TRÁCH NHIỆM CỦA DOANH NGHIỆP TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG
Tham
nhũng luôn gắn với quyền lực nhà nước, với một bộ phận người có chức
vụ, quyền hạn trong bộ máy nhà nước lợi dụng quyền lực nhà nước để vụ
lợi. Tham nhũng làm cho bộ máy nhà nước hoạt động kém hiệu lực, hiệu
quả; gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế của đất nước, làm suy thoái đạo
đức, lối sống của không ít cán bộ, công chức trong bộ máy nhà nước. Tham
nhũng làm mất niềm tin của nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và Nhà
nước, do đó, “Mục tiêu của công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực
là nhằm làm trong sạch Đảng và bộ máy nhà nước, để phát triển đất nước”(1).
Trong Văn kiện Đại hội XIII, Đảng ta đã đưa ra nhiều chủ trương và giải
pháp căn cơ về phòng, chống tham nhũng (PCTN), đồng thời, đề ra chủ
trương phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị vào công tác
đấu tranh, PCTN, tiêu cực. Đảng ta khẳng định: “Từng bước mở rộng phạm
vi phòng, chống tham nhũng ra khu vực ngoài nhà nước,... Phát huy vai
trò, trách nhiệm của các cơ quan và đại biểu dân cử, Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội, nhân dân và cơ quan truyền
thông, báo chí trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng”(2).
Bên
cạnh đó, một trong những điểm mới của Luật phòng, chống tham nhũng năm
2018 là đã cụ thể và mở rộng trách nhiệm của doanh nghiệp trong thực
hiện PCTN. Tại khoản 1 Điều 3 Luật PCTN năm 2018 xác định: “tham nhũng
là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ quyền hạn
đó vì vụ lợi”; Người có chức vụ quyền hạn gồm cả người đại diện phần
vốn nhà nước tại doanh nghiệp; người giữ chức danh, chức vụ quản lý
trong doanh nghiệp, tổ chức; người khác được giao thực hiện nhiệm vụ,
công vụ và có quyền hạn trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó(3).
Do đó, có thể hiểu, người có chức vụ, quyền hạn là những người có chức
vụ, quyền hạn trong khu vực công và cả những người giữ chức danh, chức
vụ trong doanh nghiệp, tổ chức khu vực tư và những người không có chức
danh, chức vụ nhưng được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ nhất định.
Để
phát huy vai trò của cả hệ thống chính trị và xã hội, bên cạnh các quy
định về vai trò, trách nhiệm của các cơ quan, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
và các tổ chức thành viên; của báo chí và nhân dân, Luật PCTN năm 2018
đã có những quy định tạo cơ sở pháp lý về trách nhiệm của doanh nghiệp
nhà nước và doanh nghiệp ngoài khu vực nhà nước(4) trong PCTN (tại Điều 4 Luật PCTN năm 2018). Cụ thể như:
Thứ nhất, trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa tham nhũng
Theo quy định của pháp luật, người đứng đầu doanh nghiệp có trách nhiệm:
Thực
hiện công khai, minh bạch về tổ chức và hoạt động của doanh nghiệp, như
công khai, minh bạch về thực hiện chính sách, pháp luật về quyền, lợi
ích hợp pháp của người lao động; về chế độ lương, thưởng; thời giờ làm
việc, thời giờ nghỉ ngơi và các chế độ phúc lợi xã hội khác; quy tắc ứng
xử, điều lệ doanh nghiệp; công tác tổ chức, bố trí nhân sự (tuyển dụng,
điều động, chuyển đổi, bổ nhiệm, khen thưởng, kỷ luật...) và các nội
dung khác phải công khai, minh bạch theo quy định của pháp luật có liên
quan.
Thực hiện việc kiểm soát xung đột lợi ích trong doanh nghiệp
thông qua các hoạt động như: “Báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền
theo quy định của pháp luật trong trường hợp xung đột lợi ích dẫn đến
các hành vi vi phạm pháp luật cần phải ngăn chặn, xử lý kịp thời”(5).
Trường
hợp người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu trong doanh nghiệp khi
để xảy ra tham nhũng trong doanh nghiệp do mình quản lý, vi phạm các quy
định về áp dụng các biện pháp PCTN thì tùy theo tính chất, mức độ vi
phạm mà bị xử phạt vi phạm theo quy định của pháp luật.
Kiến nghị
hoàn thiện và tham gia vào phản biện chính sách, hoàn thiện thể chế về
PCTN. Để góp phần hoàn thiện thể chế, xây dựng môi trường kinh doanh
cạnh tranh bình đẳng, công bằng, minh bạch, các doanh nghiệp tham gia
góp ý kiến trong quá trình các cơ quan có thẩm quyền tổ chức lấy ý kiến
dự thảo các chính sách, pháp luật; đồng thời, kiến nghị việc sửa đổi, bổ
sung các quy định, qua đó, khắc phục các “khiếm khuyết” từ cơ chế,
chính sách tạo kẽ hở phát sinh tham nhũng.
Thứ hai, trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc phát hiện và xử lý tham nhũng
Luật
PCTN năm 2018 quy định 3 nhóm biện pháp phát hiện và xử lý tham nhũng,
như: “tự kiểm tra; thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán; thông tin
tố cáo về tham nhũng”(6).
Về biện pháp tự kiểm tra:
Pháp luật quy định người đứng đầu doanh nghiệp có trách nhiệm chủ động
tổ chức kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ của cấp dưới hoặc trực tiếp
giải quyết công việc của đội ngũ người làm việc trong doanh nghiệp để
kịp thời phát hiện, ngăn chặn, xử lý hành vi tham nhũng. Khi phát hiện
hành vi tham nhũng, người đứng đầu phải kịp thời xử lý theo thẩm quyền
hoặc thông báo cho cơ quan có thẩm quyền xử lý.
Về tố cáo tham
nhũng: Theo quy định của Luật PCTN năm 2018 và Luật Tố cáo năm 2018, các
cá nhân, doanh nghiệp có quyền phản ánh, tố cáo về hành vi tham nhũng.
Về
các biện pháp thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán: các biện pháp
này do các cơ quan có thẩm quyền tiến hành nhằm phát hiện và xử lý tham
nhũng. Theo đó, trong phạm vi thẩm quyền, các doanh nghiệp chỉ thực hiện
các biện pháp xử lý kỷ luật, các biện pháp hành chính, các biện pháp
thu hồi và cung cấp thông tin cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền
liên quan đến các vụ việc có dấu hiệu tội phạm để tiến hành xử lý.
Hội thảo tham vấn Dự thảo Báo cáo đánh giá và hướng dẫn doanh nghiệp, tổ chức khu vực ngoài nhà nước thực thi quy định pháp luật về phòng, chống tham nhũng. (Ảnh minh họa)
THỰC TRẠNG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG CÁC DOANH NGHIỆP
Quán
triệt, thực hiện các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà
nước về PCTN, các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương đã triển
khai quyết liệt, đồng bộ các biện pháp, trong đó, cộng đồng doanh nghiệp
là một trong những chủ thể có những đóng góp tích cực vào công cuộc đấu
tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực thời gian qua.
Đối với
khối doanh nghiệp nhà nước, Đảng ủy Khối Doanh nghiệp Trung ương đã chỉ
đạo sát sao các Đảng ủy Tập đoàn, Tổng công ty, Ngân hàng lãnh đạo, chỉ
đạo triển khai thực hiện đồng bộ và có hiệu quả các giải pháp phòng,
chống tham nhũng, lãng phí tại doanh nghiệp; đẩy mạnh ứng dụng khoa học
công nghệ trong công khai, minh bạch hoạt động của doanh nghiệp. Đồng
thời, tăng cường rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định nội bộ nhằm khắc
phục những thiếu sót trong thực hiện chế độ, chính sách... Tích cực
tham gia, góp ý vào các dự thảo chính sách, dự thảo văn bản quy phạm
pháp luật, đặc biệt là những văn bản quy phạm pháp luật liên quan hoặc
có tác động trực tiếp đến doanh nghiệp và đến môi trường kinh doanh.
Chẳng
hạn, tại Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của
Đảng, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã xác định
trách nhiệm tham gia góp ý vào quá trình xây dựng, hoàn thiện hệ thống
pháp luật.
Đồng thời, luôn tích cực, chủ động nghiên cứu, khảo sát
thực tiễn, đưa ra các đề xuất, kiến nghị tới các cơ quan nhà nước có
thẩm quyền sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật, qua đó, khắc
phục tình trạng chồng chéo giữa các văn bản quy phạm pháp luật, góp phần
bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp.
Chẳng hạn
như, trong 8 tháng đầu năm 2021, VCCI đã tham gia “17 Ban soạn thảo, tổ
biên tập văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến doanh nghiệp; tham gia
10 Hội đồng thẩm định, thẩm tra các đề xuất, đề nghị xây dựng văn bản
quy phạm pháp luật, các dự thảo văn bản, phương án cắt giảm điều kiện
kinh doanh, trong đó có những văn bản có tác động rất lớn tới doanh
nghiệp”(7). VCCI đẩy mạnh công tác vận động doanh nghiệp,
doanh nhân chủ động, tham góp nhằm hoàn thiện chính sách, pháp luật về
hoạt động của doanh nghiệp, như “tổ chức 53 hội nghị, hội thảo, tọa đàm
và các hình thức khác để lấy ý kiến chuyên gia, doanh nghiệp góp ý 96 dự
thảo văn bản quy phạm pháp luật, trong đó có nhiều cơ chế, chính sách
mang tính chiến lược, dài hạn liên quan trực tiếp đến doanh nghiệp”(8).
Với
sự nỗ lực của toàn hệ thống chính trị, của xã hội, trong đó có cộng
đồng doanh nghiệp, trong 10 năm (2012-2022) công tác phòng, chống tham
nhũng đã có sự chuyển biến và đạt được những kết quả tích cực. “Qua công
tác thanh tra, kiểm toán kiến nghị xử lý trách nhiệm gần 44.700 tập
thể, cá nhân, chuyển cơ quan điều tra, xử lý gần 1.200 vụ việc có dấu
hiệu tội phạm”(9). Các cơ quan tiến hành tố tụng đã khởi tố,
điều tra 19.546 vụ (33.868 bị can), truy tố 16.699 vụ (33.037 bị can);
xét xử sơ thẩm 15.857 vụ/30.355 bị cáo về các tội tham nhũng, chức vụ,
kinh tế(10).
Từ thực tế thống kê về xử lý kỷ luật của
Đảng và xử lý hình sự qua 10 năm triển khai, thực hiện đã cho thấy rõ
“quyết tâm rất cao, nỗ lực rất lớn, nói đi đôi với làm của Đảng, Nhà
nước trong việc phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực; đẩy mạnh đấu
tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực không chỉ là tuyên ngôn và đã
trở thành quyết tâm chính trị và hành động thực tế”(11).
Bên
cạnh những kết quả quan trọng đạt được, vẫn còn một số vướng mắc từ quy
định của pháp luật và thực hiện pháp luật về trách nhiệm của doanh
nghiệp trong phòng, chống tham nhũng, như:
Một là, mặc dù
Nghị định số 59/2019/NĐ-CP, ngày 1/7/2019 của Chính phủ có quy định về
việc thanh tra, kiểm tra, trách nhiệm của các doanh nghiệp về việc thực
hiện biện pháp PCTN, nhưng chưa quy định rõ về trách nhiệm pháp lý trong
trường hợp doanh nghiệp thực hiện không đúng các biện pháp phòng ngừa
tham nhũng theo quy định.
Bên cạnh đó, theo quy định tại Luật
Doanh nghiệp năm 2020 (có hiệu lực từ ngày 1/1/2021) về doanh nghiệp
nhà nước thì chỉ doanh nghiệp có 100% vốn nhà nước sẽ thực hiện trách
nhiệm như cơ quan, tổ chức, đơn vị theo quy định của Luật PCTN. Trong
khi đó, những vấn đề liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của các cổ
đông trong doanh nghiệp cổ phần có vốn góp của Nhà nước chi phối thì khó
có thể thực hiện toàn bộ các biện pháp phòng ngừa và xử lý tham nhũng,
dẫn đến việc thực thi sẽ vướng mắc.
Hai là, hiện chưa có
quy định xử lý đối với hành vi tham ô, nhận lối lộ, đưa và môi giới hối
lộ trong nội bộ doanh nghiệp. Luật PCTN năm 2018 xác định 3 hành vi tham
nhũng là “tham ô, nhận lối lộ, đưa và môi giới hối lộ” đối với doanh
nghiệp ngoài khu vực nhà nước đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự thì
xử lý theo quy định của pháp luật hình sự; nếu chưa đến mức xử lý hình
sự thì hiện chưa quy định xử phạt hành chính hay xử lý kỷ luật.
Ba là,
vẫn còn một bộ phận doanh nghiệp thiếu liêm chính trong kinh doanh. Đối
với các chủ thể kinh doanh, trong hoạt động sản xuất kinh doanh, liêm
chính điều chỉnh hành vi kinh doanh vì lợi ích cá nhân và cộng đồng,
nhân cách doanh nhân được xã hội tôn vinh, qua đó tác động đến sự tồn
tại, phát triển của doanh nghiệp, cũng như sự phát triển bền vững của
nền kinh tế mỗi quốc gia. Do đó, trong phòng, chống tham nhũng, khi các
chủ thể kinh doanh thực hiện sự “liêm chính”, một mặt bảo đảm sự tuân
thủ pháp luật, lợi ích của cộng đồng và sự phát triển của doanh nghiệp,
mặt khác, góp phần bảo đảm sự “trong sạch” của bộ máy nhà nước, phát
triển kinh tế đất nước bền vững.
Hằng năm, VCCI với sự hỗ trợ của
Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) công bố Báo cáo thường niên
Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) để đánh giá về chất lượng điều
hành kinh tế, mức độ thuận lợi, thân thiện của môi trường kinh doanh và
nỗ lực cải cách hành chính của chính quyền các tỉnh, thành phố. Chẳng
hạn, theo Báo cáo PCI, khoảng 41,4% doanh nghiệp tham gia khảo sát PCI
2021 cho biết vẫn phải trả tiền “lót tay” khi thực hiện các thủ tục liên
quan tới đầu tư kinh doanh, giảm 3,5% so với năm 2020. Ngoài ra, tỷ lệ
doanh nghiệp trả chi phí không chính thức trong hoạt động thanh tra xây
dựng (khoảng 67,22%) và cấp giấy phép kinh doanh có điều kiện (khoảng
61,36%)(12).
Năm 2022, theo Báo cáo PCI, trong các thủ
tục hành chính thuế có “vướng mắc với khâu quyết toán thuế - chiếm tỷ lệ
lớn nhất với khoảng 49%; tiếp đến là khâu đề nghị miễn, giảm thuế (29%)
và hoàn thuế (21%). Tính trung bình, thời gian mỗi cuộc thanh tra, kiểm
tra về thuế trong năm 2022 là 9 giờ, tăng so với kết quả năm 2021 và
năm 2020 (lần lượt là 5 giờ và 8 giờ). Đáng chú ý, 53,8% doanh nghiệp
đồng ý với nhận định “Thỏa thuận về các khoản thuế phải nộp với cán bộ
thuế là công việc quan trọng trong kinh doanh”, tăng so với mức 47,6%
của năm 2021. Tỷ lệ doanh nghiệp cho biết có trả chi phí không chính
thức cho cán bộ thuế cũng gia tăng đáng quan ngại, từ mức 33,8% của năm
2021 lên mức 54,5% của năm 2022”(13).
Có thể thấy, đây
là một dấu hiệu đáng lo ngại khi tỷ lệ doanh nghiệp đồng ý với nhận định
“tình trạng nhũng nhiễu khi giải quyết các thủ tục cho doanh nghiệp là
phổ biến” lại gia tăng đáng kể, từ mức 57,4% trong năm 2021 lên đến
71,7% trong năm 2022(14). Hiện tượng này cho thấy, vẫn có một
bộ phận doanh nghiệp không chỉ là nạn nhân, mà đôi khi cũng chính là
đối tượng thúc đẩy các hành vi tham nhũng, tiêu cực từ phía cơ quan công
quyền.
MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT HUY TRÁCH NHIỆM CỦA DOANH NGHIỆP TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG
Tại
Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác đấu tranh phòng, chống tham
nhũng, tiêu cực giai đoạn 2012-2022, trong bài phát biểu kết luận, một
trong những phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp trong thời gian tới đã
được Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ: “Phát huy vai trò, trách nhiệm của các cơ quan
và đại biểu dân cử, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị -
xã hội, nhân dân và cơ quan truyền thông, báo chí trong đấu tranh phòng,
chống tham nhũng, tiêu cực”(15). Theo đó, để phát huy trách nhiệm của doanh nghiệp trong PCTN, cần thực hiện một số giải pháp sau:
Thứ
nhất, “tiếp tục xây dựng, hoàn thiện đồng bộ thể chế về xây dựng, chỉnh
đốn Đảng, quản lý kinh tế - xã hội và phòng, chống tham nhũng, tiêu
cực; kịp thời khắc phục những bất cập, bịt kín những “khoảng trống”, “kẽ
hở” để “không thể tham nhũng, tiêu cực””(16), qua đó, tạo thuận lợi cho cộng đồng doanh nghiệp phát huy vai trò, trách nhiệm trong công tác đấu tranh PCTN.
Trong
thời gian tới, các cơ quan Đảng, Nhà nước cần rà soát để xây dựng, hoàn
thiện đồng bộ thể chế, như xây dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm soát trong
xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật; quy định rõ trách nhiệm
người đứng đầu trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị;... Theo đó, cần có
quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn
điều lệ, doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ hoặc tổng
số cổ phần có quyền biểu quyết và doanh nghiệp ngoài nhà nước (công ty
đại chúng, tổ chức tín dụng) trong thực hiện pháp luật về phòng, chống
tham nhũng.
Cần có chế tài đối với doanh nghiệp nhà nước trong
trường hợp không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các quy định của
các biện pháp phòng ngừa tham nhũng theo quy định tại Luật PCTN. Cùng
với đó, cần đặc biệt chú trọng xây dựng, hoàn thiện cơ chế kiểm tra,
thanh tra, kiểm toán và giám sát đối với doanh nghiệp nói chung và doanh
nghiệp nhà nước nói riêng. Một mặt, nhằm phát hiện, xử lý kịp thời các
hành vi vi phạm pháp luật, tham nhũng trong doanh nghiệp, mặt khác, đó
là biện pháp thúc đẩy việc thực hiện pháp luật về PCTN của các chủ thể
trong doanh nghiệp.
Cần tiếp tục hoàn thiện và thực hiện nghiêm
các quy định về công khai, minh bạch trong tổ chức, hoạt động của doanh
nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhà nước. Thông qua cơ chế thông tin,
báo cáo về việc thực hiện các biện pháp PCTN trong các doanh nghiệp đòi
hỏi các báo cáo phải toàn diện, đầy đủ, phản ánh đúng thực tiễn thực
hiện công tác PCTN của các doanh nghiệp.
Thứ hai, người đứng đầu
doanh nghiệp cần tăng cường công tác tuyên truyền, động viên người lao
động trong doanh nghiệp thực hiện đúng quy định của pháp luật về PCTN;
tổ chức thực hiện hiệu quả các biện pháp phòng ngừa, phát hiện hành vi
tham nhũng; đồng thời, trường hợp người có chức vụ, quyền hạn có hành vi
tham nhũng thì cần kịp thời cung cấp thông tin và phối hợp với cơ quan
nhà nước có thẩm quyền để ngăn chặn, xử lý.
Đối với các doanh
nghiệp nhà nước, các cấp ủy đảng trong doanh nghiệp cần tăng cường lãnh
đạo, chỉ đạo xây dựng, triển khai thực hiện pháp luật về PCTN thông qua
các chương trình kiểm tra, giám sát hằng năm của cấp ủy, tổ chức đảng,
ủy ban kiểm tra đảng ủy các cấp; trong đó, tập trung kiểm tra, giám sát
cấp ủy viên các cấp, cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt diện cấp ủy quản
lý về trách nhiệm nêu gương trong thực hiện các quy định của Đảng, Nhà
nước về PCTN, tiêu cực;...
Thứ ba, cộng đồng doanh nghiệp cần tích
cực, chủ động tham gia góp ý kiến vào dự thảo chính sách, pháp luật
liên quan đến hoạt động kinh doanh và pháp luật về PCTN. Qua đó, một
mặt, tạo lập môi trường kinh doanh cạnh tranh bình đẳng, công bằng, minh
bạch, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đất nước, mặt khác, góp
phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp, từng bước xóa
bỏ tình trạng “lót tay” giữa doanh nghiệp với cơ quan nhà nước, người có
thẩm quyền.
Thứ tư, các doanh nghiệp cần xây dựng và thực hiện văn hóa kinh doanh lành mạnh; tuân thủ tính liêm chính trong kinh doanh.
Luật
PCTN khuyến khích các doanh nghiệp ban hành quy tắc đạo đức kinh doanh
đối với người lao động, thành viên nhằm bảo đảm liêm chính trong kinh
doanh. Để góp phần phòng ngừa tham nhũng, các doanh nghiệp cần xác định
xây dựng văn hóa kinh doanh lành mạnh, tuân thủ tính liêm chính là yêu
cầu cần thiết, bắt buộc trong hoạt động kinh doanh (ngay từ khi doanh
nghiệp mới thành lập), là một trong những giá trị cốt lõi của doanh
nghiệp./.
TS. DƯƠNG THỊ TƯƠI
Viện Nhà nước và Pháp luật,
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
_________________
(1) (10) (11) (15) (16) Nguyễn Phú Trọng: Kiên
quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần
xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2023, tr.14, 27, 28, 134-135, 137.
(2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H, 2021, t.I, tr.196.
(3) Xem: Khoản 2 Điều 3 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018.
(4) Xem: Khoản 9, 10 Điều 3 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018.
(5)
Xem: Điều 54 Nghị định 59/2019/NĐ-CP ngày 1/7/2019 của Chính phủ quy
định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Phòng, chống tham
nhũng.
(6) Xem: Điều 60 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018
(7) (8) (9) Xem: Quỳnh Chi: Tích cực góp ý xây dựng pháp luật, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, https://vccinews.vn/, ngày 9/9/2021.
(12) Xem B.Ngọc: Năng lực cạnh tranh của Quảng Ninh rất tốt, Hà Nội tốt, TP.HCM khá, https://tuoitre.vn/, ngày 27/4/2022.
(13) (14) Xem:
https://moha.gov.vn/baucu/van-ban-huong-dan/cong-bo-bao-cao-thuong-nien-chi-so-nang-luc-canh-tranh-cap-tinh-2022-48853.html.
(Nguồn: TC Lý luận chính trị)