"Nếu có ai hỏi tôi, trong quan hệ hữu nghị với Việt Nam có điều gì đáng tiếc, thì tôi sẽ nói là có. Chỉ có mỗi một nỗi đau và ân hận là tôi không thể tới Việt Nam trước ngày 3-9-1969, nên không có vinh dự được gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh, một người tôi rất kính phục. Nhưng tôi đã được bù đắp bằng chính mắt mình nhìn thấy nhân dân Việt Nam đang thể hiện những lời giáo huấn của Người một cách có hiệu quả".
Những lời nói tha thiết tình cảm này của đồng chí Fidel Castro được thốt lên giữa vùng giải phóng Quảng Trị năm 1973. Khi đó Fidel là vị nguyên thủ nước ngoài đầu tiên đến vùng giải phóng miền Nam. Những bày tỏ chân thành đó đã phần nào nói lên tình cảm sâu đậm của một vị lãnh tụ đối với đất nước Việt Nam. Và với Việt Nam, Cu Ba cũng đặc biệt như vậy. Nhiều nhà nghiên cứu sử học và ngoại giao nhận định, trong lịch sử thế giới đương đại, hiếm có mối quan hệ nào đặc biệt như quan hệ hai Đảng, hai Chính phủ và nhân dân hai nước Việt Nam-Cuba. Trong suốt nửa thế kỷ qua, hai nước đã luôn kề vai sát cánh bên nhau trong cuộc đấu tranh vì độc lập, tự do.
Đất nước Cuba quật khởi dưới sự lãnh đạo của đồng chí Fidel Castro và Ban lãnh đạo Phong trào 26-7, hoàn toàn được giải phóng khỏi chế độ độc tài Batista, chấm dứt chế độ thực dân mới của Mỹ, tiến hành công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, đưa Cuba trở thành nước xã hội chủ nghĩa (XHCN) đầu tiên ở Tây bán cầu (1/1/1959). Ngay sau đó, ngày 2/12/1960, Chính phủ Cộng hòa Cuba và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thiết lập quan hệ ngoại giao, mở ra trang sử mới cho tình hữu nghị giữa hai dân tộc nằm ở hai nửa Đông-Tây của địa cầu. Sự kiện này diễn ra như một tất yếu lịch sử, phù hợp với đòi hỏi thực tiễn của cách mạng mỗi nước, đáp ứng nguyện vọng và lợi ích của nhân dân hai nước; phán ánh tính hiện thực của chủ nghĩa quốc tế cách mạng. Cuba trở thành quốc gia châu Mỹ đầu tiên thiết lập quan hệ ngoại giao giao với nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Từ đó mối quan hệ hữu nghị giữa hai nước đã phát triển toàn diện cả chiều rộng lẫn chiều sâu, trên tất cả các lĩnh vực chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học - kỹ thuật.
Cách mạng Cuba thành công vào lúc nhân dân ta đang tiến hành cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Nhận rõ tính chất thời đại của sự nghiệp đấu tranh của Việt Nam, Ðảng, Nhà nước, nhân dân Cuba và đồng chí Fidel Castro đã dành cho nhân dân ta sự ủng hộ và giúp đỡ vô cùng quý báu, có hiệu quả cả tinh thần lẫn vật chất.
Với tinh thần "Vì Việt Nam, chúng ta sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình", một phong trào quần chúng rộng rãi ủng hộ Việt Nam đã được triển khai khắp cả nước với các hình thức rất phong phú; míttinh, xuống đường chống đế quốc Mỹ, hội thảo, nói chuyện, thi tìm hiểu về Việt Nam, lập các tổ nghiên cứu chuyên đề về Việt Nam tại các trường đại học, cơ quan, xí nghiệp, đơn vị quân đội... Ðài phát thanh La Habana đã dành riêng một kênh phát bằng tiếng Anh sang Mỹ, ngày phát 6 buổi (kênh) để giới thiệu với nhân dân Mỹ về tình hình Việt Nam và cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta, góp phần cùng Việt Nam tranh thủ dư luận tiến bộ Mỹ, ủng hộ Việt Nam, đòi chấm dứt chiến tranh. Ngay từ buổi đầu cách mạng, khó khăn có nhiều, Cuba đã nhận lớp học sinh Việt Nam đầu tiên và sau đó hàng nghìn sinh viên sang đào tạo ở nhiều ngành khác nhau.
Giữa lúc đế quốc Mỹ tiến hành cuộc chiến tranh phá hoại ở miền bắc, nhiều kỹ sư, công nhân Cuba đã sang xây dựng một số công trình quan trọng phục vụ quốc kế dân sinh: khách sạn Thắng Lợi, Bệnh viện Ðồng Hới, xa lộ Xuân Mai - Sơn Tây, đường Hồ Chí Minh, hai trung tâm nuôi bò, gà theo công nghệ hiện đại... Nhiều bác sĩ, nhân viên y tế Cuba đã sang giúp chữa trị cho các nạn nhân chiến tranh. Bất chấp sự phong tỏa bằng bom, mìn của đế quốc Mỹ, các tàu Cuba vẫn cập cảng Hải Phòng vận chuyển hàng cứu trợ của nhân dân Cuba giúp nhân dân ta. Hằng năm, Cuba giúp ta ba vạn tấn đường và bạn đã bán số đường đó lấy ngoại tệ để gửi cho Mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam, Cuba là nước đầu tiên công nhận Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam và cho đặt cơ quan đại diện thường trú của Mặt trận tại La Habana, sau đó, Cuba đã cử Ðại sứ bên cạnh Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam tại vùng giải phóng.
Trong thời kỳ khó khăn nhất của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của Việt Nam, Đảng, Nhà nước và nhân dân Cuba anh em luôn sát cánh và dành cho Việt Nam sự ủng hộ và giúp đỡ quý báu, có hiệu quả cả tinh thần và vật chất. Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình. Tình đoàn kết và sự ủng hộ quý báu của những người đồng chí, anh em Cuba thực sự là nguồn cổ vũ mạnh mẽ cho toàn quân, toàn dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh giải phóng tộc và tái thiết đất nước.
Với Cuba, thời kỳ 1990, sau khi Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, đất nước bước vào "thời kỳ đặc biệt trong hòa bình," giai đoạn khó khăn nhất kể từ khi cách mạng thành công. Đảng, Nhà nước và nhân dân Việt Nam đã dành cho Cuba anh em sự ủng hộ hết lòng, góp phần khiêm tốn cùng bạn vượt qua khó khăn như tổ chức các đợt quyên góp gạo, quần áo, đồ dùng học tập cho học sinh, máy tính và một số mặt hàng tiêu dùng cần thiết khác. Các lãnh đạo Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn khẳng định sự ủng hộ và đoàn kết với Cuba là lương tâm và trách nhiệm của mỗi người Việt Nam. Đó cũng là tư tưởng hành động nhất quán của Đảng, Nhà nước, nhân dân Việt Nam với sự nghiệp cách mạng chính nghĩa của nhân dân Cuba anh em.
Ngày nay, hai nước luôn sát cánh bên nhau vững bước trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa ở mỗi nước. Đây thực sự là mối quan hệ hữu nghị, đoàn kết, anh em, trước sau như một, mối quan hệ đã trở thành biểu tượng của thời đại, là tài sản vô giá mà hai Đảng và nhân dân hai nước Việt Nam-Cuba luôn giữ gìn, bảo vệ, vun đắp và truyền tiếp cho các thế hệ mai sau.
Ðặc biệt, trong tháng 6-2007, trong chuyến thăm Cuba của Tổng Bí thư Nông Ðức Mạnh, Việt Nam và Cuba đã ký tám hiệp định và thỏa thuận hợp tác trên các lĩnh vực nông nghiệp, dầu khí, văn hóa, thể thao... đồng thời mở rộng hợp tác nhiều bên với sự tham gia của các nước trong khu vực và bên thứ ba, nhất là trong lĩnh vực lương thực, thực phẩm và hàng tiêu dùng. Những thỏa thuận trên thể hiện quyết tâm thúc đẩy và mở rộng hơn nữa sự hợp tác toàn diện giữa hai nước, nâng quan hệ hữu nghị đoàn kết giữa hai nước lên tầm cao mới.
Quan hệ hợp tác Việt Nam-Cuba hiện đang được mở rộng trên nhiều lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng, thương nghiệp, đầu tư, văn hóa, giáo dục, khoa học, kỹ thuật, y tế. Sự củng cố và phát triển của mối quan hệ Việt Nam-Cuba là một trong những nhân tố góp phần bảo vệ, duy trì và phát triển chủ nghĩa xã hội ở hai nước trong những năm qua. Công cuộc đổi mới ở Việt Nam và quá trình cập nhật hóa mô hình kinh tế ở Cuba đã tạo tiền đề, tương tác và bổ sung lẫn nhau trên cả bình diện lý luận và thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Sự ra đi của đồng chí Fidel Catro để lại sự tiếc thương vô hạn trong lòng nhân dân hai nước và bạn bè quốc tế. Thêm một lần nữa, mối quan hệ đoàn kết anh em trước sau như một, hợp tác toàn diện và tin cậy lẫn nhau giữa Đảng, Nhà nước, Chính phủ và nhân dân hai nước Việt Nam-Cuba vốn được các vị lãnh tụ xây dựng và thử thách trong khói lửa đấu tranh cách mạng, tiếp tục được khẳng định, gìn giữ trong thời đại ngày nay. Mối quan hệ là tài sản vô cùng quý báu cho nhân dân hai nước trên con đường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Tin rằng, các thế hệ người Việt Nam và Cuba sẽ gìn giữ, viết tiếp những trang mới, làm cho mối quan hệ đoàn kết, hữu nghị hợp tác anh em Việt Nam-Cuba ngày càng sâu sắc, bền chặt và đóng góp tích cực hơn nữa vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ở mỗi nước, vào hòa bình, ổn định và phát triển tại mỗi khu vực và trên thế giới.
TG