Nhằm bảo đảm quyền được tiếp cận thông tin, bảo vệ nhân phẩm, danh dự, thân thể và tính mạng trẻ em, điều 35 Luật Bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004 quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan thông tin tuyên truyền: 1. Tuyên truyền, phổ biến đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em; 2. Giới thiệu mô hình, điển hình tiên tiến, người tốt, việc tốt trong công tác bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em; phát hiện, phê phán hành vi vi phạm quyền của trẻ em, trẻ em vi phạm những việc không được làm.
Nhìn chung, công tác tuyên truyền về trẻ em của các cơ quan báo chí cơ bản đáp ứng được các yêu cầu, đòi hỏi thực tế xã hội. Sinh thời, Bác Hồ là người luôn đau đáu nghĩ về trẻ em với mong ước tạo những điều kiện tốt nhất để các em có cuộc sống tốt đẹp hơn. Hai câu thơ của Bác đã đi vào lòng bao thế hệ người dân Việt Nam : «Trẻ em như búp trên cành. Biết ăn biết ngủ, biết học hành là ngoan ». Ngay từ ngày đầu kiến quốc, Bác Hồ đã chỉ rõ cần phải tạo điều kiện để cho các em được ăn, ngủ, học hành, trong bất kỳ hoàn cảnh nào cũng luôn cần phải bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em.
Thời gian qua, công tác tuyên truyền về bảo vệ, chăm sóc trẻ em đã từng bước được đẩy mạnh với vai trò nổi bật của các phương tiện thông tin đại chúng với rất nhiều hình thức truyền thông phong phú đa dạng trên hầu hết các loại hình báo chí.
|
|
|
Trẻ em luôn cần được quan tâm, chăm sóc về thể chất và tinh thần. Ảnh: Quý Trọng |
Số báo, tạp chí dành cho trẻ em có 14 tờ, chiếm 2,5% trong tổng số các báo và tạp chí cuả cả nước. Báo in viết về trẻ em có thể kể như: Báo Hoạ Mi, Nhi Đồng, Khăn Quàng Đỏ, Thiếu Niên Tiền Phong, Tạp chí Gia Đình và Trẻ em, Báo Yêu trẻ, Báo Hoa Học Trò.... Các báo, tạp chí khác không chuyên về trẻ em nhưng cũng đều có chuyên mục hoặc thường xuyên đăng tải về các vấn đề trẻ em, nhất là về luật pháp, cơ chế chính sách, các vấn đề bức xúc trong công tác bảo vệ trẻ em.
Đối với hệ thống báo điện tử có trên 30 báo, tạp chí điện tử có chuyên mục, chuyên trang, bài viết về vấn đề trẻ em. Trên các chuyên mục “Xã hội” của các báo điện tử lớn như Đảng cộng sản Việt Nam điện tử, Vnexpress, Vietnamnet, Dantri…, các bài viết về đề tài trẻ em xuất hiện khá thường xuyên.
Đặc biệt, các đài phát thanh, truyền hình trung ương và một số thành phố lớn có thời lượng dành cho trẻ em khá cao và tăng nhanh trong những năm gần đây. Điển hình là các chương trình, chuyên mục được duy trì thường xuyên, quen thuộc với nội dung phong phú, có chất lượng như: Thắp sáng tương lai, Người xây tổ ấm, Chất lượng dân số, Đèn đom đóm, Trái tim cho em, Quà tặng Cuộc sống ...trên VTV1; Con yêu của mẹ, Chúc bé ngủ ngon, Làm cha làm mẹ, Công dân toàn cầu, Đường lên đỉnh Olympia, Chúc bé ngủ ngon, Đoremi, ca nhạc thiếu nhi... trên VTV3; Phim hoạt hình, Vì cuộc sống, Làm bạn với con, Tạp chí thiếu nhi, Trò chuyện với con, Câu chuyện cuôí tuần.. trên VTV2, Bé làm họa sĩ trên Kênh BiBi truyền hình cáp… cùng nhiều chương trình phát thanh dành cho thiếu nhi, chương trình phát thanh về công tác bảo vệ, chăm sóc Trẻ em của Đài Tiếng nói Việt Nam.
Hằng ngày, mở các kênh truyền hình, các trang báo giấy, mạng điện tử... đều có thể bắt gặp các tin, bài viết về trẻ em. Toát lên các bài viết tinh thần trách nhiệm, nghĩa vụ và lòng thương yêu tha thiết của các nhà báo, của cộng đồng đối với trẻ em. Diện mạo trẻ em được hiện lên khá rõ qua những bài viết phản ánh. Bên cạnh những hình ảnh đẹp về những tấm gương trẻ em hiếu thảo, ngoan hiền, khắc phục và vượt lên hoàn cảnh, vượt lên số phận để học giỏi và sống có trách nhiệm với cha mẹ, với gia đình và xã hội. Những tấm gương cá nhân, điển hình về chăm sóc trẻ, nỗ lực đảm bảo quyền được học tập của trẻ em cũng được báo chí thường xuyên phản ánh kịp thời.
Thông tin về trẻ em trên các trang báo chủ yếu được đưa vào các chuyên mục: “Xã hội”; “Đời sống”; “Giáo dục” hay “Y tế”… đây là những chuyên mục chủ yếu thông tin về việc học hành, sức khỏe của trẻ em để phụ huynh tiện theo dõi. Vấn đề truyền thông về trẻ em tập trung vào một số chủ đề như: các vụ bạo hành, lạm dụng trẻ em; trẻ lang thang, ăn xin, dính vào các tệ nạn xã hội; một số bệnh liên quan đến trẻ em; trẻ nhiễm HIV/AIDS bị bỏ rơi không nơi nương tựa; việc học hành, thi cử, trường lớp, sức khỏe của các bé…Ngoài những chủ đề trên, thông tin vui chơi, giải trí cho trẻ em cũng được các báo phản ánh theo tính chất “xuân thu nhị kỳ” đưa tin vào những ngày lễ, kỳ nghỉ hè của các bé…
 |
|
Phải luôn đặt mình vào tâm thế của trẻ em để hiểu các em hơn. Ảnh: QT |
Nếu như các chủ đề về sức khỏe, học hành thi cử, trường lớp, giải trí của các bé được các tờ báo đưa tin, viết bài với tính chất để bố mẹ các bé tham khảo, có thông tin tốt nhất nuôi dạy con cái khoa học thì thông tin luôn thu hút sự quan tâm của độc giả, có tít giật giân chính là thông tin về việc trẻ bị lạm dụng; bị bạo hành gia đình và bạo lực học đường…
Ví như, hai vụ bạo hành trẻ em như vụ bạo hành em Hào Anh (Cà Mau) và em Hồng Anh (Hoàng Mai – Hà Nội) đã gây sự chú ý của công luận. Ngoài ra, vụ việc học sinh trường Trần Nhân Tông (Hà Nội) đánh hội đồng bạn cùng lớp và mới đây hai học sinh nữ trường THCS Vân Hồ (Hà Nội) đánh bạn cũng được phát lên mạng Internet gây bức xúc trong dư luận. Điều đáng lên án chính là thái độ thờ ơ, xa lạ, vô cảm của chính các em học sinh khi chứng kiến bạn mình bị bạo hành mà vẫn thản nhiên quay băng phát tán lên mạng Internet, để rồi từ đây, thông tin vụ bạo hành tiếp tục lan nhanh với cấp số nhân trên mạng.
Vào mạng Google đánh chữ: “trẻ em bị bạo hành” có tới 3.830.000 kết quả chỉ trong vòng 0,19 giây, đánh chữ “trẻ em bị bỏ rơi” có kết quả 3.320.000 kết quả trong vòng 0,06 giây, những kết quả này phần nào thể hiện vấn đề bạo hành trẻ em luôn được các tờ báo quan tâm, đăng tải.
Từ thực tế trên có thể nhận thấy, công tác thông tin, tuyên truyền về trẻ em cũng còn nhiều hạn chế. Vẫn còn thiếu nhiều bài viết hấp dẫn và thông tin sâu sắc về vấn đề này, thông tin về bảo vệ, chăm sóc trẻ em còn đơn điệu, một là theo hướng khen, ngược lại thì tập trung vào các vụ việc mang tính chất giật gân mà ít chú ý đến khía cạnh quyền của trẻ em. Cách thức thể hiện, truyền tải thông tin chưa hấp dẫn đông đảo bạn đọc, việc tuyên truyền về luật pháp, chính sách bảo vệ, chăm sóc trẻ em vẫn còn chung chung, mới chỉ dừng lại ở quan điểm, chủ trương, chỉ mang tính giới thiệu. Do vậy, hiệu quả và tác động xã hội chưa cao. Nội dung các ấn phẩm báo chí chưa phản ánh kịp thời, sâu sắc và đầy đủ về công tác này, một số chương trình phát thanh, truyền hình về trẻ em bị thương mại hóa, làm giảm vai trò định hướng thẩm mỹ, định hướng giáo dục nhân cách, lối sống lành mạnh của dân cư nói chung và trẻ em nói riêng. Việc giáo dục cộng đồng, gia đình và về kỹ năng, biện pháp bảo vệ trẻ trong nhiều trường hợp, nhất là đối với vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo còn gặp nhiều khó khăn, hiệu quả thấp.
Hãy để các em lên tiếng
Truyền thông về trẻ em có những đặc điểm khá khác biệt với truyền thông về những vấn đề khác, truyền thông về trẻ em có những yêu cầu riêng phù hợp với lứa tuổi và tâm sinh lý của trẻ. Bên cạnh đó các yếu tố như văn hoá, truyền thông, pháp luật, quan niệm…trong việc đối xử với trẻ em cũng cần có những quy định, đòi hỏi người làm báo cần năng động, linh hoạt để nắm bắt kịp thời.
Đưa tin, viết bài về trẻ em có những thách thức riêng, trong một số trường hợp, việc đưa tin về trẻ em có thể đẩy trẻ em vào những tình huống khó xử, thậm chí khiến trẻ bị xa lánh. Mới đây, tổ chức Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đã xây dựng bộ nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp khi viết về trẻ em. Bộ nguyên tắc nghề nghiệp này như một công cụ hỗ trợ các nhà báo trong quá trình tác nghiệp về những vấn đề liên quan đến trẻ em. UNICEF tin rằng bộ nguyên tắc sẽ giúp báo chí đưa tin về trẻ em một cách khách quan và nhạy cảm. Những nguyên tắc này đảm bảo các nhà báo phục vụ lợi ích tốt nhất của cộng đồng trong khi không xâm phạm hoặc hạ thấp các quyền của trẻ em.
Những nguyên tắc đó là: phải thật sự tôn trọng các em nhỏ; khi phỏng vấn phải chú ý đến quyền riêng tư của trẻ; Không đăng tải một câu chuyện hoặc hình ảnh có thể đưa trẻ, anh em hoặc bạn bè của trẻ vào tình huống khó khăn hoặc nguy hiểm ngay cả khi những yếu tố nhận dạng được thay đổi, giấu đi hoặc không được sử dụng. Đặc biệt phải luôn xác định, đưa thông tin nào cần cho trẻ và có lợi cho trẻ, chứ không được đưa thống tin chỉ nhằm mục đích bán báo…
Ngoài ra, viết về trẻ em cần sinh động, cụ thể, dễ hiểu và hấp dẫn, đây là những yêu cầu cơ bản để các bài báo về trẻ em được đánh giá là đúng tiêu chuẩn. Phóng viên viết về chủ đề trẻ em cần có lòng yêu nghề và yêu trẻ, lòng yêu nghề sẽ giúp phóng viên tích cực học tập không ngừng để nâng cao kỹ năng viết bài, lòng yêu trẻ sẽ giúp phóng viên đứng về phía đứa trẻ để hiểu chúng và viết hay hơn. Viết về trẻ em thành phố khác viết về trẻ em nông thôn, viết về trẻ em bị buôn bán khác với viết về trẻ em bị bạo hành hoặc viết về việc trẻ em phạm pháp khác viết về trẻ em bị xâm hại tình dục, tuỳ vào từng đối tượng trẻ em trong các bài viết để phóng viên tự mình đặt câu hỏi, có nên dùng những từ ngữ miêu tả chi tiết quá hay không? Chúng ta, các nhà báo đối khi bắt gặp những bài viết của đồng nghiệp đi sâu vào miêu tả quá chi tiết các vụ việc trẻ em bị xâm hại, thậm chí còn nêu rõ tên tuổi, quê quán, bố mẹ, điều này vô hình chung lại làm các em thêm một lần đau đớn.
Một điều cũng dễ bắt gặp trong công tác truyền thông về trẻ em là người lớn hay nói hộ trẻ em quá nhiều, có nhiều câu hỏi phỏng vấn được các em trả lời đều là ý kiến của người lớn gắn vào miệng các em. Do vậy, cần tạo điều kiện để các em có thể bộc lộ suy nghĩ, tư duy, chính kiến của mình trước những vấn đề các em quan tâm. Hãy để các em lên tiếng.
Để vấn đề truyền thông cho trẻ em trên các báo được tốt hơn, cần có nhiều lớp tập huấn cho phóng viên viết theo dõi lĩnh vực này. Trên cơ sở các lớp tập huấn cho phóng viên, mạng lưới những người viết về trẻ em trên các báo sẽ từng bước hình thành tri thức, kỹ năng và kinh nghiệm tác nghiệp về đề tài trẻ em ngày một nâng cao, phương pháp tiếp cận giải quyết vấn đề trẻ em từng bước được thay đổi, diện mạo trẻ em trên báo chí và các phương tiện truyền thông đại chúng dần dần được cải thiện tích cực.
Hơn nữa, cũng cần tổ chức các cuộc thi viết chủ đề về trẻ em, qua đó phát hiện, cổ vũ, biểu dương các nhân tố mới, các điển hình tiên tiến trong việc giáo dục, bảo vệ và chăm sóc trẻ em Việt Nam. Thông qua cuộc thi nhằm khích lệ lòng yêu nghề, say mê sáng tạo, trách nhiệm xã hội, kỹ năng nghề nghiệp của nhà báo viết về đề tài trẻ em. Nâng cao nhận thức, mở rộng hiểu biết, hoàn thiện kỹ năng tác nghiệp của các nhà báo, các nhà truyền thông vận động xã hội đối với trẻ em, tích cực thay đổi thái độ và hành vi của toàn xã hội với sự nghiệp giáo dục, chăm sóc và bảo vệ trẻ em.
Bên cạnh đó, đề nghị Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin Truyền thông thông qua các buổi giao ban báo chí hàng tuần cần rút kinh nghiệm với lãnh đạo các cơ quan báo chí về nội dung thông tin và hoạt động báo chí có biểu hiện lệch lạc hoặc vi phạm thuần phong mỹ tục có ảnh hưởng tới sự phát triển của trẻ em; chỉ đạo các cơ quan báo chí tích cực tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về bảo vệ và chăm sóc trẻ em; định hướng thông tin cho các cơ quan báo chí về các đề tài dành cho trẻ em; khuyến khích, biểu dương các bài viết tốt, các chương trình hay về trẻ em. Đồng thời chỉ đạo đổi mới công tác truyền thông về công tác bảo vệ và chăm sóc trẻ em. Nghiên cứu, đề xuất với Chính phủ về công tác quản lý, phát huy vai trò của hoạt động thông tin cơ sở (đội tuyên truyền, cổ động, các đài phường, xã, các tuyên truyền viên…) với nội dung và hình thức truyền tải thông tin phong phú, đa dạng, phù hợp với từng đối tượng, từng địa bàn cơ sở nhằm nâng cao hiệu quả của công tác này./.
Phạm Quý Trọng