Tháng trước, Tokyo tuyên bố rằng, tuân theo luật
pháp quốc tế, các phi công của họ có quyền bắn cảnh cáo những kẻ xâm lược không
phận của Nhật Bản - hành động mà Nhật Bản mới chỉ một lần sử dụng đến kể từ
Chiến tranh Thế giới thứ hai.
Lo ngại rằng những cuộc chạm trán ngày càng
tăng theo kiểu "mèo vờn chuột" giữa máy bay và các tàu tuần tra trên biển Hoa
Đông sẽ dẫn tới các vụ đụng độ bất ngờ là động năng thúc đẩy những nỗ lực nhằm
giảm căng thẳng, trong đó bao gồm khả năng tổ chức một hội nghị thượng định giữa
các nhà lãnh đạo của hai nước.
Tuy nhiên, những nghi kỵ sâu sắc, cuộc
cạnh tranh ảnh hưởng khu vực và chủ nghĩa dân tộc ngày càng dâng cao, cùng với
đó là những ký ức cay đắng của Trung Quốc về sự xâm lược của Nhật Bản trước đây
khiến cho khả năng nối lại quan hệ giữa hai nước là rất mong manh.
Andy
Gilholm của Hãng tư vấn Kiểm soát Rủi ro nói: "Khả năng lớn là hai bên cuối cùng
cũng sẽ tìm một giải pháp rút lui mà vẫn giữ thể diện. Song tôi cho rằng đó chỉ
là sự rút lui về mặt hình thức. Có vẻ như hai bên sẽ không có khả năng đạt được
một giải pháp lâu dài cho vấn đề này."
Sau làn sóng
biểu tình chống Nhật tại Trung Quốc hồi tháng 9 năm ngoái, các doanh nghiệp Nhật
Bản đang phải chịu đựng sự sụt giảm trong trao đổi thương mại với Trung Quốc, và
các khoản đầu tư của Nhật vào Trung Quốc đang đứng trước nhiều rủi ro nếu mối
quan hệ căng thẳng giữa hai bên tiếp tục kéo dài hoặc trở nên tồi tệ hơn. Do đó,
sức ép nhằm tìm ra một giải pháp cho vấn đề tranh chấp giữa hai nước ngày càng
lớn.
Đồng minh của Nhật là Mỹ - quốc gia đang chuyển trọng tâm chính sách
hướng tới khu vực châu Á - đã phát đi thông điệp rằng Washington không muốn
chứng kiến xung đột quân sự do tranh chấp về quần đảo Senkaku/Điếu Ngư - quần
đảo mà Washington cho là nằm trong hiệp ước an ninh với Tokyo.
Một loạt
chính trị gia của Nhật, trong đó có cả cựu Thủ tướng Tomiichi Murayama - hiện là
đối tác liên minh của Thủ tướng Nhật Bản đương nhiệm Shinzo Abe - đã có chuyến
thăm Bắc Kinh trong những tuần gần đây. Yoshihide Soeya, Giám đốc Viện nghiên
cứu Đông Á tại Đại học Keio ở Tokyo, nói: "Những chuyến thăm này được phía Trung
Quốc đưa tin rất cặn kẽ. Trung Quốc nói với người dân của họ rằng đây là lúc thử
nghiệm điều gì đó mới mẻ."
Ông Abe vừa trở lại cương vị người đứng đầu
chính phủ Nhật Bản hồi tháng 12/2012 sau khi đảng Dân chủ Tự do (LDP) của ông
giành chiến thắng trong cuộc bầu cử, nói rằng ông sẵn sàng tham gia hội nghị
thượng đỉnh với các nhà lãnh đạo Trung Quốc. Phó chủ tịch đảng LDP Masahiko
Komura có thể sẽ tới Trung Quốc để xây dựng nền tảng cho hội nghị này. Mặc dù
vậy, sẽ không có buổi gặp gỡ nào diễn ra trước khi ông Tập Cận Bình trở thành
chủ tịch Trung Quốc vào tháng 3/2013.
Trong nhiệm kỳ thủ tướng đầu tiên
năm 2006, ông Abe đã nhanh chóng tìm cách cải thiện quan hệ Trung-Nhật. Nhiều
quan chức trong Chính phủ Nhật Bản và một số chuyên gia cho rằng ông Abe có thể
sẽ tiếp tục làm điều tương tự, và chuyến thăm Trung Quốc của ông sẽ giống như
chuyến thăm Trung Quốc năm 1972 của Tổng thống Mỹ Richard Nixon khi đó nhằm bình
thường hóa quan hệ Trung-Mỹ.
Dù vậy, để có thể tổ chức một hội nghị
thượng đỉnh như vậy sẽ cần có tài ngoại giao khéo léo. Một cựu phi công Nhật Bản
và hiện là một chuyên gia về các vấn đề an ninh trong khu vực nói: "Cả hai bên
đều muốn giảm căng thẳng, tuy nhiên họ lại không muốn bị coi là mềm mỏng trong
con mắt của người dân trong nước."
Ngay cả khi các nhà lãnh đạo của hai
nước gặp gỡ để đối thoại thì một thỏa hiệp quan trọng mà trong đó Bắc Kinh đồng
ý ngừng cử tàu và máy bay tới khu vực tranh chấp, hoặc Tokyo chấp nhận rằng chủ
quyền đối với quần đảo Senkaku/Điếu Ngư là một vấn đề gây bất đồng, có vẻ như sẽ
khó đạt được.
Các nhà ngoại giao cho biết tranh cãi về quần đảo
Senkaku/Điếu Ngư đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng về mặt kinh tế trong nhiều
năm qua, trong khi đó, những nỗ lực ngày càng tăng của Trung Quốc nhằm thách
thức quyền kiểm soát của Nhật Bản và việc Nhật Bản quyết định đáp trả đã đẩy
những rủi ro lên một mức cao hơn.
Các máy bay chiến đấu của Nhật Bản đã
cất cánh tới 160 lần kể từ tháng 4 đến tháng 10/2012, nhiều hơn tổng số lần cất
cánh trong 12 tháng trước đó (tính tới tháng 3/2012); trong khi đó, chỉ tính
riêng từ ngày 13/12/2012, khi một máy bay của Trung Quốc vào khu vực mà Nhật coi
là không phận của họ, máy bay Nhật đã cất cánh ít nhất 8 lần.
Tháng
1/2013, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Itsunori Onodera tuyên bố rằng Nhật Bản có
thể bắn pháo sáng để cảnh cáo những kẻ xâm lược - động thái mà lực lượng không
quân của nước này chỉ sử dụng 1 lần duy nhất kể từ Chiến tranh Thế giới thứ hai,
khi một máy bay ném bom của Liên Xô xâm phạm không phận của Nhật ở tỉnh Okinawa.
Vụ việc này kết thúc khi Mátxcơva đưa ra lời xin lỗi, tuy nhiên, nếu lần này
điều tương tự xảy ra giữa Nhật Bản và Trung Quốc, sự việc khó có thể được giải
quyết dễ dàng như vậy.
Một rủi ro khác có nhiều khả năng xảy ra là va
chạm xảy ra khi tàu tuần tra biển của hai nước đi lại tại khu vực tranh chấp,
hay khi tàu của các nhà hoạt động Trung Quốc cố gắng đi tới một trong số những
hòn đảo thuộc quần đảo Senkaku/Điếu Ngư.
Nhật Bản cho rằng căng thẳng vẫn
tiếp tục tồn tại, do đó Bộ Quốc phòng nước này đang xem xét việc triển khai các
máy bay chiến đấu F-15 và cử các máy bay tuần tra tới một chuỗi đảo khác gần
quần đảo tranh chấp để có thể nhanh chóng phản ứng khi xảy ra biến
động.
Cựu nhà ngoại giao Nhật Bản Hitoshi Tanaka, người đứng đầu Viện
Chiến lược Quốc tế tại Tokyo, nói: "Ít nhất hai bên đã có những nỗ lực nhằm kiểm
soát tình hình. Tuy nhiên, rủi ro vẫn hiện hữu"./.
Theo TTXVN