(Ảnh minh họa)

Tuy nhiên bên cạnh những tín hiệu tích cực, bức tranh văn hóa nông thôn cũng đang chịu những sức ép lớn từ mặt trái của nền kinh tế thị trường, công nghiệp hóa, đô thị hóa và những luồng tư tưởng cực đoan, những thông tin xấu độc trên không gian mạng.

Biến đổi rõ nhất của văn hóa nông thôn là sự thay đổi diện mạo không gian, cảnh quan làng xã khi nhiều không gian thuộc về di sản, di tích lịch sử văn hóa, không gian sinh hoạt cộng đồng bị thu hẹp, thậm chí nhiều cánh đồng bị san phẳng dành chỗ cho những dự án khu đô thị mới, những công trình, nhà máy, xí nghiệp. Vì lợi nhuận và mục tiêu phát triển kinh tế bằng mọi giá, chính quyền địa phương nhiều nơi tự ý chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp thành đất kinh doanh, dịch vụ, dẫn đến tình trạng phân lô, bán nền, loạn giá đất đai, thao túng thị trường, làm xấu xí không gian, cảnh quan văn hóa cũng như làm mất đi vẻ thanh bình, yên ả của làng quê.

Sự xuất hiện của nhiều nhà máy công nghiệp ngay giữa làng quê với lượng rác, khí thải lớn ra môi trường đã làm nhiều làng quê chìm trong ô nhiễm khói bụi, tiếng ồn, nguồn nước, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.

Không gian văn hóa nông thôn hiện nay còn có sự xuất hiện của những ngôi nhà cao tầng, khép kín; những địa điểm kinh doanh dịch vụ, nhà hàng, nhà nghỉ, quán bar, hiệu cầm đồ; sự du nhập của những thành phần cư dân phức tạp, đến từ nhiều nơi, khó kiểm soát.

Sống trong không gian mở với nhiều loại hình văn hóa, giải trí mới trên không gian mạng, bên cạnh những thông tin, hình ảnh tích cực là vô vàn những xuất bản phẩm kém giá trị, những luồng tư tưởng xấu độc, đã và đang tác động, chi phối đến lối sống của người nông dân, nhất là giới trẻ. Một số bạn trẻ có sự lệch lạc trong lối sống, chạy theo thị hiếu nhất thời của đám đông, đề cao dục vọng cá nhân, cuồng tín tin theo tà đạo, xao nhãng, rời xa những giá trị văn hóa cổ truyền, lãng quên cội nguồn, tổ tiên, nhạt phai bản sắc văn hóa dân tộc.

Nếu trước đây “cổng làng đóng nhưng cổng nhà nào cũng mở” thì ngày nay “cổng làng mở nhưng cổng nhà nào cũng đóng”. Phía trong nhiều ngôi nhà cao tầng, sang trọng hiện diện ở làng quê lại là những không gian kép kín, thiếu sự liên kết, thông hiểu giữa các thành viên trong gia đình, giữa gia đình này với gia đình khác. Đó là những xung đột thế hệ về quan điểm, lối sống; những mâu thuẫn vợ chồng, những tranh giành đất đai, quyền lợi trong một số gia đình. Còn ở ngoài xã hội, tình trạng tệ nạn xã hội có chiều hướng gia tăng, là cuộc sống xa hoa, thích phô trương hình thức, đề cao đồng tiền; là cảnh đòi nợ thuê, cho vay nặng lãi; là tình trạng nghiện games, lối sống buông thả của không ít học sinh, sinh viên… Những cảnh tưởng ấy khiến cho bức tranh quê kém phần tươi sáng.

GIỮ GÌN NÉT ĐẸP, PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA

Đô thị hóa là quá trình tất yếu khách quan với sự ra đời của các đô thị, thành phố lớn. Điều này đồng nghĩa với việc diện mạo, không gian nông thôn sẽ bị thu hẹp, nhiều nông dân sẽ trở thành thị dân với lối sống văn minh, hiện đại. Nhưng dù phát triển đến đâu, vai trò, vị trí của văn hóa nông thôn luôn giữ vị trí đặc biệt quan trọng, là nguồn lực, sức mạnh nội sinh quan trọng đảm bảo quá trình phát triển nhanh và bền vững, đất nước. Để gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa nông thôn trong điều kiện hiện nay cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp như sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, nhất là chính quyền địa phương, người dân về vai trò, vị trí của văn hóa nông thôn. Chỉ khi nào nhận thức thông suốt, đồng bộ thì mới có kế sách để gìn giữ, bảo tồn, phát huy giá trị tốt đẹp của văn hóa nông thôn trước nguy cơ bị mai một, xâm lấn bởi tác động xấu của quá trình hội nhập, đô thị hóa. Văn hóa là hồn cốt, bản sắc của dân tộc, một khi văn hóa bị lãng quên, biến mất sẽ không có cơ hội để tái sinh, phục hồi nguyên vẹn.

Thứ hai, ý thức sâu sắc về vai trò, tầm quan trọng của văn hóa nông thôn, cần phải có những nghiên cứu, đánh giá cụ thể, bao quát để nhận diện trữ lượng, nguồn vốn, lợi thế của văn hóa nông thôn, từ đó có chính sách bảo tồn, khai thác, phát huy giá trị nguồn tài nguyên nhân văn trong phát triển kinh tế, xã hội và xây dựng con người mới.

(Ảnh minh họa)

Thứ ba, trong quy hoạch, xây dựng và phát triển đô thị phải bảo tồn nguyên vẹn không gian văn hóa truyền thống. Đảm bảo sự phát triển hài hòa, bền vững, cân bằng; xử lý tốt mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại, giữa đô thị, thành phố với nông thôn, tránh sự pha tạp, lai căng, méo mó; tránh tâm lý tùy hứng và tư duy nhiệm kỳ trong quản lý, phát triển vùng đô thị và nông thôn.

Thứ tư, phải giữ được những không gian xanh, những cánh đồng màu mỡ, phì nhiêu; những dòng sông thơ mộng, hiền hòa, những công trình lịch sử, văn hóa và đặc biệt phải gìn giữ và lan tỏa những nét đẹp văn hóa trong đời sống cộng đồng, đó là tình yêu quê hương đất nước, gắn bó sâu nặng với làng quê, biết ơn nguồn cội; là tình nghĩa thủy chung, đoàn kết; tinh thần nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình; là đức hy sinh, tinh thần cống hiến, đề cao lợi ích tập thể, truyền thống hiếu học, trọng hiền tài của người nông dân thuần hậu, chất phác.

Thứ năm, đề cao vai trò, vị thế của người nông dân trong sáng tạo, thực hành, gìn giữ vào trao truyền văn hóa cho thế hệ trẻ. Không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần để họ luôn chủ động, tích cực và ứng phó linh hoạt trước những tác động phức tạp của bối cảnh, tình hình mới.

Thứ sáu, mở rộng không gian văn hóa làng quê trong tiếp biến tinh hoa văn hóa nhân loại nhưng đồng thời cần có chế tài đủ mạnh để ngăn chặn, đẩy lùi những luồng thông tin độc hại, những hành vi, hiện tượng phản văn hóa, phản giá trị, đảm bảo môi trường văn hóa lành mạnh ở các làng quê, nhất là trong bối cảnh chuyển đổi mô hình xã hội đang diễn ra mạnh mẽ ở nước ta hiện nay./.

TS. NGUYỄN HUY PHÒNG
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
_____________________

(1) Báo cáo kết quả Cuộc điều tra nông thôn, nông nghiệp giữa kỳ năm 2020 tiến hành vào thời điểm 01/7/2020 theo Quyết định số 1695/QĐ-TCTK ngày 31/12/2019 của Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê.

(2) Cục Văn hóa cơ sở: Báo cáo số 673/BC-VHCS, Tổng kết 10 năm thực hiện tiêu chí văn hóa thuộc Bộ tiêu chí quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010-2020.