Công bằng mà xét, có trường hợp đảo ngược từ chấp nhận được, như ở một số ví dụ sau: Bà vội vàng ôm cháu dấu yêu ơi; Thì đi cho thỏa muôn phần khát khao; Tâm trạng dễ hẫng hụt; Tấm lòng thảo thơm; Không hãi sợ; Sống trong khó nghèo; Sáng soi lẫy lừng; Nỗi muộn phiền... Còn đa số những từ viết đảo ngược là khó chấp nhận.
Vì lẽ tế nhị, người viết bài này không nêu đích danh tên tác giả, tác phẩm mà chỉ trích dẫn câu có từ đảo ngược: Cứ miết mải đi; Mở cửa khỏa khuây; Đâu chỉ phế tàn thực thể; Trước vẻ đẹp của văn chương rạng tỏa; Luôn đáu đau trước vẻ đẹp; Vừa ảo huyền; Cho thấy sự quyện xoắn; Nhà thơ có vẻ ngẫm suy; Thốt thưa với gió; Nghĩ ngẫm thế nào; Nhiều cạnh khía khác nhau; Luyến lưu đưa tiễn; Tình yêu sáng trong; Không ngàng ngó gì đến; Làm bật nổi tư tưởng của tác phẩm; Bên trong thinh lặng…
Thông thường khi nêu một vấn đề, chỉ cần đưa ra vài dẫn chứng. Nhưng trường hợp này phải đưa nhiều ví dụ nhặt được trong sách, báo mấy năm gần đây để thấy mức độ trầm trọng của việc viết đảo ngược từ. Nào: Trong sương tỏa lan dòng nhạc; Chuyện xót đau hẳn đã nguôi ngoai; Số phận cực cùng; Đầy xót chua. Rồi: Một đêm say lúy túy; Làm ăn lang lớp; Trong cõi vô hư; Hội tụ đủ đầy; Cả những thở than; Dấu ấn đậm sâu; Để nhuần thấm về hệ giá trị; Cuối cùng thức nhận một điều...
Chỉ một truyện ngắn của một nhà văn có tên tuổi in trên một tạp chí năm 2022 có đến mấy lần dùng từ đảo ngược: … trong xác thân tã tượi bởi rượu; Đêm đêm nhìn chị em vẹo xiêu đạp xe; Như ngọn gió ve vuốt cánh đồng; Truyền qua tôi niềm đớn đau tê dại...
Không chỉ truyện ngắn, trong bút ký, phóng sự và tản văn cũng nhan nhản cụm từ đảo ngược: Làm con người lắng lo; Những câu thơ bỏng cháy; Không một đỡ nâng; Giấu che sự tủi thân; Nếu ủi an nữa; Phận số con người; Của một khách du; Sự khát thèm; Đàn ông là để cho phụ nữ tựa nương; Yên cái vía hồn người viết...
Có những cây bút lão thành trong làng văn, làng báo cũng bị cuốn vào cách viết đảo ngược từ. Trong một cuốn tiểu thuyết, đọc bên trong thấy khá nhiều từ bị đảo ngược, kiểu như: Họ ôm chầm lấy nhau òa vỡ; Đồng lương bọt bèo quá; Những con người mà tuổi tên của họ đã...; Khi lòng còn nặng tính toan; Những vất vả toan lo...
Có trường hợp, chỉ một câu văn ngắn mà có tới hai chỗ đảo ngược từ không hợp lý: Chị là bản nguyên và cô ấy là một tác phẩm phỏng mô; Chính chỗ khuyết thiếu, ảo mờ đó; Một danh thơm cợt trêu của tạo hóa đau đáu nỗi âu lo...
Có trường hợp vừa khó đọc vừa nghịch tai: Một hợp tập văn bản; Rói tươi hoa phượng; Hắn tỏ ra bỉ khinh; Khối thù hình; Chuyện sách đèn...
Hầu như mở tờ tuần báo nào cũng thấy có cụm từ bị đảo ngược: Ấp ôm dáng hình đất nước; Cuộc đời này dẫu khe khắt với anh; Biện bày trên mặt bàn; Một trở trăn đêm nọ; Đã kịp dội vang lên; Anh đọc nghiến ngấu; Một tư tưởng nhát hèn; Khi anh từ tạ; Với sự dắt dìu...
Nếu có ai đó khai sinh ra một từ đảo ngược thì y như rằng ít lâu sau có người học luôn, a dua luôn. Thí dụ: Trong một bài lý luận phê bình có câu: “… chính là ánh phản sâu sắc nhất” lập tức tuần sau có người viết: “Ánh phản một nền văn minh đã có tự bao đời”. Thế rồi liên tiếp báo khác có câu: “Những hiện vật tìm thấy ánh phản nơi đây đã từng có nền văn minh khá sớm”. Những quan hệ tình cảm muôn màu sắc ánh phản đời sống tâm hồn con người… Đọc lên cứ thấy ngô nghê, vô lý và gây phản cảm.
Báo này xuất hiện câu: Nơi ắp đầy những kỷ niệm. Mấy hôm sau, báo khác có luôn: Ắp đầy sắc màu huyền thoại. Cứ thế, báo khác lại viết: Ắp đầy tình yêu; Ắp đầy nhung nhớ; Ắp đầy cảm xúc...
Nơi này viết quýt chín hươm vàng. Nơi khác viết luôn: Quả chuối nướng hươm vàng. Thật vô lý, từ “hươm” chỉ là từ phụ, nay bỗng bị đảo thành từ chính. Người ta thường nói: Vàng chóe, vàng da cam, vàng khè, vàng hươm… Từ vàng luôn phải đứng trước. Suy ra, ta thấy nhớ rồi mới nhung, lan rồi mới tỏa, vỡ rồi mới vụn... Ta vẫn thường nói và viết: Vỡ nát, vỡ làm mấy mảnh, vỡ tan, vỡ vụn. Thế mà có tác giả một bài báo viết: Những con tim vụn vỡ. Thật là sai!
Dòng sông xiết chảy. Chảy xiết là chảy mạnh. Không thể mạnh chảy được. Chảy là động từ, Xiết là tính từ, Chảy xiết để phân biệt với chảy xuôi, chảy lững lờ, chảy từ từ. Tuổi tên tô đẹp non sông. Có tên rồi mới nói đến tuổi. Vùi xác thân vĩnh viễn nơi này. Thân rồi mới đến xác. Có thân mới có xác. Anh đớn đau nhìn thấy. Đớn chỉ là từ phụ, Đau mới là từ chính.
Qua những dẫn chứng trên đủ thấy việc viết đảo ngược từ rất tùy tiện. Đã đến lúc phải dóng lên hồi chuông cảnh báo. Dư luận bạn đọc và không ít người sáng tác, những người viết theo truyền thống đều rất khó chịu với lối viết đảo ngược từ như thế! Đó là chưa kể, nếu trong những đoạn văn, bài thơ được đưa vào sách giáo khoa dùng trong nhà trường phổ thông mà lại có cụm từ bị đảo ngược một cách tùy tiện thì sẽ gây tác hại như thế nào đối với thế hệ học sinh con em.
Vậy nên những người cầm bút - nhà văn, nhà báo, nhà giáo, nhà lý luận phê bình văn học, những nhà ngôn ngữ học… là những người “cầm đuốc” soi đường cho người đọc, hướng dẫn cho các thế hệ học sinh, phải có trách nhiệm, giữ gìn sự trong sáng, không làm méo mó ngôn ngữ Việt bằng việc viết đảo ngược từ tùy tiện. Chúng ta hãy hết sức thận trọng./.
NGUYỄN NGỌC PHAN (nongnghiep.vn)