Cùng với đó là việc các doanh nghiệp Nhật Bản đang có xu hướng chuyển dịch đầu tư sang các thị trường lân cận do gặp khó khăn tại thị trường Thái Lan và Trung Quốc vì giá nhân công tăng cao. Cơ hội để Việt Nam “bắt kịp” đón dòng đầu tư mới từ Nhật Bản cũng nhiều mà thách thức đặt ra cũng lớn.

Từ cơ hội…

Tại diễn đàn Kinh tế cao cấp Việt Nam-Nhật Bản vừa diễn ra nhân kỷ niệm 40 năm thiết lập mối quan hệ ngoại giao Việt Nam-Nhật Bản (1973-2013), ông Daisuke Hiratsuka, Phó Chủ tịch thường trực Tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO) cho biết Nhật Bản đang trong quá trình chuyển dịch khu vực đầu tư và các doanh nghiệp Nhật Bản đang có xu hướng chuyển dịch đầu tư sang Việt Nam.

Tuy nhiên, nếu Việt Nam không tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư để đón làn sóng đầu tư mới từ Nhật Bản thì sự chuyển dịch đầu tư Nhật Bản sẽ sang các thị trường lân cận như Indonesia, Myanmar, Lào, Campuchia…

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bùi Quang Vinh chia sẻ, mặc dù Việt Nam đang đứng trước cơ hội rất lớn là quan hệ hữu nghị Việt Nam-Nhật Bản đang ở đỉnh cao, nhưng để “bắt kịp” làn sóng đầu tư của Nhật Bản, Việt Nam mong muốn các doanh nghiệp Nhật Bản đối chiếu với chính sách Việt Nam, hàng quý trao đổi, kiến nghị Chính phủ Việt Nam tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp đầu tư Nhật Bản. Đây là con đường ngắn nhất để đón dòng vốn đầu tư mới từ Nhật Bản vào Việt Nam.

Ông Sato Motonobu, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam nhấn mạnh Việt Nam đang có lợi thế lớn trong cuộc chạy đua thu hút FDI từ Nhật Bản. Đó là thiện cảm của người Nhật với Việt Nam và ông đánh giá đây là điều đến trước khi nói về đầu tư hay kinh doanh. Người Nhật cũng cảm thấy yên tâm ở một đất nước mà chính trị, an ninh ổn định và có nhiều tương đồng về văn hóa, tôn giáo như Việt Nam. Bên cạnh đó, kỳ vọng về quy mô kinh tế và thị trường Việt Nam được đánh giá là thị trường tiềm năng, đầy hứa hẹn cũng là sức hút lớn để doanh nghiệp Nhật Bản chuyển dịch đầu tư sang Việt Nam.

Ông Yasuaki Tanizaki, Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam cho rằng, 3 vấn đề lớn Việt Nam cần tiếp tục khắc phục để thu hút dòng vốn đầu tư từ Nhật Bản là cải thiện thể chế, hoàn thiện hạ tầng và nâng cao trình độ nguồn nhân lực. Trong ngắn hạn, nền kinh tế Việt Nam đang gặp phải một số tác động không tốt, cải cách thủ tục hành chính và tái cơ cấu nền kinh tế chậm, mất cân bằng cung cầu một số sản phẩm, dịch vụ, đặc biệt là thị trường bất động sản. Đặc biệt, Việt Nam cần giải quyết những vấn đề cấp bách trong hệ thống tài chính ngân hàng để không ảnh hưởng đến luồng vốn đầu tư từ Nhật Bản trong dài hạn.

“Việc giao dịch với ngân hàng bản địa đang là nút thắt đối với doanh nghiệp Nhật Bản khi đầu tư ra nước ngoài, bởi khi Nhật Bản sử dụng vốn ODA cấp cho doanh nghiệp Nhật Bản thường thông qua ngân hàng thương mại bản địa , nhưng giao dịch của các doanh nghiệp Nhật Bản với ngân hàng bản địa đang rất khó khăn nên Việt Nam cần có cơ chế tháo gỡ để giữ luồng đầu tư từ Nhật Bản,” ông Yasuaki Tanizaki bày tỏ.

Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản, Đoàn Xuân Hưng cũng khẳng định làn sóng doanh nghiệp Nhật Bản quan tâm tới Việt Nam là có thật, nhưng Việt Nam cần tận dụng để biến cơ hội thành hiện thực khi mỗi tỉnh của Nhật Bản đều có quy mô kinh tế bằng vài lần nền kinh tế Việt Nam. Việt Nam cần tạo điều kiện để doanh nghiệp Nhật Bản thành công và ngược lại, doanh nghiệp Nhật Bản cần cho Việt Nam biết rõ mình đầu tư ở đâu và điều kiện thế nào.

Mục tiêu đầu tư của các doanh nghiệp Nhật Bản có sự chuyển dịch khi không còn nghiêng về gia công để xuất khẩu mà đang có khuynh hướng thành lập các nhà máy chế biến, gia công sản phẩm để cung ứng cho nhu cầu thị trường Nhật Bản cũng như thị trường tiêu dùng tại Việt Nam. Ngoài ra, Việt Nam còn được đánh giá là thị trường tiềm năng để đầu tư vào lĩnh vực bán lẻ…

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế, Việt Nam không còn ở giai đoạn thu hút đầu tư bằng mọi “giá” nên cần xem xét sự chuyển dịch FDI của Nhật Bản từ Trung Quốc và Thái Lan vừa là cơ hội để Việt Nam thu hút đầu tư nhưng cũng là thách thức khi sự chuyển dịch là sự phân tán rủi ro bằng cách đa dạng hóa thị trường đầu tư của doanh nghiệp Nhật Bản.

Trong giai đoạn 5 của Sáng kiến chung Việt Nam-Nhật Bản (thực hiện từ tháng 8/2013 đến năm 2015), Việt Nam sẽ tập trung nhiều giải pháp để cải thiện môi trường đầu tư như: Cải thiện hệ thống pháp luật, vận dụng pháp luật, thuế, hải quan, sở hữu trí tuệ, môi trường, bán lẻ, lưu thông, bất động sản, ngân hàng, dịch vụ, an toàn thực phẩm… Việc thực hiện sáng kiến chung cũng là cơ hội để các doanh nghiệp Nhật Bản đẩy mạnh đầu tư vào Việt Nam.

... đến thách thức

Cùng với cơ hội mở ra trong thu hút dòng vốn đầu tư của các doanh nghiệp Nhật Bản, Việt Nam cũng gặp không ít thách thức khi đón nhận dòng vốn đầu tư mới vì thực tế, đây không phải là điểm đến duy nhất mà bên cạnh còn Campuchia, Lào, Malaysia , Indonesia, Myanmar ...

Tại diễn đàn Kinh tế cấp cao Việt Nam-Nhật Bản, ông Hiratsuka, Phó Chủ tịch JETRO nêu ý kiến: Hoạt động hỗ trợ phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam yếu. Sự khó khăn trong nội địa hóa linh kiện cũng là một trong những thách thức lớn mà các doanh nghiệp ngành chế tạo Nhật Bản đầu tư vào Việt Nam gặp phải khi tỉ lệ nội địa hóa linh kiện tại Việt Nam mới đạt khoảng hơn 27% trong khi tỉ lệ này ở Thái Lan hay Trung Quốc tới 50-60%.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh cho rằng, để Việt Nam tăng năng lực cạnh tranh thì việc phát triển ngành công nghiệp phụ trợ là tất yếu, nhưng điều này cần có sự chuyển giao công nghệ của Nhật Bản cho Việt Nam. Hiện nay, chỉ có khoảng 5% dự án đầu tư vào Việt Nam có chuyển giao công nghệ. Vì vậy, phải có cơ chế để doanh nghiệp Nhật Bản chuyển giao và các doanh nghiệp Việt Nam tiếp nhận.

Trước cơ hội tiếp tục thu hút làn sóng đầu tư mới vào Việt Nam, Bộ trưởng Bùi Quang Vinh nhấn mạnh: Nhật Bản đang là quốc gia hỗ trợ ODA lớn nhất cho Việt Nam , chiếm 40% tổng hỗ trợ ODA của quốc tế cho Việt Nam . Đây là nguồn lực quan trọng đóng góp vào xây dựng kết cấu hạ tầng, tạo môi trường thu hút đầu tư cho Việt Nam. Nhật Bản cũng đang dẫn đầu FDI vào Việt Nam kể cả số lượng, chất lượng cũng như tổng vốn đầu tư. Không thể phủ nhận đầu tư của các doanh nghiệp Nhật Bản vào Việt Nam mang lại nhiều khả năng cạnh tranh cho doanh nghiệp cũng như bản thân nền kinh tế.

Cũng theo Bộ trưởng Bùi Quang Vinh, trong quá trình tái cấu trúc, Việt Nam không mạnh mẽ chuyển đổi cấu trúc kinh tế theo hướng tăng trưởng dựa trên chất lượng, tăng thêm sức cạnh tranh, sử dụng năng suất tổng hợp, chuyển từ mô hình gia công sang sản xuất từ khâu đầu để có giá trị gia tăng cao hơn , nếu không Việt Nam sẽ tụt hậu. Vì vậy, chìa khóa cho sự phát triển của Việt Nam cần thực hiện theo lộ trình cụ thể.

“Có định hướng để điều chỉnh dòng vốn - nguồn lực đất nước vào những lĩnh vực mong muốn không phải bằng biện pháp hành chính mà bằng hệ thống thể chế, khuyến khích phát triển,” Bộ trưởng nói.

Ông Motonobu Sato, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam bày tỏ, trong quá trình thu hút đầu tư, Việt Nam thiếu nguồn nhân lực quản lý cả về số lượng và chất lượng. Bên cạnh đó, nguồn điện cung cấp không ổn định; thiếu hụt về cơ sở hạ tầng; cơ chế chính sách luôn thay đổi, thiếu sự liên kết phối hợp giữa các bộ ngành có liên quan, việc triển khai thực thi chính sách còn chưa đồng bộ giữa các bộ ngành… điều này đồng nghĩa với việc hạn chế thu hút đầu tư mới doanh nghiệp Nhật Bản vào Việt Nam.

Vì vậy, nếu Việt Nam cải thiện được môi trường đầu tư, đồng thời xem xét, so sánh chính sách thu hút đầu tư với các nước xung quanh để có chính sách vượt trội thì chắc chắn dòng vốn đầu tư mới của các doanh nghiệp Nhật Bản sẽ “chảy” vào Việt Nam./.