Ðêm khai mạc Ðại hội các dân tộc thiểu số huyện Tân Sơn, đoàn kịch nói Hùng Vương (Phú Thọ) theo kế hoạch sẽ tổ chức biểu diễn và giao lưu với các đội văn nghệ xã. Mới chập tối, người dân từ các bản vùng sâu, vùng xa đã có mặt tại sân UBND xã Tân Phú - nơi huyện mượn địa điểm để tổ chức đại hội. Không chỉ diễn viên trong các đoàn mà cả bà con khán giả cũng đã chọn lựa những bộ trang phục dân tộc mới nhất trưng diện trong đêm giao lưu đầy ý nghĩa này.
Hơn bảy giờ tối, sân trụ sở đã đông nghịt. Cùng với 117 đại biểu chính thức đại diện cho tám dân tộc của huyện dự đại hội là đông đảo đồng bào các dân tộc khắp các xã trong huyện từ Thu Cúc, Kim Thượng, đến Xuân Sơn, Lai Ðồng, từ Thạch Kiệt, Kiệt Sơn đến Văn Luông... Ban tổ chức còn khéo mời được cả những diễn viên, nghệ nhân của các huyện Văn Chấn, Phù Yên, Mộc Châu của tỉnh Sơn La; Ðà Bắc của tỉnh Hòa Bình về giao lưu. Bí thư huyện ủy Nguyễn Xuân Thịnh cho biết: "Thông thường, mỗi khi huyện chúng tôi có công có việc gì, các đội văn nghệ này cũng đều có mặt cổ vũ giao lưu, huống hồ hôm nay lại là ngày đại hội các dân tộc thiểu số lần thứ nhất của huyện. Sự kiện chính trị xã hội quan trọng thế cơ mà. Lát nữa anh xem, vui lắm!".
Trăng mười bảy vừa lấp ló nhô lên khỏi đỉnh núi Cút thì buổi biểu diễn bắt đầu. Sau lời khai mạc khá ngắn gọn và xúc tích của trưởng phòng văn hóa, thể thao huyện, đại diện các nghệ sĩ, diễn viên đã lên nhận bó hoa tươi thắm từ Bí thư huyện ủy. Màn múa hát tập thể rực rỡ sắc mầu trang phục truyền thống các dân tộc cùng tưng bừng trong tiếng nhạc lời ca của tổ khúc "Ca ngợi Ðảng" lập tức lôi cuốn mọi người. Toàn là các tiết mục tự biên tự diễn mà cuốn hút người xem chẳng kém gì nghệ thuật chuyên nghiệp. Cũng hòa âm, phối khí, cũng hát bè, "sô lô". Nhạc oóc-gan hòa lẫn với tiếng khèn, tiếng sáo. Tiếng trống điện tử giữ nhịp cho tiếng chuông leng keng rung lắc trong các điệu múa dân tộc mới thi vị và rạo rực làm sao. Cô gái Mường lúng liếng dịu dàng bên chàng trai Mông. Những cô gái Thái áo cón trắng, váy dài đen thon thả say sưa cùng điệu hát. Những bác người Dao vận bộ đồ mầu thẫm, từ khăn đội đầu đến bộ quần áo rồi cả chiếc xà cạp quấn chân nữa đều thẫm mầu trông thật khỏe khoắn, nhanh nhẹn. Vòng bạc đeo cổ, đeo tay, đeo chân đua nhau lắc cùng điệu múa, hòa tiếng chuông leng keng thật sinh động. Người Dao tiền, người Dao đỏ đua tài trên sàn diễn. Váy áo Mông đủ sắc mầu cũng tung tẩy, đung đưa trong vũ điệu làm ngất ngưởng bung biêng nếp khăn đội đầu của bạn múa và ngơ ngẩn bao cặp mắt dõi nhìn. Kìa là đội múa của bản Mỹ Á, nọ là cặp múa của xã Xuân Sơn, rồi thì Kim Thượng, Văn Luông... toàn những bản xa cách đây hàng hai, ba chục cây số. Người đi bộ, kẻ đi xe máy cố đến đây cho bằng được để múa, hát, diễn và giao lưu. Thật tuyệt vời. Các điệu múa vừa mang tính chuyên nghiệp trong dàn dựng vừa hồn nhiên dân dã trong biểu diễn. Nghệ nhân già thi đua cùng diễn viên trẻ. Lại có cả diễn viên từ Bắc Ninh đến hát quan họ nữa chứ. Lời ca quan họ hòa với điệu hát giang, hát ghẹo thật tình tứ, giao duyên. Các tiết mục cứ nối tiếp nhau tưng bừng rộn rã.
Mặc cho sương đêm đầu đông buông ướt áo, trăng lên cao đêm khuya càng lạnh nhưng người xem kéo đến càng lúc càng đông. Trật tự lắng nghe. Im phăng phắc thưởng thức. Rồi thì bùng lên tiếng reo hò, vỗ tay mỗi khi tiết mục kết thúc. Phong cách thưởng thức văn nghệ này miền xuôi dễ gì có được. Lịch sự lắm, văn minh lắm. Tất cả đều là sự thật xuất phát từ lòng yêu mến văn nghệ của mỗi người. Anh Thái, trưởng phòng văn hóa-thể thao huyện Tân Sơn ngồi bên cho biết: "Có những lần hội diễn, người xem đông nghịt, quây kín hội trường, phóng viên không thể nào len vào để tác nghiệp được. Về sau chúng tôi rút kinh nghiệm tổ chức ngoài trời mới đủ chỗ phục vụ cho dân bản đến xem. Như hôm nay đấy anh ạ". Tôi hỏi: "Có hay diễn ra mục này không?". "Mục gì hả anh?", Thái ngơ ngác hỏi lại. "Văn nghệ ấy!". Thái à lên một tiếng rồi nói: "Hơn hai năm thành lập huyện, Tân Sơn chúng tôi năm nào cũng thế, cứ đến ngày 16 tháng Giêng âm lịch là chúng tôi tổ chức ngày hội thể thao văn hóa các dân tộc. Các xã đều tham gia. 186 khu dân cư thôn bản là 186 đội văn nghệ. Từ lễ lập tỉnh cấp sắc, lễ cầu mưa, tết nhảy của người Dao đến các điệu hát ví, hát giang, múa mỡi, cồng chiêng, đâm đuống của các dân tộc Mường; múa khèn bè, khèn lá của người Mông; từ ném còn, bắn nỏ đến đánh quay, đi cà kheo... chúng tôi đều tổ chức cho bà con khôi phục lại. Về ẩm thực truyền thống có cơm lam, rượu cần, rượu hoẵng, rêu đá, cá suối; xôi nhiều mầu cũng được bà con đồng bào thể hiện. Vui lắm. Anh mà lên với chúng tôi những ngày đó thì tha hồ cái để anh viết. Dịp lễ hội Ðền Hùng vừa rồi, trại văn hóa, đội văn nghệ, người đẹp với trang phục dân tộc của huyện Tân Sơn chúng tôi chiếm giải nhất của tỉnh đấy anh ạ".
Càng về khuya các tiết mục càng hay. Nhiều đội chưa đến lượt biểu diễn cứ bồn chồn, sốt ruột. Mặc cho sương rơi, trăng lạnh, người xem vẫn càng lúc càng đợi những tiết mục tiếp theo. Diễn viên say sưa thể hiện. Khán giả nhiệt tình lắng nghe, sôi nổi cổ vũ. Ðoàn kịch nói Hùng Vương mới chỉ xen được có mấy bài hát vào chương trình. Mấy tiểu phẩm hài kịch được đoàn chuẩn bị luyện tập chu đáo công phu thế mà lên đây vẫn chưa được thể hiện. Thì các diễn viên không chuyên từ các xã xa mấy chục cây số lặn lội đến đây để giao lưu họ cũng vẫn đang chờ để được diễn kia mà! Mỗi đội chỉ cần một tiết mục thôi cũng đã phải hết đêm rồi. Toàn các tiết mục oách cả đấy. Phải ưu tiên họ chứ. Trăng đã lên gần đến đỉnh đầu, cách đỉnh núi Cút chừng hơn một con sào. Ðêm đã khuya lắm thì phải? Cuối cùng, Chủ tịch UBND huyện Nguyễn Ðức Nhẫn phải quyết định cho ngừng đêm diễn để các đại biểu bảo đảm sức khỏe, mai vào Ðại hội chính thức. Thế là đoàn kịch nói Hùng Vương đành phải đợi đêm sau mới phục vụ được bà con đúng như dự đoán của Bí thư huyện ủy Nguyễn Xuân Thịnh nói với tôi ban nãy.
Ðêm ấy, tôi cứ bồng bềnh mãi không sao chợp mắt được. Trăng miền núi sáng vằng vặc. Thi thoảng tiếng thú rừng đi ăn đêm gọi nhau càng làm cho khung cảnh thiên nhiên thêm huyền ảo. Văng vẳng bên tai tôi là lời ca, tiếng hát, điệu đàn. Hiển hiện trước mắt tôi là những sắc mầu váy áo cùng những ánh mắt chan chứa tình người của những diễn viên, nghệ sĩ. Dư âm của đêm diễn còn đọng mãi trong tôi. Tôi bỗng hiểu ra rằng, cái không khí đêm giao lưu văn nghệ ấy đã nói lên tất cả tinh thần của đại hội các dân tộc thiểu số huyện Tân Sơn, đó là "Cộng đồng các dân tộc Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tương trợ giúp nhau cùng phát triển". Mặc dù nằm trong danh sách những huyện nghèo nhất cả nước (Tân Sơn có 82% dân số là người dân tộc thiểu số, 17 xã đặc biệt khó khăn với 52,4% là hộ đói nghèo) lại vừa mới được thành lập được hơn hai năm, trụ sở làm việc chưa có, công trình xây dựng còn ngổn ngang, bề bộn, song Tân Sơn giàu có bởi bản sắc truyền thống cũng như đời sống văn hóa văn nghệ của huyện luôn được bồi đắp và phát huy.
Xuân Thu-NhanDan