Chiến lược và kế hoạch hợp lý là điều kiện tiên quyết để đảm bảo rằng phát triển kỹ năng phù hợp hiệu quả với việc cung cấp kỹ năng với nhu cầu kỹ năng và thúc đẩy cải thiện khả năng sử dụng lao động, năng suất và khả năng cạnh tranh của ngành, và tính năng động và tăng trưởng của tăng trưởng kinh tế (theo ILO 2011). Phát triển kỹ năng cần được đưa vào kế hoạch quốc gia một cách nổi bật như một ưu tiên hàng đầu và là trụ cột trung tâm hỗ trợ các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội dài hạn, và phải được hỗ trợ bởi nguồn tài chính của chính phủ ngày một tăng.

Cùng với liên kết chặt chẽ với tầm nhìn kinh tế và xã hội của đất nước, và các chiến lược chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc gia, đổi mới công nghiệp và lập kế hoạch phát triển kỹ năng cũng phải được thực hiện theo trình tự và cẩn thận để tạo ra các kỹ năng cần thiết.

Phát triển kỹ năng là một phần không thể thiếu trong chính sách công nghiệp quốc gia. Các chính sách công nghiệp ở nhiều quốc gia đã tập trung vào việc cố gắng chọn những người chiến thắng và những kẻ thua cuộc, và cung cấp các khoản trợ cấp của chính phủ và các hỗ trợ khác cho các ngành công nghiệp được lựa chọn. Tuy nhiên, các chính sách như vậy đã được chứng minh là có hại cho khả năng cạnh tranh công nghiệp trong hầu hết các trường hợp. Thay vào đó, có sự đồng thuận ngày càng tăng rằng chính sách công nghiệp quốc gia thay vào đó nên tập trung vào việc tạo ra một khuôn khổ cho phép phát triển kinh tế, bao gồm chiến lược và cung cấp phát triển kỹ năng để hỗ trợ một loạt các ngành công nghiệp và doanh nghiệp (theo OECD 2013b).

Phát triển kỹ năng là điều cần thiết để đặt nền tảng vững chắc cho các kỹ năng cần thiết cho chuyển đổi công nghiệp quốc gia. Điều cực kỳ quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách là thực hiện các biện pháp tích cực để đồng bộ hóa phát triển kỹ năng với đổi mới công nghiệp, nhằm phát triển và cung cấp các kỹ năng cho các nhu cầu dự đoán. Các chiến lược nhằm tạo ra các kỹ năng dựa trên nhu cầu của quá khứ gần đây sẽ làm xấu đi (không giải quyết) các kỹ năng không phù hợp. Phát triển kỹ năng gắn vào trong chính sách công nghiệp là rất quan trọng để đảm bảo rằng các kỹ năng do hệ thống giáo dục và đào tạo do nhà tuyển dụng cung cấp sẽ phù hợp với các kỹ năng cứng và mềm cần thiết của các ngành hiện tại, đồng thời thúc đẩy nâng cấp công nghiệp tiến bộ (theo UNIDO 2013)

Do vậy, để liên kết phát triển kỹ năng với các giai đoạn chuyển đổi kinh tế cần phải định hướng lại và tái cân bằng các Hệ thống giáo dục châu Á để tập trung vào việc đáp ứng nhu cầu thị trường lao động và sự đang phát triển của nền kinh tế. Điều này hoàn toàn phủ hợp cho các cấp bậc học từ giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp đến giáo dục đại học. Đồng thời, các quốc gia ở châu Á, cần phải cân bằng lại các lĩnh vực giáo dục để tái định hình môt hình giáo dục nghề nghiệp (TVET) theo các cách sau.

1. ĐỊNH HƯỚNG LẠI VÀ TÁI CÂN BẰNG CÁC LĨNH VỰC GIÁO DỤC ĐỂ PHÙ HỢP VỚI NHU CẦU VỀ KỸ NĂNG

“Các nhà khoa học Rocket” và các kỹ năng cơ bản là yếu tố quyết định chung của sự tăng trưởng. Các chính sách giáo dục ở nhiều quốc gia rõ ràng hoặc ngầm ưu tiên các chương trình giáo dục tiên tiến và có tính  chuyên ngành hóa cao tập trung vào phát triển một số lượng nhỏ các chuyên gia ưu tú (ví dụ, các nhà khoa học tên lửa) nhằm mục đích khuyến khích đổi mới công nghệ và thúc đẩy tăng trưởng nhanh chóng. Tuy nhiên, để đạt được sự hiện đại hóa kinh tế và tối đa hóa lợi ích kinh tế từ công nghệ, cần phải có tỷ lệ đúng của các nhà khoa học tên lửa, và lực lượng lao động có kỹ năng cứng và mềm cơ bản (Hanushek và Woessmann 2012). Các nền kinh tế cần các nhà khoa học tên lửa để đổi mới và phát triển các công nghệ mới, và cũng cần một lực lượng lao động có ít nhất các kỹ năng cơ bản để triển khai công nghệ trong sản xuất. Do vậy, hệ thống giáo dục cần tăng cường cả cách tiếp cận từ trên xuống và từ dưới lên để tạo ra sự kết hợp tối ưu giữa các nhà khoa học tên lửa và công nhân có các kỹ năng cứng và mềm cơ bản cần có trong thị trường lao động hiện tại và một nền kinh tế mới nổi.

2. CHUYỂN SANG CÁCH TIẾP CẬN ĐỂ ĐÁP ỨNG CHUNG MỘT PHẦN CÁC NHU CẦU KỸ NĂNG

Phần lớn các tài liệu nghiên cứu đặt ngang hàng sự phát triển của các kỹ năng với giáo dục nghề nghiệp. Tuy nhiên, cần phải xác định rõ giáo dục phổ thông có trách nhiệm chuẩn bị phần lớn thanh thiếu niên cho việc làm ở hầu hết các quốc gia trên toàn cầu, bao gồm cả Châu Á. Điều này dường như không thể thay đổi trong tương lai gần. Do đó, các hệ thống giáo dục ở châu Á cần chuyển sang cách tiếp cận gắn kết để đáp ứng một phổ đa dạng các kỹ năng cứng và mềm cần thiết trong lực lượng lao động tương lai của Châu Á, và nên học hỏi kinh nghiệm thành công từ các quốc gia như Đức và Hàn Quốc, giáo dục nghề nghiệp thành công chính là được hưởng lợi từ việc có nền giáo dục mạnh mẽ và liên kết chặt chẽ giữa nghề nghiệp với giáo dục phổ thông, cụ thể.

- Giáo dục bậc phổ thông cần chuyển dịch từ giáo dục văn bằng, chứng chỉ sang học tập phù hợp có liên quan. Để thúc đẩy giai đoạn tiếp theo của phép màu kinh tế Châu Á, các hệ thống giáo dục của Châu Á cần phải rời khỏi “giáo dục hàn lâm vì mục đích giáo dục hàn lâm” để tập trung vào các kỹ năng cần thiết tại nơi làm việc. Các quốc gia trong khu vực, cần phải định hướng lại cụ thể các bậc học, nhất là giáo dục đại học, rất không phù hợp với nhu cầu sử dụng lao động. Điều này cũng rất quan trọng đối với giáo dục bậc trung học phổ thông, là nơi sẽ tiếp tục cung cấp phần lớn nguồn nhân lực mới tham gia vào lực lượng lao động ở nhiều nước ở châu Á: ví dụ, trong Triển vọng phát triển châu Á 2015, ở Myanmar, ngay cả ở những người lao động trẻ (ở độ tuổi từ 18 đến 27) tham gia làm công ăn lương, chiếm khoảng một nửa (48%) rời nhà trường trong hoặc ngay sau khi học xong trung học cơ sở, với chưa đến một phần tư có bằng cử nhân hoặc bằng cấp cao hơn và dưới 2% đã hoàn thành các hình thức đào tạo giáo dục nghề nghiệp sau trung học.

Ở phần lớn châu Á, các phân ngành giáo dục trung học được cơ cấu lớn  chủ yếu là “giáo dục trước đại học”, tập trung vào đào tạo hàn lâm và sàng lọc một nhóm thiểu số học sinh để vào đại học thay vì chuẩn bị cho tất cả thanh thiếu niên để tiếp tục giáo dục và đào tạo hoặc trực tiếp gia nhập lực lượng lao động. Có thể cho rằng, việc mở rộng tiếp cận giáo dục bậc phổ thông ở châu Á đã làm giảm những cải tiến về chất lượng và mức độ phù hợp. Ở nhiều nước, người tốt nghiệp không nắm vững được ngay cả kiến thức cơ bản và kỹ năng mềm, với ý nghĩa đáng kể cho kết quả việc làm. Ngoài việc đầu tư cải thiện môi trường học tập (ví dụ, bao gồm phòng thí nghiệm khoa học và máy tính, thư viện), cải cách chương trình giáo dục trung học và đại học, sư phạm học và đánh giá sẽ rất quan trọng để cải thiện chất lượng và mức độ phù hợp, chuyển giáo dục ra khỏi cách học ghi nhớ dựa trên học thuộc lòng thông tin để làm chủ các năng lực ứng dụng cần thiết trong nền kinh tế hiện đại. Singapore là một ví dụ tích cực cho sự chuyển dịch như vậy, Singapore đã cấu trúc lại hệ thống giáo dục ở bậc phổ thông vào những năm 1990, định hướng lại hệ thống để phát triển các kỹ năng như đổi mới, sáng tạo và khởi nghiệp và đã mang lại lợi nhuận lớn cho sự năng động phát triển tiếp tục của đất nước và vượt lên các bậc thang công nghệ.

- Định hướng lại giáo dục kỹ thuật và đào tạo dạy nghề ra khỏi giáo dục hàn lâm “có hương vị dạy nghề”. Ở nhiều nước châu Á, giáo dục nghề nghiệp được xem là nền giáo dục hạng hai, trực tiếp dành cho những người học lực kém. Do đó, hệ thống giáo dục nghề nghiệp thường có tính hàn lâm cao trong cách tiếp cận của chúng, tập trung vào việc cấp văn bằng song song cho những người được cung cấp từ bậc giáo dục phổ thông, thay vì đào tạo cho giới trẻ tại nơi làm việc. Ngay cả khi các chính sách và chương trình giảng dạy giáo dục nghề nghiệp của các quốc gia quy định các phần cụ thể về giáo dục lý thuyết và đào tạo thực hành, các cơ sở trường giáo dục nghề nghiệp thường nhấn mạnh vào việc học tập dựa trên sách giáo khoa, hướng dẫn dựa trên bài giảng và ghi nhớ thông tin dựa trên học thuộc lòng, thay vì nắm vững những năng lực mà người chủ lao động cần thiết. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp cần định hướng lại từ phương pháp tiếp cận học thuật hàn lâm sang phương pháp tiếp cận dựa trên năng lực hướng vào nhu cầu của thị trường lao động. Điều này cũng sẽ đòi hỏi việc cung cấp vào giáo dục nghề nghiệp cần được tăng cường đầu tư.

- Các cách tiếp cận “khuyếch tán” hướng vào nơi làm việc nhằm giúp hệ thống giáo dục nghề nghiệp vượt ra ngoài các kỹ năng cứng. Phát triển các chương trình giảng dạy giáo dục nghề nghiệp nên kết hợp giữa cách tiếp cận đa ngành và tích hợp, cung cấp cho các học viên các yếu tố cốt lõi nằm trong phổ các kỹ năng cứng và mềm cần thiết tại nơi làm việc (ví dụ: sáng tạo, giải quyết vấn đề, tư duy phê phán, giao tiếp và khả năng hoạt động trong  nhóm và ra quyết định). Việc cung cấp cho sinh viên tốt nghiệp sau khi học giáo dục nghề nghiệp một nền tảng kỹ năng linh hoạt sẽ rất quan trọng trong việc đào tạo họ để đáp ứng nhu cầu phát triển tại nơi làm việc và cũng để theo đuổi đào tạo thêm và học tập suốt đời.

3. CÂN ĐỐI LẠI GIÁO DỤC HÀN LÂM VÀ GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP

Sự phát triển cân bằng của giáo dục nghề nghiệp và giáo dục bậc phổ thông là rất quan trọng trong việc trang bị cho lực lượng lao động hiện tại và tương lai sự tích hợp của các kỹ năng cứng và mềm, và do đó tránh hoặc giảm thiểu các kỹ năng không phù hợp. Tuy nhiên, nhiều nước châu Á đã đầu tư vào giáo dục nghề nghiệp sẽ cần phải cân bằng lại hệ thống giáo dục của họ theo hướng lớn hơn nhấn mạnh vào giáo dục nghề nghiệp bên cạnh những nỗ lực cải thiện chất lượng và mức độ phù hợp của giáo dục bậc phổ thông.

Có những minh chứng rõ ràng cho các khoản đầu tư cấp quốc gia mở rộng vào giáo dục nghề nghiệp. Ở cấp độ của nền kinh tế, hệ thống giáo dục nghề nghiệp lành mạnh đào tạo ra các công nhân có một loạt những kỹ năng cụ thể và được áp dụng bổ sung cho những kỹ năng được tạo ra bởi giáo dục từ bậc phổ thông. Giáo dục nghề nghiệp có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng và đa dạng hóa công nghiệp, như kinh nghiệm của Hàn Quốc cho thấy giáo dục nghề nghiệp đã cung cấp cho người lao động những kỹ năng thích hợp cần thiết để hỗ trợ khả năng nhanh chóng đi vào và thống trị một số ngành sản xuất, bao gồm cả hóa chất nặng (theo Ra và Shim 2009). Ngoài ra, bằng chứng cho thấy các quốc gia có hệ thống giáo dục được cân đối có khả năng chống chịu tốt hơn với các cú sốc kinh tế (ví dụ như cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008), và tác động đến tốc độ tăng trưởng và thất nghiệp của thanh niên. Ở cấp độ kinh tế vi mô, giáo dục nghề nghiệp chất lượng tốt là phải đáp ứng phù hợp với nhu cầu của thị trường lao động: (i) trang bị cho thanh niên các kỹ năng công việc đặc thù để tạo điều kiện nhanh chóng gia nhập lực lượng lao động sản xuất; (ii) tăng khả năng nhanh chóng tìm thấy sự phù hợp giữa các kỹ năng và yêu cầu công việc và (iii) cho phép nâng cấp liên tục các kỹ năng của các công nhân hiện có. Phân tích định lượng gần đây cho thấy sinh viên tốt nghiệp TVET có khả năng thấp hơn đáng kể so với sinh viên tốt nghiệp giáo dục phổ thông không phù hợp trong công việc hiện tại của họ ở cả giáo dục trung học và đại học (theo Cedefop 2010).

Ở nhiều quốc gia, giáo dục nghề nghiệp được cho là có tầm quan trọng rất thấp trong quy hoạch giáo dục quốc gia, ít nhất là về mặt cấp tài chính và các chương trình và mục tiêu cụ thể. Các tài liệu chính sách và kế hoạch quốc gia cho lĩnh vực giáo dục thường đưa ra định hướng chiến lược hạn chế cho giáo dục nghề nghiệp, một phần vì giáo dục nghề nghiệp thường bị phá vỡ, manh mún từ nhiều bộ, ngành hoặc được coi là trách nhiệm của khu vực tư nhân. Giáo dục và đào tạo kỹ thuật và dạy nghề như một con đường bình đẳng. Ở nhiều nước châu Á, giáo dục nghề nghiệp được coi là kém hơn so với giáo dục ở bậc phổ thông và có xu hướng thu hút những học sinh có học lực yếu. Điều này phần nào phản ánh các chuẩn mực văn hóa, nhưng các chiến lược của chính phủ phải đặt giáo dục nghề nghiệp ngay cả từng bước đi có thể đóng một vai trò quan trọng, bằng chứng là ở Đức, Hàn Quốc và Singapore. Cũng như giáo dục theo luồng phổ thông, đầu tư vào chất lượng và mức độ phù hợp của TVET có thể là ưu tiên cấp bách nhất, vì khả năng sinh viên tốt nghiệp TVET tìm được việc làm tốt, lương cao khi tốt nghiệp có thể đóng vai trò chính trong việc nâng cao vị thế của TVET.

4. THỰC HIỆN LIÊN THÔNG GIỮA CÁC CẤP BẬC HỌC TRONG HỆ THỐNG PHÙ HỢP VỚI NHAU TRÊN CƠ SỞ SẮP XẾP, QUY HOẠCH MẠNG LƯỚI CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC BẢO ĐẢM THỐNG NHẤT TRONG TOÀN HỆ THỐNG

Giáo dục nghề nghiệp là một phần không thể thiếu của các lĩnh vực giáo dục gắn kết trong hệ thống. Những nỗ lực để tăng cường gắn kết giữa giáo dục nghề nghiệp với giáo dục phổ thông cần phải được liên kết chặt chẽ, để đáp ứng chung với các nhu cầu ngày càng đa dạng về các kỹ năng cứng và mềm trong nền kinh tế. Tuy nhiên, ở nhiều quốc gia, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục theo luồng phổ thông hoạt động theo cách ngắt kết nối. Giáo dục nghề nghiệp thường là một lựa chọn cuối cùng “ở điểm chết - cuối”, không có đường dẫn dành cho học sinh muốn theo đuổi bằng cấp cao hơn nếu họ muốn đạt được các ngành nghề cấp cao hơn. Điều này làm suy yếu sự tham gia của giới trẻ vào giáo dục nghề nghiệp và cả khả năng cung cấp đầy đủ các kỹ năng cần thiết của lĩnh vực giáo dục trong nền kinh tế.

Giải quyết vấn đề phân mảnh giáo dục nghề nghiệp. Những thách thức trên được kết hợp bởi sự phân mảnh trong các hệ thống giáo dục nghề nghiệp ở nhiều nước châu Á, một phần do sự tham gia của nhiều cơ quan và nhà cung cấp tư nhân và thiếu kế hoạch quốc gia gắn kết cho giáo dục nghề nghiệp. Các chương trình ở các cấp độ khác nhau bị tách rời, không có sự liên kết, liên thông giữa các năng lực được hướng đến bởi các loại hình giáo dục nghề nghiệp khác nhau và không có lộ trình tuần tự để tiến tới đào tạo trình độ kỹ năng nâng cao hơn (hoặc tham gia vào giáo dục đại học). Đặc biệt, ở nhiều nước châu Á, một sự phân biệt cứng được tạo ra giữa các chương trình giáo dục nghề nghiệp chính quy và “đào tạo không chính quy” . Trong số các vấn đề tồn tại khác, điều này dẫn đến việc đầu tư vào các chương trình dựa trên năng lực ngắn hạn, làm suy yếu vai trò tiềm năng của chúng trong các hệ thống giáo dục nghề nghiệp nhằm giải quyết nhanh chóng tình trạng thiếu hụt kỹ năng (ví dụ, trong các ngành đổi mới hoặc các ngành mở rộng nhanh chóng). Ngược lại, ở các quốc gia nơi các khóa học ngắn tập trung là một phần không thể thiếu của các hệ thống giáo dục nghề nghiệp quốc gia (có cơ chế phù hợp để cấp chứng nhận kỹ năng và công nhận việc học trước đó), cả hai đều có thể phục vụ các mục tiêu ngắn hạn (nhanh chóng cung cấp các kỹ năng cần thiết) và nhằm mục đích dài hạn hơn bằng cách cho phép công nhân liên tục nâng cấp các kỹ năng của họ.

Xây dựng lộ trình học tập. Giải quyết các thách thức được đề cập ở trên, cho thấy việc tách rời giáo dục nghề nghiệp và giáo dục phổ thông; sự phân mảnh trong các ngành của giáo dục nghề nghiệp sẽ yêu cầu các quốc gia xây dựng một cách có hệ thống một cấu trúc mới cho một hệ thống giáo dục toàn diện, bao gồm các trình độ đào tạo của giáo dục nghề nghiệp cần được thiết lập tốt, sẽ cung cấp lộ trình học tập rõ ràng liên kết các loại chương trình giáo dục nghề nghiệp khác nhau đồng thời xây dựng các đường dẫn đến và đi ra giáo dục phổ thông.

Việc xây dựng Khung chuẩn kỹ năng và trình độ chuyên môn. Phát triển các chuẩn kỹ năng phù hợp với các chuẩn quốc tế cung cấp một công cụ quan trọng để xây dựng một hệ thống, hỗ trợ việc xác định các mục tiêu năng lực rõ ràng cho các chương trình giáo dục nghề nghiệp cụ thể trong khi hỗ trợ các lộ trình học tập tuần tự cho học tập nâng cao và học tập suốt đời. Những điều này có thể được liên kết với các khung trình độ quốc gia hoặc quốc tế (ví dụ: Khung tham chiếu trình độ ASEAN)./.

Đào Thanh Hoa