Tại cuộc Hội thảo "Thị trường phát điện cạnh tranh Việt Nam" do Bộ Công Thương tổ chức sáng 18/8, tại Hà Nội, ông Phạm Mạnh Thắng - Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực khẳng định, thị trường điện là công cụ để điều hành khâu phát điện nhưng sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ các mối quan hệ, cách thức vận hành khác. Vai trò của các đơn vị, cách tính toán lỗ lãi, tác động đến người tiêu dùng sẽ hoàn toàn khác so với hiện nay.

Các doanh nghiệp cần chuẩn bị cơ sở hạ tầng, đặc biệt là năng lực để vận hành trong cơ chế thị trường. Hệ thống đo đếm, tính toán hóa đơn, sản lượng có phân chia ranh giới, một phần các nhà máy phải làm, một phần do các nhà phân phối hoặc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) phải làm.

Trình bày nội dung về Thiết kế thị trường phát điện cạnh tranh, ông Phạm Quang Huy- Cục Điều tiết Điện lực (Bộ Công thương) khẳng định: “Đưa cạnh tranh vào hoạt động điện lực, sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh điện. Bên cạnh đó, cũng sẽ đảm bảo tính minh bạch trong hoạt động điện lực, giảm áp lực tăng giá điện. Từ đó sẽ thu hút được đầu tư vào phát triển các nguồn điện”.

Theo ông Huy, cơ chế giá điện hiện nay là chưa hợp lý, không điều chỉnh trong nhiều năm; giá bán lẻ điện bình quân khoảng 5,3 US cents/kWh quá thấp so với khu vực, không thể thu hồi được chi phí sản xuất kinh doanh ở các khâu phát điện, truyền tải và phân phối. Ngoài ra, do giá điện chưa phân tách được theo chi phí sản xuất điện ở các khâu nên chưa thu hút được vốn đầu tư vào ngành điện.

Trước đó, tại cuộc họp xây dựng thị trường phát điện cạnh tranh, GS.TSKH Trần Đình Long - Phó chủ tịch Hội Điện lực Việt Nam cũng cho rằng: “Việc phát triển ngành Điện theo xu thế thị trường cạnh tranh sẽ đảm bảo tốt lợi ích của ba đối tượng: Thứ nhất, Nhà nước sẽ giảm được gánh nặng đầu tư. Thứ hai, doanh nghiệp điện lực sẽ tăng tính tự chủ, phát huy khả năng sản xuất kinh doanh. Thứ ba, khách hàng sẽ được hưởng lợi từ cơ chế cạnh tranh. Tuy nhiên, việc xây dựng thị trường điện cạnh tranh hoàn chỉnh đòi hỏi phải có lộ trình nhất định và làm một cách cẩn trọng, chứ không phải là việc trong ngày một ngày hai”.

TS Cao Sỹ Kiêm - Nguyên Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp vừa và nhỏ, Ủy viên Ủy ban kinh tế Quốc hội: “Hiện nay, ngoài EVN còn có Tập đoàn Dầu khí, Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam tham gia thị trường phát điện. Việc hình thành một thị trường cạnh tranh ở khâu phát điện theo quy luật cung - cầu là điều cần thiết. Nhiều nhà máy điện của các tập đoàn, đơn vị nước ngoài thuộc diện tham gia thị trường phát điện phải tính toán cách giảm giá thành, giảm chi phí, phát huy năng lực sản xuất, quản lý, tổ chức, nhằm tận dụng tối đa điều kiện, lợi thế sẵn có”.

Áp dụng giá trần và giá sàn

Trong thị trường phát điện cạnh tranh, Thông tư 18/2010/TT-BCT của Bộ Công Thương yêu cầu tất cả các nhà máy điện có công suất từ 30MW trở lên, đấu nối vào lưới truyền tải điện, trừ các nhà máy BOT, sẽ phải tham gia thị trường.

Đơn vị vận hành thị trường điện và hệ thống điện đóng vai trò là nhà cung cấp dịch vụ vận hành thị trường và chịu trách nhiệm lập phương thức và điều độ thị trường năng lượng và dịch vụ phụ.

Việc tham gia bắt buộc trên thị trường phát điện cạnh tranh giữa các công ty phát điện cũng khác nhau. Cụ thể, các công ty phát điện theo cơ chế hợp đồng mẫu của thị trường phát điện cạnh tranh trực tiếp tham gia thị trường điện bằng việc chào giá cho phần điện năng đầu ra trên thị trường và ký hợp đồng với đơn vị mua buôn duy nhất (EPTC).

Mặt khác, các nhà máy điện BOT hiện hành và các nhà máy thủy điện đa mục tiêu không trực tiếp tham gia thị trường, EPTC sẽ chào giá cho các nhà máy điện BOT và Đơn vị vận hành thị trường điện và hệ thống điện sẽ công bố sản lượng hàng giờ cho các nhà máy thủy điện chiến lược đa mục tiêu.

Các đơn vị phát điện này sẽ phải chào giá trong giới hạn giá trần và giá sàn.

Giá trần thị trường do Cục Điều tiết điện lực phê duyệt hàng năm. Trong năm đầu tiên vận hành thị trường này, giá trần thị trường sẽ phải đảm bảo giá phát điện bình quân năm không vượt quá 5% so với giá phát điện bình quân của năm liền trước, đồng thời, tạo tín hiệu về nhu cầu điện năng của thị trường. Đồng thời, chỉ các tổ máy phát điện sử dụng nhiên liệu nội địa được xem xét trong tính toán giá trần thị trường.

Giá trần phải phù hợp với chi phí sản xuất điện năng của các công nghệ phát điện khác nhau. Trong đó, giá trần bản chào giá của các tổ máy nhiệt điện được xác định hàng năm, điều chỉnh hàng tháng. Giá sàn của các nhiệt điện là 1 đồng/kWh.

Giới hạn các bản chào giá sàn hay trần của các tổ máy thuỷ điện được xác định theo giá trị nước hàng tuần. Giá trần của nhà máy thuỷ điện bằng 110% giá trị nước của nhà máy tính toán hàng tuần, giá sàn của nhà máy thuỷ điện là 80% giá trị nước và không được thấp hơn 0 đồng/kWh. 

Theo cơ chế giá điện thị trường được Cục Điều tiết điện lực xây dựng, giá điện sẽ được xem xét điều chỉnh tăng giảm định kỳ hàng năm và hàng quý, đồng thời giá bán điện được phân tách thành giá của 4 khâu: phát điện, truyền tải, điều hành - quản lý ngành và dịch vụ phụ trợ, phân phối và bán lẻ điện. Hàng năm, giá bán điện bình quân cơ sở được xây dựng và phê duyệt đảm bảo thu hồi được tổng chi phí cho sản xuất, kinh doanh điện trong năm của 4 thành phần cấu thành giá điện tương ứng với 4 khâu trên. Hàng quý, xem xét lại biến động của các yếu tố đầu vào so với thông số cơ sở để điều chỉnh tăng hoặc giảm giá bán điện bình quân quý.

Ông Phạm Mạnh Thắng cho biết, hợp đồng mẫu hiện đang xây dựng có tính cho chế độ vận hành của các nhà máy khác nhau để ra giá trung bình năm của từng loại nhà máy sử dụng công nghệ riêng. Hiện chưa có thị trường điện cạnh tranh nên vẫn cần một mức giá ổn định chuẩn chung cho từng loại. Khi có sự cạnh tranh khuyến khích thì giá thị trường thực tế có thể thay đổi.

Theo ông Thắng, cơ chế giá điện đang xây dựng tương tự như giá xăng dầu, trong một thời gian quy định mà chi phí đầu vào chưa đạt mức cần phải điều chỉnh thì không nên điều chỉnh để đảm bảo ổn định giá. Giá bán điện về cơ bản phải thay đổi, khi thị trường điện hoạt động sẽ thấy giá thay đổi từng giờ, từng ngày. Còn giá truyền tải phân phối tùy theo cách thức điều tiết, có thể thay đổi một năm một lần hoặc vài năm một lần tùy theo mức độ. Giá đầu vào để hình thành giá điện là khâu phát điện hiện chiếm khoảng 70% trong giá thành điện, nếu nó thay đổi thì tất nhiên phải điều chỉnh giá đầu ra để thu hồi, nếu không các đơn vị kinh doanh sẽ bị lỗ...

Ngoài ra, Thông tư 18 cũng quy định, đơn vị vận hành hệ thống điện và thị trường điện sẽ lựa chọn “nhà máy điện tốt nhất” để đưa vào huy động trong năm tới.

Nhà máy điện mới tốt nhất đáp ứng tiêu chí là nhà máy đã bắt đầu vận hành thương mại và phát điện toàn bộ công suất trong năm lên kế hoạch, là nhà máy sử dụng công nghệ nhiệt điện than hoặc tua-bin khí chu trình hỗn hợp, sử dụng nhiên liệu nội địa, có chi phí phát điện toàn phần trung bình cho 1 kWh là thấp nhất. 

Vi phạm quy định sẽ không được quyền chào giá

Các đơn vị phát điện phải cam kết hoà lưới đồng bộ lên hệ thống theo đúng lịch huy động công suất điện ngày tới của đơn vị vận hành hệ thống điện và thị trường điện. Nếu không thực hiện được việc hoà lưới tổ máy phát điện trong thời gian cam kết thì bị coi là vi phạm lệnh điều độ.

Các đơn vị phát điện sẽ bị đình chỉ quyền thành viên thị trường trong trường hợp không duy trì các điều kiện tham gia thị trường điện và không tuân thủ hoặc vi phạm quy định. Trong trường hợp này, đơn vị phát điện sẽ không được chào giá trên thị trường điện. Đơn vị mua buôn điện có trách nhiệm sẽ chào giá thay cho đơn vị phát điện vi phạm.

Theo yêu cầu của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải, năm 2011, thị trường phát điện cạnh tranh sẽ chính thức hoạt động. Các hoạt động điện lực phải minh bạch, đảm bảo giá điện hợp lý tới người tiêu dùng.

Đây là cấp độ 1 của quá trình hình thành thị trường điện cạnh tranh hoàn chỉnh ở Việt Nam theo kế hoạch đã được Chính phủ phê duyệt. Cấp độ 2 là hình thành thị trường ở khâu bán buôn (giai đoạn 2015 - 2022) và cuối cùng là khâu bán lẻ điện (giai đoạn sau 2022). 

Quy định này được coi là mốc quan trọng đảm bảo vận hành thị trường phát điện cạnh tranh./.

NT - VOVnews