh từ việc sử dụng nguồn gen (sau đây gọi là Nghị định thư Nagoya) và đã được các bên tham gia Công ước Đa dạng sinh học thông qua vào ngày 29 tháng 10 năm 2010, chính thức có hiệu lực từ ngày 12/10/2014.

Phát biểu khai mạc TS. Nguyễn Thế Đồng, Phó Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết: Trong thời gian qua, Chính phủ Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc thực hiện các cam kết quốc tế trong lĩnh vực đa dạng sinh học. Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 31 của các bên tham gia Nghị định thư Nagoya vào tháng 4/2014 và đang triển khai nội luật hóa yêu cầu của Nghị định thư này trong các văn bản Luật và dưới Luật, cũng như các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch về bảo tồn đa dạng sinh học.

Vấn đề tiếp cận nguồn gen và chia sẻ công bằng, hợp lý lợi ích phát sinh từ việc sử dụng nguồn gen đã được quy định chủ yếu tại Luật Đa dạng sinh học năm 2008, Nghị định số 65/2010/NĐ-CP ngày 11/6/2010 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Đa dạng sinh học và một số văn bản khác.

Mặc dù những văn bản trên đã tạo ra một khung pháp lý cơ bản với các quy định tối thiểu về quản lý hoạt động tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích, nhưng Việt Nam vẫn còn thiếu các quy định cụ thể về quy trình cấp giấy phép tiếp cận nguồn gen, cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện cấp/thu hồi giấy phép, quy định về lợi ích tiền tệ và phi tiền tệ, các điều khoản thương thảo và ký kết hợp đồng tiếp cận nguồn gen chia sẻ lợi ích giữa các bên có liên quan… Do vậy, việc ban hành một văn bản mới nhằm một bước hoàn thiện hệ thống luật pháp và nội luật hóa Nghị định thư Nagoya là một yêu cầu cấp thiết sau khi khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Nghị định thư.

Giới thiệu về Nghị định số 59/2017/NĐ-CP, TS. Nguyễn Thành Vĩnh, Phó Cục trưởng Cục Bảo tồn đa dạng sinh học, Tổng cục Môi trường nêu rõ: Ngày 12/5/2017, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 59/2017/NĐ-CP về "Quản lý tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích từ việc sử dụng nguồn gen" (sau đây gọi là Nghị định). Nghị định số 59/2017/NĐ-CP có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/7/2017 và thay thế các quy định của Điều 18, Điều 19 và Điều 20 Nghị định số 65/2010/NĐ-CP.

Nghị định được kết cầu gồm 5 Chương, 28 Điều và Phụ lục gồm 9 mẫu văn bản có liên quan với các nội dung chính như sau: nguyên tắc trong quản lý tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích từ việc sử dụng nguồn gen; cơ quan đầu mối quốc gia thực hiện Nghị định thư Nagoya và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp, gia hạn và thu hồi Giấy phép tiếp cận nguồn gen; đối tượng, trình tự, thủ tục cấp, gia hạn và thu hồi Giấy phép tiếp cận nguồn gen; các quy định về chia sẻ lợi ích từ việc sử dụng nguồn gen; thông tin và báo cáo.

Nghị định đã quy định Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan đầu mối quốc gia thực hiện Nghị định thư Nagoya.

Đối với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp, gia hạn và thu hồi Giấy phép tiếp cận nguồn gen, Nghị định quy định: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cấp, gia hạn và thu hồi Giấy phép tiếp cận nguồn gen đối với nguồn gen của giống cây trồng, giống vật nuôi, giống thủy sản và giống cây lâm nghiệp; Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp, gia hạn và thu hồi Giấy phép tiếp cận nguồn gen đối với các trường hợp còn lại. Việc quy định như trên là phù hợp với chức năng, nhiệm vụ được giao của các Bộ: Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan đầu mối quốc gia chịu trách nhiệm trước Chính phủ trong việc thực hiện quản lý nhà nước về đa dạng sinh học; tổ chức thực hiện các yêu cầu của Công ước Đa dạng sinh học, đang vận hành cơ sở dữ liệu quốc gia về đa dạng sinh học, trong đó có nguồn gen.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn là cơ quan được Chính phủ giao làm đầu mối quản lý nhà nước về giống cây trồng, giống vật nuôi, giống thủy sản và giống cây lâm nghiệp theo quy định của các Luật và Pháp lệnh có liên quan.

Về trình tự đăng ký và đề nghị cấp Giấy phép tiếp cận nguồn gen, Nghị định cũng quy định cụ thể gồm các bước như sau: (i) Đăng ký tiếp cận nguồn gen với cơ quan nhà nước có thẩm quyền; (ii) Thỏa thuận và ký Hợp đồng với Bên cung cấp; (iii) Đề nghị Ủy ban nhân dân cấp xã xác nhận Hợp đồng; (iv) Nộp hồ sơ đề nghị cấp Giấy phép tiếp cận nguồn gen tới cơ quan nhà nước có thẩm quyền; (v) Cung cấp thông tin, tài liệu bổ sung; hoàn thiện hồ sơ khi có yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong quá trình thẩm định hồ sơ đề nghị cấp Giấy phép tiếp cận nguồn gen.

Về đối tượng phải đăng ký và đề nghị cấp Giấy phép tiếp cận nguồn gen, Nghị định quy định bao gồm: (i) Tổ chức, cá nhân Việt Nam có nhu cầu tiếp cận nguồn gen để nghiên cứu vì mục đích thương mại, phát triển sản phẩm thương mại; (ii) Tổ chức, cá nhân nước ngoài có nhu cầu tiếp cận nguồn gen trên lãnh thổ Việt Nam vì bất cứ mục đích nào; (iii) Tổ chức, cá nhân Việt Nam có nhu cầu đưa nguồn gen được tiếp cận ra nước ngoài, trừ trường hợp đưa nguồn gen ra nước ngoài phục vụ học tập, nghiên cứukhông vì mục đích thương mại.

Nghị định cũng quy định trình tự rút gọn cấp phép đưa nguồn gen ra nước ngoài để học tập, nghiên cứu không vì mục đích thương mại đối với học sinh, sinh viên, nghiên cứu sinh, tổ chức khoa học và công nghệ Việt Nam. Quy định nêu trên nhằm tạo điều kiện thuận lợi để thúc đẩy nghiên cứu khoa học trong nước về tài nguyên di truyền và phù hợp với nội dung quy định tại Nghị định thư Nagoya./.

Hạnh Nguyên
Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường