Báo chí ngày 8/9 đồng loạt đăng nội dung Chỉ thị 02 của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) về việc chấn chỉnh thực hiện quy định về mức lãi suất huy động bằng VND và USD. Đáng chú ý nhất là NHNN lần đầu tiên đưa ra một biện pháp “cực mạnh” trước vấn nạn đã được báo chí phản ánh từ rất lâu là các ngân hàng cạnh tranh ngầm, vượt trần lãi suất huy động, là đình chỉ hoặc miễn nhiệm lãnh đạo các ngân hàng, tổ chức tín dụng vi phạm. Đây được xem là biện pháp cứng rắn của tân Thống đốc Nguyễn Văn Bình trong việc lập lại trật tự trong hoạt động ngân hàng vốn đang ẩn chưa nhiều bất cập.

Lần đầu tiên trong văn bản, NHNN thừa nhận có sự vi phạm của hầu hết các ngân hàng trong việc vượt trần lãi suất huy động. Bản thân tân Thống đốc cũng đã nhìn nhận rõ ràng về hoạt động của các ngân hàng sự lộn xộn “như cái chợ”, có sự tự tiện “mặc cả” lãi suất của người dân, doanh nghiệp và ngân hàng.

Thời gian qua “sóng ngầm” lãi suất liên tục xảy ra, trần lãi suất mà NHNN đề ra gần như chẳng được ngân hàng nào chấp hành. Tất cả ngân hàng đều “nhìn - ngó” nhau mỗi khi ban hành chính sách huy động vốn cả tiền đồng lẫn USD nhằm “giành giật” khách của nhau, hay ít nhất là để giữ khách, giữ thị phần cho mình.

Thực tế cho thấy, nếu ngân hàng nào nghiêm chỉnh, tuân thủ đúng quy định của NHNN thì đều bị thiệt, thậm chí khó có thể “trụ nổi” trong bối cảnh có hàng trăm ngân hàng khác đang dùng mọi cách thức huy động vốn. Điều này cũng buộc các ngân hàng “tìm cách lách luật” hoặc hợp thức hóa chênh lệch giữa lãi suất thực trả cho khách hàng với lãi suất trần 14% bằng nhiều “chiêu” khác nhau như thưởng, ủy thác đầu tư…

Sóng ngầm lãi suất và cạnh tranh theo kiểu không có luật của các ngân hàng đã khiến cho lãi suất bị méo mó và không minh bạch trong toàn hệ thống. Sự méo mó, và thiếu minh bạch đã đẩy lãi suất thực, không phân biệt khu vực sản xuất hay phi sản xuất đã có lúc lên tới 25%/năm, vượt cả đỉnh lãi suất 23% trong năm khủng hoảng 2008.

Xét cả về lý thuyết và thực tế đều thấy, lãi suất càng cao thì vốn càng chảy vào khu vực đầu tư công - dù các con số cắt giảm liên tục được công bố. Lãi suất càng cao, nguồn vốn càng chảy vào khu vực phi sản xuất bởi, với mức lãi này,  khó có doanh nghiệp sản xuất nào chịu nổi. Một khi lãi suất huy động bị khống chế ở mức 14%, nhưng lãi suất cho vay lên tới 25% thì lại phát sinh hai vấn đề: Lãi suất ở thị trường “chợ đen” cũng theo đó tăng cao và lợi nhuận chỉ thuộc về giới chủ ngân hàng dù biết trái luật nhưng trong nhiều hợp đồng vay vốn đều cài vào đó nhiều loại phí nhằm hợp thức hóa việc huy động vốn với lãi suất khá cao. Cuối cùng thì những người vay vốn, doanh nghiệp là người gánh cuối cùng trong vòng quay này.

Nhiều chuyên gia tài chính cùng chung nhận định, sự méo mó và thiếu minh bạch của lãi suất là do lỗi điều hành chứ không phải do thị trường. Chính vì thế,  dư luận, giới chuyên gia, doanh nghiệp và nhiều ngân hàng cùng hoan nghênh và ủng hộ tinh thần quyết liệt của tân Thống đốc Nguyễn Văn Bình trong việc kiên quyết thiết lập mặt bằng lãi suất huy động 14%. Nếu kiên quyết và quyết liệt thực hiện quy định này, có thể sẽ ngăn được cuộc đua ngầm huy động chui lãi suất đang tồn tại dai dẳng và bất chấp cac cam kết, thỏa thuận hay quy định hiện nay ở các ngân hàng, từ đó góp phần làm cho lãi suất huy động và cho vay minh bạch hơn.

Tất nhiên, để thực hiện điều này, NHNN cần tăng cường hoạt động kiểm tra, thanh tra - hoạt động vốn chưa thực sự mạnh và hiệu quả. Động thái thiết lập “đường dây nóng” theo dõi vi phạm trần lãi suất huy động là cần thiết bởi đây chính là tạo cơ chế để người dân tham gia giám sát hoạt động của ngân hàng bên cạnh công tác kiểm soát nội bộ của chính các ngân hàng thương mại và công tác kiểm tra của NHNN.

Vẫn biết, Chỉ thị 02 của NHNN vẫn là biện pháp quản lý theo kiểu hành chính, song xét ở trong bối cảnh hiện tại thì nó lại là biện pháp hợp lý, cần thiết có thể tạm thời lập lại trật tự trong hoạt động của nhiều ngân hàng. Tuy nhiên, xét về lâu dài, việc điều hành ngân hàng cần theo tín hiệu thị trường và tiến tới việc NHNN sẽ chỉ sử dụng biện pháp kinh tế để điều chỉnh hoạt động của các ngân hàng./.

Đức Thành/ VOV