BÁO CHÍ THỰC SỰ ĐỒNG HÀNH CÙNG ĐẤT NƯỚC ĐỔI MỚI

* Đồng chí nghĩ sao về vai trò của báo chí cách mạng trong bối cảnh nhiều thời cơ, lắm thách thức đặt ra trên con đường đổi mới của đất nước hôm nay?
- Báo chí vẫn là một lực lượng tiên phong luôn luôn ở trên tuyến đầu của đời sống xã hội. Báo chí phải bắt kịp và bắt nhịp được đời sống của đất nước, một đất nước đang đổi thay hết sức mạnh mẽ và đang mang trong mình những năng lượng mới, những cảm hứng kiến tạo mới. Khó khăn, thách thức thì không bao giờ hết, nhưng cảm hứng dựng xây, cảm hứng kiến tạo, tinh thần tin tưởng vào tương lai của đất nước thì báo chí phải nuôi dưỡng, cổ vũ, khích lệ. Như thế, báo chí phải có trách nhiệm phát hiện những nhân tố mới, cái hay, cái đẹp, cách làm độc đáo, những lối đi riêng, mở ra những con đường sáng tạo trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Báo chí phải đi đầu trong cuộc đấu tranh chống tự diễn biến, tự chuyển hóa, “diễn biến hòa bình”, giữ vững nền tảng tư tưởng của Đảng, vai trò lãnh đạo của Đảng, tạo ổn định, đồng thuận xã hội để bồi đắp nội lực cho phát triển. Trong cuộc đấu tranh này, báo chí luôn có điểm tựa, đó là sự động viên, khích lệ từ Đảng, Nhà nước, sự ủng hộ mạnh mẽ của nhân dân.
* Và tham gia phản biện, mở rộng dân chủ?
- Đúng vậy. Vấn đề xây dựng thể chế đang trở thành một vấn đề trọng yếu trên con đường phát triển của đất nước hôm nay, để xây dựng được một cơ chế quản trị quốc gia khoa học và hiệu năng nhất. Nếu giải quyết được vấn đề số một này, chắc chắn Việt Nam sẽ cất cánh. Sức lao động, sáng tạo sung mãn của người Việt Nam cần được giải phóng mạnh mẽ, dứt khoát hơn nữa. Báo chí có vai trò tham gia vào việc hoạch định chính sách, xây dựng thể chế bằng tính phản biện, bằng việc mở ra một không khí dân chủ trong xã hội để tập hợp được các nguồn lực, trí tuệ. Đồng thời, phải kiên quyết gạt bỏ những gì còn cản trở, gây hại cho tiến trình phát triển của đất nước.
 

CUỘC “SÀNG LỌC” GẮT GAO
* Trong bối cảnh phải cạnh tranh thông tin, tự chủ, có một số phóng viên, cơ quan báo chí đã lao theo hướng tiêu cực, giật gân, câu khách, đậm đặc “cướp, giết, hiếp”, “sốc, sến, sex”. Năm 2017 có thể xem là một dấu mốc quan trọng, đánh dấu bước chuyển tích cực của báo chí. Thông tin tích cực đang dần đẩy lùi thông tin tiêu cực, đạo đức báo chí được chú trọng và đề cao, gương mặt của báo chí cũng sáng hơn, đẹp hơn?
- Bản thân trong mỗi người làm báo cũng đang tự chiến đấu để bảo vệ các giá trị tích cực và trong nội bộ giới báo chí cũng có sự đấu tranh để gạt bỏ cái xấu, cái tiêu cực, để giữ gìn và nhân lên những giá trị tích cực của danh xưng cao quý - nhà báo, nghề báo. Bằng lòng tự trọng nghề nghiệp, nhiều nhà báo vẫn âm thầm, nỗ lực dấn thân, miệt mài với cây bút, có người đã hy sinh khi đang làm nhiệm vụ. Sự ra đi của họ khiến chúng ta đau đớn, tiếc nuối và cảm phục. Sự chia sẻ và bày tỏ cảm xúc từ phía xã hội và đồng nghiệp cho thấy, người làm báo chân chính vẫn nhận được niềm tin, sự trân trọng trong lòng công chúng. Năm 2017, Ban Tuyên giáo Trung ương đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Thông tin truyền thông và Hội nhà báo Việt Nam đổi mới công tác chỉ đạo, quản lý báo chí theo hướng phát huy tinh thần dân chủ, tăng cường kỷ cương, coi trọng tính tương tác, đối thoại, phản biện. Các vi phạm trong hoạt động báo chí được xử lý kịp thời và nghiêm minh. Hội Nhà báo Việt Nam đã nỗ lực đưa 10 quy định đạo đức nghề nghiệp vào đời sống báo chí và đã có những chuyển biến tích cực. Một số cơ quan chủ quản sau một thời gian dài buông lỏng trách nhiệm cũng đã nhận thức đúng và xiết chặt kỷ cương tốt hơn. Dòng chảy chủ lưu của báo chí cách mạng Việt Nam vẫn là đồng hành cùng đất nước tiến về phía trước.
* Năm 2017 là năm mà số lượng phóng viên báo chí bị xử lý hình sự, bị bắt quả tang khi nhận tiền, vòi vĩnh nhiều hơn mọi năm?
- Từ 1-1-2017, hai văn bản bắt đầu có hiệu lực là Luật Báo chí 2016 và 10 điều quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo. Trong bối cảnh báo chí đang phát triển mạnh đồng thời cũng có những xu hướng trượt ra khỏi sự quản lý, thì hai văn bản này hết sức quan trọng, như là kim chỉ nam về hành động cho những người làm báo, khích lệ tinh thần cống hiến của các nhà báo vì lợi ích chung nhưng đồng thời cũng là vũ khí để xiết chặt lại kỷ cương trong hoạt động báo chí. Năm 2017, nhiều cơ quan báo, tạp chí vi phạm đã bị đình bản có thời hạn, một số nhà báo vi phạm đã bị thu hồi thẻ nhà báo. Xử lý vi phạm hành chính 55 trường hợp, thu hồi 1 giấy phép hoạt động báo chí, 1 giấy phép chuyên trang báo điện tử, đình bản tạm thời 5 trường hợp do sai phạm trong hoạt động báo chí. Thu hồi thẻ đối với 12 nhà báo do có sai phạm và bị xử lý kỷ luật, xóa tên 324 hội viên Hội Nhà báo vì những lý do khác nhau trong đó có những hội viên vi phạm đạo đức nghề nghiệp, pháp luật.

* Để kiểm soát việc “sáng đăng, trưa gặp, chiều gỡ”, từ tháng 6-2017, Hội Nhà báo Việt Nam ứng dụng phần mềm theo dõi việc đăng và gỡ bài trên báo điện tử. Giải pháp này có hiệu quả không, thưa đồng chí?
- Tôi cho rằng đây là một biện pháp cần thiết và mạnh mẽ của Hội Nhà báo Việt Nam để thực hiện chức năng giám sát hoạt động báo chí, được dư luận rộng rãi, các nhà báo chính trực rất hoan nghênh. Giám sát thì phải có công cụ và ứng dụng phần mềm theo dõi gỡ bài là công cụ có tác dụng rõ rệt.
Vào tháng 6-2017, trong tháng đầu ứng dụng, đếm được từ 300 đến 400 bài bị gỡ. Đến nay, mỗi tháng còn lại khoảng hơn 10 bài. Điều quan trọng là các cơ quan báo chí phải giải trình lý do vì sao gỡ bài. Có những bài gỡ do chưa chính xác, phải gỡ để thông tin ra xã hội chuẩn hơn, nhưng cũng có những bài gỡ mà ở đó thấy lấp ló những động cơ không trong sáng thì sẽ có chế tài để xử lý.
 

MẠNG XÃ HỘI ĐÂU PHẢI LÀ “BÓNG ĐÊM”

* Có hiện tượng nhà báo chuyển từ “đánh đấm” trên báo chí sang “đánh đấm” trên mạng xã hội? Người ta gọi đó là nhà báo “hai mặt”. Đồng chí nghĩ sao về hiện tượng này?
- Có hiện tượng lợi dụng mạng xã hội để bày tỏ quan điểm đi ngược với quan điểm của báo, ảnh hưởng đến hình ảnh của cơ quan báo chí. Muốn “phục vụ” doanh nghiệp này thì đưa bài, bình luận để “đánh” doanh nghiệp khác. Cái đúng, cái tốt thì vùi dập, cái sai thì a dua, cổ vũ, thậm chí phát tán, đưa bình luận sai lệch hút hàng nghìn like, trăm bình luận khác theo hướng thông tin xấu, độc, tạo luồng dư luận không tốt. Người ta gọi đó là nhà báo “hai mặt”. Cũng có những nhà báo giỏi biện luận, giỏi phản biện, nhưng như đồng chí Võ Văn Thưởng, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương đã chỉ ra tại Hội nghị báo chí toàn quốc cuối năm 2017, do bản lĩnh chính trị không vững vàng, đạo đức không trong sáng lại “ảo tưởng về quyền lực”, vị trí của mình nên sa vào suy thoái.
* Nhận diện và xử lý ra sao khi họ “ẩn danh” trên mạng xã hội, hoặc xem mạng xã hội là nơi tự do bày tỏ quan điểm cá nhân?
- Trong điều 5 của quy định đạo đức nghề nghiệp có một câu rất ngắn gọn và quan trọng: Nhà báo phải chuẩn mực và trách nhiệm khi tham gia mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác. Người làm báo phải chính trực, dù là hoạt động trên báo chí hay trên mạng xã hội cũng là con người đó thôi, về lương tâm và trách nhiệm anh không thể hai mặt được. Và mạng xã hội không phải là bóng đêm, anh đánh úp rồi mất hút. Với những phương tiện kỹ thuật, công nghệ hiện nay, cơ quan quản lý có thể xác định được đó là ai.
Nhà báo là những người có tri thức, tinh thần phản biện và hoài nghi rất cao. Nhưng dù anh nhìn nhận sự việc theo cách đa chiều thế nào cũng cần nhớ rằng phản biện là để xây dựng, nên luôn phải trên tinh thần khách quan, khoa học và có văn hóa. Dù anh tham gia trên mặt báo hay trên mạng xã hội cũng phải có trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân. Không thể nhân danh tự do, nhân danh dân chủ nhưng thực chất là bẻ cong ngòi bút bằng ngôn ngữ biện luận lắt léo, dẫm đạp lên những giá trị nhân văn, quay lưng lại lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng.
Thực tế, có nhà báo vì thể hiện quan điểm không chuẩn mực trên mạng xã hội đã bị xử lý, kỷ luật, rút thẻ nhà báo, thẻ hội viên, khai trừ ra khỏi hội.
LỐI ĐI NÀO CHO NGHỀ BÁO?
* Theo đồng chí, những thách thức báo chí đang phải đối mặt là gì, độc giả quay lưng, mất niềm tin, mạng xã hội lấn lướt hay trí tuệ nhân tạo đe dọa thay thế nhà báo…?
- Có những dự báo không tươi sáng về vai trò và tương lai của báo chí trong thời đại truyền thông kỹ thuật số. Người ta lo lắng rằng với sự lên ngôi của mạng xã hội, báo chí đang dần dần giảm vai trò, thậm chí có những lời cảnh báo là đến một lúc nào đó báo in sẽ cáo chung. Sự hội tụ của kỹ thuật số, sự ra đời của hàng loạt công nghệ truyền thông mới đã ảnh hưởng đến cách thức sản xuất, phát hành báo chí và tái định hình lại toàn bộ nguyên lý của ngành công nghiệp truyền thông. Ở nước ta, kinh tế báo chí là vấn đề còn nhiều lúng túng, đặt ra những bài toán mà cả các cơ quan báo chí, các cơ quan quản lý báo chí cũng phải tìm lời giải, tìm hướng đi. Trong khi báo in sụt giảm phát hành, báo trực tuyến, truyền hình được đầu tư về công nghệ nhưng vẫn chưa đủ sức để cạnh tranh.
Năm 2017, nguồn thu quảng cáo trực tuyến dịch chuyển mạnh về các nền tảng xuyên biên giới. Trong khi các trang web trong nước gồm cả báo điện tử, các trang thông tin điện tử tổng hợp, mạng xã hội chỉ chiếm 7% thị phần quảng cáo trực tuyến thì 83% còn lại rơi vào túi của Google và Facebook (chiếm 66%), và các mạng lưới quảng cáo trực tuyến khác (chiếm 27%). Người ta cũng nói nền tảng của vấn đề kinh tế báo chí chính là niềm tin. Tin giả (fake news) đang lũng đoạn, gây tổn hại uy tín báo chí và làm mất niềm tin của công chúng báo chí. Nhưng
thời nào cũng thế, “bạn đọc tử tế” cần có “báo chí tử tế” đòi hỏi thông tin phải có chất lượng. Đây vừa là một áp lực nhưng đồng thời là cơ hội để báo chí tìm lối đi.
 
* Vậy đâu là lối đi để ứng phó với những thách thức và đòi hỏi từ thực tiễn?
- Trong tình hình đó, giới báo chí không ngồi yên hứng chịu những sức ép, những thách thức ấy mà luôn luôn tìm cách để vượt qua, từng cơ quan báo chí có chuyển động theo hướng vươn lên, trước mắt là tồn tại, sau đó là phát triển. Nhiều cơ quan báo chí đã thành công, xây dựng theo hướng đa phương tiện, đa nền tảng, tòa soạn hội tụ, khai thác triệt để sức mạnh của báo chí trực quan, kết hợp những hình thức báo chí phong phú và mang tính kỹ thuật số nhiều hơn.
Vừa qua, tôi dẫn đoàn một số tổng biên tập đi tham quan tòa soạn hội tụ ở Vương quốc Anh. Chúng tôi đến thăm báo Telegraph, hãng Thông tấn AP và Đài BBC. Đây thực sự là những cơ quan đa phương tiện ở trình độ cao, thậm chí như AP đã dùng robot, tức trí tuệ nhân tạo để viết bài. Nhưng đúng như Beth Rigby, phóng viên thời sự của tờ Sky News của Mỹ từng nhận định, những câu hỏi “ai, cái gì, ở đâu và bao giờ” trong báo chí có thể thay đổi với trí tuệ nhân tạo nhưng câu hỏi “vì sao” thì vẫn cần sự tương tác với con người.
Điều chúng ta cần nhận thức rõ ở đây là, để báo chí đối mặt với thách thức trong thời đại kỹ thuật số, vấn đề không chỉ là có công nghệ mà đòi hỏi phải có những cây bút giỏi, những bài viết sâu, có chất lượng tương thích với công nghệ thời đại kỹ thuật số. Nghĩa là, lối làm báo truyền thống không hẳn là hoàn toàn mất giá trị nhưng nó đòi hỏi phải được vận hành trong một điều kiện công nghệ mới. Xu hướng báo chí đua nhau trong việc ai nhanh hơn không còn là lợi thế, mà lợi thế thuộc về ai bình luận hay hơn, sâu hơn, ai phân tích, kiến giải tốt hơn, ai dự báo chuẩn xác hơn. Những điều đó phải được thể hiện trên nền tảng công nghệ truyền thông hiện đại.
* Vậy thì, tương lai của báo chí, dường như cũng đang gặp gỡ với các giá trị mà một nền báo chí cách mạng theo đuổi?
- Tính cách mạng của báo chí nằm ở sức chiến đấu và tính nhân văn. Chiến đấu để bảo vệ cái đúng, cái tốt, chống cái sai, cái ác; nhân văn bởi tôn trọng con người, vì con người. Để báo chí thực sự cách mạng như nghĩa rất đẹp của từ này, đòi hỏi nhà báo phải rất bản lĩnh, sáng tạo và kiên định với lý tưởng và giá trị cao đẹp của nghề báo mà mình đã theo đuổi và dấn thân, chuyên tâm kể những câu chuyện độc đáo bằng những cách thức lôi cuốn, dễ chịu. Không cần gây sốc mà vẫn hấp dẫn. Thách thức là ở đó và thành công cũng là ở đó. Với những gì mà báo chí đang hướng đến, thực chất là quay về với giá trị cốt lõi, chúng ta tin tưởng rằng, một nền báo chí cách mạng, nhân văn, thấu hiểu, trí tuệ và nhiều kiến giải vẫn luôn có chỗ đứng trong lòng công chúng. Trong tình trạng “hỗn mang” thông tin chưa được khắc phục của kỷ nguyên số thì sức thuyết phục, độ tin cậy trên nền tảng công nghệ chính là con đường sống của báo chí!
* Xin cảm ơn đồng chí!

Thu Thanh (thực hiện)