Tôi có 12 năm công tác ở Văn phòng Trung ương Đảng, là chuyên viên cao cấp được phân công theo dõi lĩnh vực tư tưởng - văn hóa; là Phó Tổng thư ký, Ủy viên Hội đồng lý luận Trung ương …, do vậy có điều kiện thường xuyên tiếp xúc, làm việc với đồng chí Đào Duy Tùng. Nhân Kỷ niệm 100 năm Ngày sinh đồng chí Đào Duy Tùng, xin có vài cảm nhận về đồng chí: Một hiền tài của đất nước.

NHÀ TƯ TƯỞNG, LÝ LUẬN LỖI LẠC

Với 74 tuổi đời, hơn 50 năm hoạt động cách mạng, đồng chí Đào Duy Tùng liên tục là nhà tư tưởng, lý luận xuất sắc hàng đầu của Đảng, đặc biệt có những đóng góp nổi bật trong những bước ngoặt của cách mạng. Đồng chí đi tiên phong trong sự nghiệp đổi mới từ những năm 1980, cùng với những lần “khoán thử” ở Vĩnh Phúc, Hải Phòng, “khoán 100”, “khoán 10”, rồi đến “Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (CNXH)”, “Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội” mới, mà đồng chí làm thường trực Tiểu ban biên soạn, được Đại Đảng lần thứ VII (1991) thông qua. Đó là sự đổi mới, sự sáng tạo thực sự, đổi mới, sáng tạo có nguyên tắc - nguyên tắc trong đổi mới, sáng tạo trong sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước ta. Tránh được sự nóng vội, trì trệ hoặc lệch lạc, chệch hướng.

Đồng chí Đào Duy Tùng đã để lại cho chúng ta rất nhiều tác phẩm phát triển lý luận, tổng kết thực tiễn cách mạng Việt Nam thời kỳ đổi mới với những thời cơ và thách thức đan xen đầy cam go, phức tạp. Trong đó phải kể đến:

1) Tác phẩm “Bản chất cách mạng và khoa học của Đảng ta”, bàn về vai trò lãnh đạo của Đảng và công tác xây dựng Đảng - nhiệm vụ then chốt. Cuốn sách có hai phần lớn: Một là “Tư duy khoa học của Đảng trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước”. Trong đó, đã phân tích, lý giải một cách khoa học, thuyết phục về Đảng ta đã tổ chức, lãnh đạo thắng lợi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, “một sự kiện lịch sử vĩ đại của dân tộc ta và của phong trào cách mạng thế giới”. Đó là thắng lợi của bản lĩnh, trí tuệ Việt Nam mà Đảng ta là tiêu biểu. Hai là “Bản chất cách mạng và khoa học của Đảng ta”. Trong đó, đã trình bày rõ ngay từ đầu Đảng ta đã mang “bản chất cách mạng và khoa học” - một thuộc tính căn bản nhất của chính đảng Mác - Lênin, bản chất đó ngày càng được hun đúc, phát triển, bảo đảm cho Đảng ta đủ sức đề ra đường lối đúng đắn để lãnh đạo thành công sự nghiệp xây dựng xã hội mới; tiếp theo là trình bày về phương châm, nhiệm vụ và giải pháp xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức, cán bộ, đảng viên và phương thức lãnh đạo của Đảng trong thời kỳ mới, để Đảng ta thực sự “là đạo đức, là văn minh” như Bác Hồ đã dạy.

2) Tác phẩm “Sự lãnh đạo của Đảng trong lĩnh vực kinh tế”, bàn về sự nghiệp đổi mới, xây dựng, phát triển nền kinh tế rất khó khăn, mới mẻ khi chúng ta vừa mới ra khỏi cuộc chiến tranh chống ngoại xâm và chế độ quản lý hành chính, tập trung, bao cấp kéo dài.

Các tác phẩm lý luận của đồng chí Đào Duy Tùng

3) Tác phẩm “Công tác tư tưởng trong thời kỳ đổi mới”, bàn về công tác tư tưởng - nhiện vụ hàng đầu của cách mạng, một “khoa học”, một “nghệ thuật” đem đến cho cán bộ, đảng viên và quần chúng tri thức cách mạng và tình cảm cách mạng, tạo nên sức mạnh thực sự to lớn.

4) Tác phẩm “Quá trình hình thành con đường đi lên CNXH ở Việt Nam”, nhận định về mô hình của CNXH và con đường đi lên CNXH của cách mạng nước ta trong thời kỳ quá độ. Cuốn sách gồm hai phần lớn: Phần thứ nhất trình bày “về công cuộc xây dựng CNXH ở nước ta từ năm 1955 đến năm 1993”, đặc biệt nhấn mạnh thời kỳ đổi mới 1986-1993. Trong đó phân tích cả về phát triển lực lượng sản xuất và xây dựng quan hệ sản xuất mới; về sản xuất, phân phối lưu thông; phát triển văn hóa - xã hội, đảm bảo đời sống nhân dân; nêu rõ những thành công và thiếu sót cùng những vấn đề đặt ra phải đổi mới, xây dựng, phát triển một cách cơ bản và đồng bộ. Phần thứ hai trình bày “quan niệm về CNXH và con đường đi lên CNXH của Đảng ta”. Trước hết, nêu rõ những căn cứ lý luận và thực tiễn khẳng định đi lên CNXH là sự lựa chọn duy nhất đúng đắn. Tiếp đó là trình bày những đặc trưng cơ bản của mô hình CNXH mà Đảng ta lựa chọn; những phương hướng chủ yếu trên các lĩnh vực của đời sống xã hội để xây dựng thành công mô hình đó...

Có thể khẳng định, cùng với nhiều bài nói, bài viết khác của đồng chí Đào Duy Tùng, những cuốn sách nêu trên của đồng chí thực sự là những tác phẩm tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận sâu sắc, toàn diện của cách mạng Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, có giá trị nền tảng và rất thời sự.

NHÀ LÃNH ĐẠO CAO CẤP TÀI NĂNG

Đồng chí Đào Duy Tùng có những đóng góp to lớn, sáng tạo, hiệu quả hàng đầu trong việc xây dựng, ban hành các Nghị quyết Đại hội Đảng, từ Đại hội III đến Đại hội VIII, đặc biệt là từ Đại hội VI - bước ngoặt của cách mạng Việt Nam trong thời kỳ đổi mới; Đại hội VII với Cương lĩnh chính trị và Chiến lược kinh tế - xã hội mới. Những kết quả đó có nghĩa rộng lớn và sâu sắc, đặt nền tảng và định hướng cho quá trình phát triển đường lối đổi mới sáng tạo, có nguyên tắc trong tiến trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN, với rất nhiều thời cơ và thách thức to lớn.

Với hơn 30 năm liên tục hoạt động, lãnh đạo công tác tư tưởng, lý luận của Đảng, đồng chí đặc biệt quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức quán triệt, tổ chức thực hiện và kiểm tra việc thực hiện các Nghị quyết của Đảng, biến Nghị quyết thành hành động cách mạng của quần chúng.

Đồng chí Đào Duy Tùng là người trực tiếp đề xuất, chỉ đạo, xây dựng và hoàn thiện hệ thống trường Đảng từ cao cấp, trung cấp đến sơ cấp, chính quy và tại chức, từ Trung ương đến tỉnh, huyện. Đồng chí cũng đồng thời là người đề xuất, chỉ đạo, xét duyệt xây dựng và hoàn thiện việc biên soạn các công trình như bộ giáo trình quốc gia các bộ môn Khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam... Đồng chí còn là Chủ tịch Hội đồng xuất bản các bộ sách Mác - Ăng ghen toàn tập, tuyển tập; Hồ Chí Minh toàn tập; Văn kiện Đảng toàn tập… Đây là những bộ sách lý luận, chính trị kinh điển, nền tảng, đóng vai trò trò như “cẩm nang thần kỳ”, “kim chỉ nam”, “mặt trời soi sáng con đường cho chúng ta đi tới thắng lợi cuối cùng, tới CNXH và chủ nghĩa cộng sản”, như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói.

TẤM GƯƠNG SÁNG VỀ ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG

Đồng chí Đào Duy Tùng sinh trưởng trong một gia đình nhà nho yêu nước, tại Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội - một vùng đất đậm truyền thống lịch sử và cách mạng. Thân sinh của đồng chí là một nhà nho học vấn uyên thâm và rất cương trực, đã không đi theo con đường quan trường mà chọn nghề dạy học và làm thuốc, sống cuộc đời thanh bạch. Nếp sống của gia đình đã có ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng và nhân cách của đồng chí Đào Duy Tùng ngay từ thời niên thiếu.

Cũng như nhiều trí thức yêu nước thời tiền khởi nghĩa, đang học Thành chung, đồng chí đã “xếp bút nghiên lên đường tranh đấu”, dấn thân vào con đường cách mạng đầy khó khăn, gian khổ và hy sinh; được tổ chức kết nạp vào Đảng tháng 4/1945. Trưởng thành từ phong trào cách mạng quần chúng cơ sở, đồng chí từ lãnh đạo giành chính quyền ở quê hương Cổ Loa, đến Bí thư huyện ủy Kim Anh (tỉnh Phúc Yên); Phụ trách Ban Tuyên huấn Tỉnh ủy (tỉnh Vĩnh Phúc); Phó Bí thư Tỉnh ủy Phúc Yên; Thường vụ Tỉnh ủy, rồi Phó Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng cho đến Ủy viên Trung ương Đảng; Ủy viên Bộ chính trị; Thường trực Bộ Chính trị - Ban Bí thư. Trước sau như một, đồng chí luôn gìn giữ gốc đạo đức cách mạng vững chắc với tầm trí tuệ cao.

Là lãnh đạo từ cơ sở, huyện, tỉnh đến Trung ương, đồng chí Đào Duy Tùng luôn mẫu mực thực hiện cần - kiệm - liêm - chính, chí công vô tư, trung thực, khiêm tốn và rất nghĩa tình với đồng chí, đồng bào, được mọi người kính trọng và yêu mến. Là lãnh đạo cao cấp đồng chí thường thường xuyên đi thực tế các vùng miền của đất nước. Khi xuống địa phương, đồng chí không chỉ nghe báo cáo của lãnh đạo cấp tỉnh, cấp huyện, mà rất quan tâm gặp gỡ đồng chí, đồng bào cơ sở, ngồi nhà sàn uống rượu cần, nói chuyện thân mật với bà con dân bản, tạo điều kiện để mọi người bộc bạch tâm tư nguyện vọng của mình. Khi trồng cây lưu niệm, đồng chí cùng già làng, trưởng bản trực tiếp đào đất vun trồng, chứ không chỉ tưới nước để quay phim, chụp ảnh. Đồng chí kiên quyết từ chối quà “cây nhà lá, lá vườn” lãnh đạo địa phương, ban, ngành gửi tặng. Trường hợp đặc biệt không thể từ chối phải nhận thì phân chia lại cho anh chị em giúp việc cùng đi. Giản dị tới mức khi tối tối, từ nhà số 7 Nguyễn Cảnh Chân đi bộ sang nhà số 4 Văn phòng Trung ương làm việc (vì ở đó yên tĩnh, sẵn sách báo để nghiên cứu, tham khảo), đồng chí đều tự phục vụ, kể cả đến nước uống. Khi làm việc với đồng chí, đồng bào, kể cả với những người bất đồng chính kiến, người giúp việc, đồng chí rất kiên trì lắng nghe để chắt lọc những điều hay, lẽ phải. Khi cần phải nói lại, đồng chí bình tĩnh đưa ra những lý lẽ thuyết phục cảm hóa người nghe.

Là cán bộ lãnh đạo cao cấp, nhưng bản thân và gia đình đồng chí luôn sống giản dị, đạm bạc, từ chối chế độ đãi ngộ đặc quyền đặc lợi; cẩn thận đến mức đi thực tế đồng chí yêu cấu thanh toán tiền ăn, tem phiếu gạo cho nhà nghỉ của Đảng ở địa phương. Con trai trưởng - anh Đào Duy Quát, tốt nghiệp PTTH năm 1963, cùng lúc nhận được hai giấy gọi; một giấy gọi đi học đại học nước ngoài, một giấy gọi nhập ngũ. Đồng chí Đào Duy Tùng đã ủng hộ cách lựa chọn của con mình: là thanh niên khi đất nước đang chiến đấu chống ngoại xâm, “trước hết hãy tham gia quân ngũ, lập thân rồi lập nghiệp; để lập thân lúc này không đâu bằng quân đội”.

Đồng chí Đào Duy Tùng chung vui với thành quả lao động, sản xuất của bà con nông dân.

MỘT PHONG CÁCH LÀM VIỆC KHOA HỌC

Liên tục giữ vai trò tư lệnh trên mặt trận tư tưởng, lý luận của Đảng từ năm 1955 đến năm 1998. Từ Phó vụ trưởng, Vụ trưởng Huấn học (Ban Tuyên huấn Trung ương); Phó Trưởng Ban Tuyên huấn Trung ương kiêm Tổng biên tập Tạp chí Học tập (nay là Tạp chí Cộng sản) liên tục 17 năm; rồi Trưởng Ban Tuyên huấn Trung ương; Viện trưởng Viện Nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh... đồng chí Đào Duy Tùng luôn giữ một phong cách làm việc thực sự khoa học, chu đáo, với phương châm “nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật”; chịu khó nghiên cứu, học tập, đọc trực tiếp các tác phẩm kinh điển Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh… Cùng với hàng chục cuốn sách tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận cách mạng XHCN ở Việt Nam, đồng chí đã viết hàng trăm bài báo định hướng cho cán bộ, đảng viên và quần chúng.

Trực tiếp đi thực tế các cơ sở, vùng miền của đất nước, gặp gỡ đồng chí, đồng bào cơ sở, phong cách làm việc gắn lý luận với thực tiễn, nói đi đôi với làm một cách cẩn trọng, khoa học, chu đáo của đồng chí Đào Duy Tùng đã giúp tránh được lối giáo điều, sách vở; nắm được bản chất vấn đề để xử lý công việc có hiệu quả.

Sau Đại hội Đảng lần thứ VI, được phân công kế tục làm Thường trực Tiểu ban soạn thảo Cương lĩnh mới, đồng chí Đào Duy Tùng đã cùng Tiểu ban bổ sung, chắt lọc một cách thận trọng, trung thực ý kiến của các cấp ủy Đảng, của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, của Ban Chấp hành Trung ương để “cô đúc” từ 120 trang xuống còn hơn 20 trang. Bản thảo mới ngắn gọn, súc tích, mạch lạc, dễ hiểu, dễ làm đã được Đại hội VII thông qua. Đối với các văn kiện khác của Đảng do đồng chí phụ trách cũng có cách làm như vậy.

Tháng 3/1995, cố vấn Phạm Văn Đồng, đồng chí Đào Duy Tùng, đồng chí Nguyễn Đức Bình dự Đại hội lần thứ V Hội nhà văn Việt Nam.

Là Thường trực Bộ Chính trị - Ban Bí thư, phải xử lý công việc hàng ngày của Đảng rất lớn, nên đồng chí Đào Duy Tùng thường bố trí họp Hội đồng Lý luận Trung ương, Hội đồng xuất bản Mác - Ăng ghen toàn tập, Hồ Chí Minh toàn tập, Văn kiện Đảng toàn tập vào thứ bảy, chủ nhật, thậm chí cả vào buổi tối (các hội đồng này có nhiều đồng chí ủy viên kiêm chức, nên - theo đồng chí Đào Duy Tùng - việc bố trí họp vào những ngày thứ bảy, chủ nhật để các thành viên có thời gian tham gia). Trước khi họp, căn cứ vào tờ trình, đồng chí Đào Duy Tùng đều tự nghiên cứu, xem xét kỹ lưỡng những vất đề khó, phức tạp, nên khi kết luận các vấn đề thường rõ ràng, mạch lạc, dễ tiếp thu chỉnh lý và tổ chức thực hiện.

Là nhà chính trị - tư tưởng, đồng chí rất mẫn cảm với thời cuộc, rất quan tâm xem xét, xử lý các vấn đề vĩ mô đến những việc cụ thể. Chẳng hạn, khi Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết sụp đổ, Đảng cộng sản Liên Xô bị giải thể, những người làm công tác Đảng bị thất nghiệp hoàn toàn. Những người phụ trách Kho lưu trữ của Quốc tế Cộng sản đã cho mọi người được sao chép các văn bản, kể cả tài liệu vốn được coi là tuyệt mật, để thu tiền kiếm sống qua ngày. Trước tình hình đó, đồng chí Đào Duy Tùng đã chỉ đạo cử những chuyên gia lưu trữ giỏi các ngoại ngữ và cấp ngoại tệ để cùng cán bộ Đại sứ quán Việt Nam tại Liên bang Nga sưu tập tài liệu về Bác Hồ và Đảng ta. Kết quả, chúng ta đã thu thập được nhiều tài liệu quý. Trong đó, có bản Báo cáo viết tay của Bác Hồ gửi Quốc tế Cộng sản về thời gian, địa điểm, thành phần đại biểu dự Đại hội thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, qua đó, giúp đính chính lại thời gian và thành phần tham gia Đại hội thành lập Đảng mà trước đây bị lầm lẫn… Đây là một trong những minh chứng rõ nét nhất về cách làm việc khoa học và biện chứng của đồng chí Đào Duy Tùng.

Từ thực tiễn thường xuyên được tiếp xúc, làm việc với đồng chí Đào Duy Tùng; từ tổng kết những đóng góp nổi bật trong công tác tư tưởng, lý luận và phong cách làm việc khoa học, biện chứng, giản dị, gần dân của đồng chí Đào Duy Tùng - một cán bộ lãnh đạo cấp cao của Đảng, xin “mượn” một ý của Danh sĩ Thân Nhân Trung thời xưa để khẳng định: Đồng chí Đào Duy Tùng là một hiền tài của đất nước./.

TRẦN ĐÌNH NGHIÊM
Nguyên Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Chính trị quốc gia