Tại Hà Nam, nhiều di tích cần được tu bổ, tôn tạo bởi đa số đều đã có tuổi đời hàng trăm năm. Hiện nhiều công trình đã xuống cấp, thậm chí xuống cấp nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến việc bảo tồn, phát huy giá trị và đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng của cộng đồng. Vì vậy, việc thực chủ trương đẩy mạnh xã hội hóa tu bổ, tôn tạo di tích trên địa bàn đã được các cấp chính quyền quan tâm, tích cực tuyên truyền, vận động nhân dân đóng góp kinh phí, ngày công góp phần giảm gánh nặng cho ngân sách.
XẪ HỘI HÓA NGUỒN LỰC ĐỂ TU BỔ, TÔN TẠO DI TÍCH
Di tích chùa Phương Đàn (xã Lê Hồ, huyện Kim Bảng) là công trình kiến trúc được xây dựng vào thời Hậu Lê; đến nay đã trên 700 năm tuổi và được xếp hạng là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2000. Trải qua thời gian, nhiều hạng mục đã xuống cấp nghiêm trọng cần được tu bổ và tôn tạo để kéo dài tuổi thọ cho di tích. Trong khi đó, nguồn kinh phí từ Đề án “Chống xuống cấp, tu bổ, tôn tạo di tích xếp hạng giai đoạn 2016 - 2020” của tỉnh Hà Nam còn hạn chế, không đủ kinh phí để thực hiện việc tôn tạo. Trước thực trạng đó, lãnh đạo địa phương và Ban Khánh tiết di tích quyết định xin ý kiến nhân dân triển khai việc huy động xã hội hóa nguồn lực để tu bổ, tôn tạo lại và nhận được sự nhất trí cao. Ngay khi phát động, nhân dân và các nhà hảo tâm khắp cả nước đã đóng góp hơn 10 tỷ đồng giúp địa phương và nhà chùa tôn tạo lại hệ thống cụm di tích chùa Phương Đàn. Đầu tháng 11/2024, chùa Phương Đàn chính thức được khởi công phục dựng, dự kiến đến tháng 12/2025 sẽ hoàn thành.
Thầy Thích Nguyên Định, trụ trì chùa Phương Đàn cho biết, sau nhiều lần sửa chữa, tôn tạo nhưng chùa vẫn xuống cấp trầm trọng, không đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh cho người dân địa phương. Vì vậy, sau khi được chính quyền cấp giấy phép tôn tạo, sửa chữa cùng sự ủng hộ của các phật tử, người dân, chùa đã có đủ kinh phí xây dựng mới nhưng vẫn bảo đảm giữ được nét hoa văn của chùa cổ thời xưa.
Theo ông Lê Văn Thưởng, Chủ tịch UBND xã Lê Hồ (huyện Kim Bảng), hằng năm, xã luôn tổ chức đoàn kiểm tra và báo cáo thực trạng của các di tích lên các đơn vị quản lý cấp cao; đồng thời, tìm phương án tôn tạo các di tích xuống cấp. Chùa Phương Đàn là di tích cấp tỉnh nên tiền sửa chữa từ nguồn vốn ngân sách không có nhiều. Do đó, địa phương đã kêu gọi xã hội hóa, Nhà nước và nhân dân cùng làm. Chỉ trong thời gian ngắn, xã đã kêu gọi xã hội hóa được hơn 10 tỷ đồng. UBND xã đã hỗ trợ Ban Khánh tiết của chùa làm các thủ tục hành chính cấp phép xây dựng; đồng thời cùng quản lý số tiền nhân dân đóng góp. Từ kinh nghiệm của chùa Phương Đàn, địa phương dự kiến thực hiện chính sách xã hội hóa đối với các di tích khác.
Tương tự, di tích đình Phù Đạm (xã Phù Vân, thành phố Phủ Lý) cũng được trùng tu, tôn tạo bằng nguồn kinh phí xã hội hóa. Đây một công trình kiến trúc được xây dựng vào thế kỷ I, đến nay đã xuống cấp trầm trọng. Sau nhiều lần tu sửa nhỏ lẻ, đến tháng 6/2024, nhờ nguồn lực xã hội hóa (hơn 4,5 tỷ đồng), di tích đình Phù Đạm đã được tôn tạo lại đảm bảo được nét văn hóa nghệ thuật của ngôi đình xưa.
Bà Nguyễn Thị Thùy Ngân, Phó Chủ tịch UBND xã Phù Vân cho hay, do di tích đang trong quá trình làm hồ sơ xét duyệt cấp tỉnh nên không có nguồn kinh phí của Nhà nước để trùng tu, tôn tạo. Vì vậy, xã đã huy động nguồn lực đóng góp của nhân dân và con cháu người địa phương xa quê để sửa chữa di tích như hiện tại.
BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI TÍCH
Toàn tỉnh Hà Nam hiện có 1.784 di tích (gồm: 551 đình, 490 chùa, 306 đền và các miếu phủ, văn chỉ, từ đường); trong đó có 64 di tích được xếp hạng cấp tỉnh, 27 di tích cấp quốc gia và 2 di tích cấp quốc gia đặc biệt. Trải qua bao biến thiên lịch sử, các di tích đã chịu sự tác động trực tiếp của thời gian và thời tiết. Nhiều di tích lịch sử, văn hóa bị xuống cấp nghiêm trọng. Do vậy, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích được các cấp, ngành chú trọng và đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận.
Di tích Đình Phù Đạm tại xã Phù Vân, thành phố Phủ Lý được trùng tu, tôn tạo lại từ ngày 1/6/2024 bằng nguồn kinh phí xã hội hóa hơn 4,5 tỷ đồng. (Ảnh: TTXVN)
Bên cạnh các di tích được đầu tư từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia và Đề án "Chống xuống cấp, tu bổ, tôn tạo di tích xếp hạng cấp tỉnh giai đoan 2016 - 2020" để tu bổ, sửa chữa lớn, đa số các di tích đã huy động hàng trăm tỷ đồng từ nguồn vốn của nhân dân và các tổ chức xã hội đóng góp. Nhiều địa phương có cách làm hay, sáng tạo, huy động được sức mạnh toàn dân trong việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa địa phương.
Ông Đỗ Văn Hiến, Giám đốc Bảo tàng Hà Nam cho biết, xã hội hóa nguồn lực bảo tồn di tích thời gian qua đã góp phần không nhỏ chống xuống cấp nhiều di tích, khôi phục các lễ hội truyền thống, phát huy giá trị của di tích trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Tuy nhiên, xã hội hóa nguồn lực bảo tồn di tích không thể đồng nghĩa với việc tự do hóa và tư nhân hóa mọi hoạt động. Bằng số tiền thu được từ việc công đức, một số nơi đã tùy ý xây dựng và tu sửa di tích sai luật, mang tính tự phát, không bảo đảm nguyên tắc kỹ thuật, mỹ thuật, kiểu dáng, phong cách nghệ thuật cổ truyền, chưa hiểu rõ được nguyên tắc trùng tu, tu bổ của quy định Luật Di sản văn hóa. Để tránh tình trạng này cần có vai trò định hướng, quản lý của Nhà nước trong thực hiện bảo tồn về di sản văn hóa.
UBND tỉnh Hà Nam đã có các văn bản chỉ đạo các sở, ngành, địa phương đẩy mạnh công tác vận động, tuyên truyền nhân dân đóng góp để bảo tồn, bảo vệ di tích, di sản văn hóa trên địa bàn theo phân cấp quản lý. Qua đó, phát huy giá trị di tích, di sản, phục vụ phát triển văn hóa, du lịch, kinh tế - xã hội của địa phương../.
TTXVN