XÂY DỰNG HỆ GIÁ TRỊ VĂN HÓA, CHUẨN MỰC CON NGƯỜI GẮN VỚI GIỮ GÌN, PHÁT TRIỂN HỆ GIÁ TRỊ GIA ĐÌNH, HỆ GIÁ TRỊ QUỐC GIA

Là vùng đất địa linh nhân kiệt, Bắc Giang có bề dày lịch sử dựng nước và giữ nước, là nơi có nhiều địa danh gắn với những chiến công vang dội chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Người Bắc Giang có truyền thống hiếu học, khoa bảng. Đồng thời, đây cũng là địa phương khởi nguồn cho nhiều loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian đặc sắc như: Quan họ, Ca trù, dân ca Cao Lan, dân ca Sán Chí,… Bước vào thời kỳ đổi mới, Bắc Giang cũng là một trong những tỉnh đi đầu trong việc xây dựng phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” hướng tới xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Bắc Giang được đặc trưng bởi vì:

Một là, tính chất đan xen đa văn hóa. Với sự giao thoa giữa hai miền văn hóa Việt cổ (Bắc Ninh) và văn hóa Tày Nùng (Lạng Sơn) đã mang lại cho Bắc Giang một nền văn hóa đa dạng, phong phú và mang đậm bản sắc dân tộc.

Hai là, văn hóa, con người Bắc Giang thể hiện tính chất tụ hội văn hóa người Việt rất rõ nét. Trong lịch sử, người dân từ nhiều nơi như: Thanh Hóa, Hải Dương, Thái Bình, Hải Phòng, Hưng Yên... đã lên đây sinh sống. Họ mang theo tập tục của mình và có những biến đổi theo người dân bản xứ trên đất Bắc Giang; ngược lại người dân Bắc Giang ở trước đó cũng bị những tác động của cư dân mới đến tạo nên sự hòa quyện, hội tụ rất đặc biệt.

Ba là, văn hóa Bắc Giang thể hiện rõ tính chất đoàn kết, sáng tạo đặc sắc. Con người Bắc Giang vốn là những cư dân đồng cam cộng khổ, cưu mang nhau vượt qua thiên tai địch họa, khai phá rừng hoang lập làng, lập bản. Từ vùng rừng thiêng nước độc, cộng đồng dân cư Bắc Giang sinh sống đã tạo nên những vẻ đẹp riêng có cả về văn hóa vật thể và phi vật thể. Nơi đây nổi tiếng với hàng trăm lễ hội được tổ chức hàng năm vào các dịp đầu xuân, nổi bật nhất là hội đình, hội chùa; và là địa phương có truyền thống văn hóa ẩm thực lâu đời, độc đáo  và đa dạng với các món ăn dân dã, thôn quê không ở đâu có thể có được.

Chính các đặc trưng này đã giúp cộng đồng các dân tộc sinh sống trên địa bàn Bắc Giang sáng tạo, gìn giữ, phát huy hệ giá trị văn hóa, chuẩn mực con người phản ánh đặc trưng cho trình độ, diện mạo văn hóa của cộng đồng người Bắc Giang trong từng giai đoạn. Các giá trị, chuẩn mực ấy được thể hiện ở lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết, cởi mở, nhân ái, trách nhiệm, dân chủ và pháp quyền, bản lĩnh, kỷ luật, sáng tạo cũng như truyền thống hiếu học.

Sau gần 30 năm tái lập tỉnh (1/1/1997), văn hóa, con người Bắc Giang đã có những bước phát triển khá toàn diện. Các hoạt động văn hóa ngày càng phong phú, đa dạng, nhiều di sản văn hóa được bảo tồn, phát huy. Truyền thống hiếu học, yêu nước, đoàn kết, nhân ái,... của con người Bắc Giang được kế thừa và gìn giữ.

Tuy nhiên, bước sang giai đoạn cách mạng mới, trước yêu cầu khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc, rất nhiều vấn đề bức xúc về con người và văn hóa ở tỉnh Bắc Giang đã bộc lộ. Trong đó, phải kể đến: việc xây dựng hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực của con người Bắc Giang chưa đạt được mục tiêu đề ra; đạo đức, lối sống có mặt xuống cấp đáng lo ngại; môi trường văn hóa có những mặt chưa thực sự lành mạnh; việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đạt hiệu quả chưa cao; phong tục, tập quán, văn hóa đặc trưng của một số dân tộc thiểu số có nguy cơ mai một dần; môi trường văn hoá còn chịu nhiều tác động, ảnh hưởng xấu của tệ nạn xã hội; công tác quản lý Nhà nước đối với dịch vụ văn hóa có lĩnh vực còn hạn chế; việc xây dựng các thiết chế văn hoá còn nhiều khó khăn; đội ngũ cán bộ làm văn hoá còn thiếu người có chuyên môn sâu về nghiệp vụ; một số cấp uỷ Đảng, chính quyền ở cơ sở chưa nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của văn hóa; công tác quản lý, bảo tồn, phát huy di sản văn hoá còn chưa chặt chẽ;…

GẮN KẾT CHẶT CHẼ, HÀI HÒA GIỮ GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG VÀ HIỆN ĐẠI 

Trong thời gian tới, để xây dựng hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Bắc Giang thời kỳ mới, cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm như sau:

Thứ nhất, đẩy mạnh và đa dạng hóa các biện pháp tuyên truyền, giáo dục về các giá trị văn hóa, chuẩn mực của con người, gia đình, dòng họ, làng xã, nhà trường, cộng đồng, xã hội. Tăng cường giáo dục tình cảm, niềm tin, lòng tự hào đối với quê hương;… thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao, các phương tiện thông tin đại chúng, các cơ quan thông tấn, báo chí, đài phát thanh - truyền hình tỉnh và các địa phương; thông qua mạng internet, các trang mạng xã hội, các blog; tăng cường sáng tác những tác phẩm văn học - nghệ thuật sinh động, hấp dẫn để nội dung tuyên truyền đi vào lòng người một cách thuyết phục. Tiếp tục sản xuất các chương trình truyền hình tôn vinh hình ảnh “con người Bắc Giang” trong thời kỳ mới. Phát động các cuộc thi tìm hiểu về giá trị chuẩn mực con người Bắc Giang. Phát động các phong trào thi đua, xây dựng và nhân rộng các điển hình trong các cấp, ngành địa phương bảo đảm thiết thực, hiệu quả, tránh hình thức “phát nhưng không động”;… Trên cơ sở đó, góp phần xây dựng ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị, chuẩn mực trong mỗi cán bộ, đảng viên và quần chúng, tạo nguồn lực nội sinh và động lực đột phá để thực hiện thành công mục tiêu phát triển của Bắc Giang. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị trong việc phát huy giá trị văn hóa, đề cao vai trò chủ thể của nhân dân trong sáng tạo và hưởng thụ văn hóa. Đấu tranh, ngăn ngừa kịp thời các hoạt động phá hoại của các thế lực thù địch; phòng, chống “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực văn hóa - tư tưởng, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, quê hương.

Thứ hai, đẩy mạnh bổ sung, hoàn thiện hệ giá trị văn hóa, chuẩn mực con người Bắc Giang thời kỳ mới gắn với nâng cao hiệu quả công tác xã hội hóa các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, tạo điều kiện thu hút và khuyến khích các tổ chức, hiệp hội, doanh nghiệp, nghệ sĩ và toàn thể nhân dân tham gia nhằm đa dạng hóa nguồn lực vật chất và sáng tạo cho phát triển văn hóa, quảng bá hình ảnh văn hóa, con người Bắc Giang đến cộng đồng. Từng bước xây dựng cơ chế tự chịu trách nhiệm của các tổ chức văn hóa, nghệ thuật khi sáng tạo và sản xuất sản phẩm văn hóa. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các sở, ban, ngành, địa phương trong việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch, chương trình, đề án, dự án phát triển văn hóa con người Bắc Giang thời kỳ mới. Quá trình tổ chức thực hiện phải phân công rõ trách nhiệm tập thể, cá nhân, nhất là trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy các cấp. Xác định những công việc cụ thể cần phải làm ngay, những trọng tâm, trọng điểm cần thực hiện. Thực hiện tốt việc kết hợp giữa giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa, chuẩn mực truyền thống với chủ động tiếp nhận các giá trị, chuẩn mực hiện đại phù hợp với mục tiêu xây dựng hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Bắc Giang thời kỳ mới.

Thứ ba, xây dựng đội ngũ làm công tác văn hóa đáp ứng yêu cầu cả về trình độ chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp, tâm huyết, trách nhiệm trong công tác.

Lựa chọn đội ngũ cán bộ văn hóa có tâm, có tầm, có phẩm chất đạo đức, năng lực, uy tín làm tiền đề quan trọng để lãnh đạo, quản lý có chất lượng, hiệu quả lĩnh vực văn hóa. Qua đó, tạo những bước đột phá, phát huy mạnh mẽ giá trị văn hóa và sức mạnh con người Bắc Giang. Trước tình hình mới, đòi hỏi mỗi cán bộ văn hóa của tỉnh phải không ngừng tự trau dồi, nâng cao phẩm chất đạo đức, trình độ, năng lực chuyên môn, tính tiên phong, gương mẫu, xung kích đi đầu trong mọi nhiệm vụ, phong trào. Tùy thuộc vào điều kiện vùng miền, địa phương, cán bộ văn hóa cần có phương thức ứng xử linh hoạt, phù hợp với thuần phong mỹ tục và phong tục tập quán của đồng bào, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống đông như ở Sơn Động, Yên Thế, Lục Ngạn, Lục Nam,…; nắm vững tình hình thực tiễn với phương châm gần dân, trọng dân, hiểu dân, quý dân, lắng nghe dân, dựa vào nhân dân để cùng nhân dân quản lý tốt đời sống văn hóa. Huy động sự tham gia của các nghệ nhân dân gian, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng cùng tham gia quản lý, tổ chức, điều hành các hoạt động văn hóa, đảm bảo tốt nhất quyền công dân trong sáng tạo, thực hành và thụ hưởng thành quả văn hóa. Khẩn trương xây dựng, bổ sung, hoàn thiện và đổi mới nội dung chương trình bồi dưỡng, cập nhật kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng chuyên ngành văn hóa ở các cơ sở đào tạo. Cùng với đó, đẩy mạnh các hoạt động hợp tác quốc tế về văn hóa, chủ động tiếp thu giá trị tinh hoa văn hóa nhân loại vì mục tiêu nâng cao giá trị chuẩn mực con người Bắc Giang thời kỳ mới.

Thứ tư, tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các cơ chế, chính sách phát triển văn hóa, con người Bắc Giang. Xây dựng, hoàn thiện chính sách khuyến khích, động viên, khơi dậy tinh thần đoàn kết, khát vọng xây dựng, phát triển quê hương Bắc Giang. Hoàn thiện các cơ chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước trong lĩnh vực văn hóa. Đổi mới tư duy quản lý văn hóa, cải cách bộ máy quản lý nhà nước về văn hóa ở Bắc Giangtheo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, nhân văn, hiện đại. Đổi mới chính sách đối với cán bộ văn hóa, nhất là cán bộ công tác ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, cán bộ chuyên trách và kiêm nhiệm. Có cơ chế, chính sách đãi ngộ, thu hút sinh viên là con em đồng bào dân tộc thiểu số của Tỉnh vào học trong các cơ sở đào tạo về văn hóa nghệ thuật. Thực hiện chính sách đãi ngộ các nghệ sĩ, nghệ nhân tiêu biểu có công bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp; khuyến khích đội ngũ văn nghệ sĩ của Tỉnh nhà phát huy tài năng, tâm huyết để sáng tạo, lan tỏa những giá trị văn hóa tốt đẹp trong xã hội. Nâng cao hiệu quả việc duy trì, bảo tồn, phát huy giá trị các thiết chế văn hóa để giáo dục như nhà thờ họ, nhà văn hóa, bảo tàng, thư viện, điểm văn hóa,.... trên địa bàn.

Thứ năm, xây dựng môi trường văn hóa ở các đơn vị cơ sở làm nền tảng giao lưu, tiếp nhận giá trị văn hóa, chuẩn mực con người Bắc Giang thời kỳ mới. Tập trung nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức chính trị - xã hội về việc xây dựng môi trường văn hóa với nâng cao giá trị văn hóa, chuẩn mực con người Bắc Giang thời kỳ mới. Thực hiện tốt các quan điểm cơ bản của Đảng về xây dựng môi trường văn hóa. Đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; phòng, chống có hiệu quả “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, tạo ra những điều kiện chính trị, tư tưởng, văn hóa thuận lợi mà cốt lõi là tạo dựng những giá trị vật chất và tinh thần làm tiền đề cho xây dựng hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Bắc Giang thời kỳ mới. Các tổ chức chính trị - xã hội tại cơ sở cần chăm lo tốt hơn đời sống văn hóa - tinh thần của cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân. Tiếp tục tạo dựng môi trường văn hóa cơ sở lành mạnh làm nền tảng giao lưu, tiếp nhận làm cho mọi cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân trong tỉnh luôn trân trọng, giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp qua các thời kỳ. Không ngừng nâng cao chất lượng các hoạt động văn hóa tại các cơ quan, đơn vị, địa phương, làm cho các hoạt động này không chỉ đạt được chất lượng chuyên môn mà còn phát huy vai trò là “điểm sáng văn hóa”, đóng góp tích cực vào môi trường văn hóa tại các đơn vị cơ sở. Tôn trọng, phát huy các loại hình văn hóa đa dạng của từng cộng đồng dân tộc, địa phương (như hệ thống lễ hội, di tích lịch sử - văn hóa, trang phục, nghề truyền thống, ẩm thực, kho tàng văn hóa dân gian, tri thức dân gian trên miền đất quan họ,…); qua đó, bảo đảm tính thống nhất trong đa dạng của văn hóa, con người Bắc Giang, góp phần thực hiện mục tiêu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Tăng nguồn lực đầu tư vào xây dựng con người, trước hết là lĩnh vực giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ và phát triển văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, tạo ra nền tảng tinh thần cho quá trình phát triển bền vững. Thường xuyên củng cố, kiện toàn các thiết chế văn hóa ở đơn vị cơ sở. Kết hợp chặt chẽ giữa xây và chống nhằm tạo dựng môi trường văn hóa lành mạnh. Tạo môi trường và điều kiện xã hội thuận lợi nhất để khơi dậy tài năng, trí tuệ, phẩm chất, giá trị, sức mạnh con người Bắc Giang. Xây dựng con người mới phải gắn với các phong trào thi đua yêu nước, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, nâng cao chất lượng phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”.

Thứ sáu, tiếp tục đẩy mạnh hoàn thiện thể chế phát triển văn hóa, con người Bắc Giang. Triển khai hiệu quả “Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” của Đảng. Ban hành nghị quyết chuyên đề về phát triển văn hóa, con người Bắc Giang thời kỳ mới làm cơ sở để các tổ chức, cá nhân quán triệt, tổ chức thực hiện. Các sở, ban, ngành và địa phương cần xây dựng chương trình, kế hoạch hành động để khơi dậy khát vọng phát triển; phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người ở cơ quan, đơn vị, xây dựng các chỉ tiêu, tiêu chí phấn đấu cụ thể để thực hiện. Mặt trận Tổ quốc Tỉnh và các tổ chức thành viên các cấp tiếp tục đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước, gắn với khơi dậy khát vọng của các tầng lớp nhân dân, phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh của con người Bắc Giang. Tiếp tục thực hiện hiệu quả các hoạt động tôn vinh, khen thưởng kịp thời gương “người tốt, việc tốt”; xây dựng những điển hình cá nhân, tập thể, doanh nghiệp, đặc biệt là thế hệ trẻ... trong thực hiện nếp sống văn hóa, xây dựng, bảo tồn giá trị văn hóa, tạo dựng và củng cố lòng tin cho các tầng lớp nhân dân trong tỉnh, góp phần lan tỏa cũng như khơi dậy khát vọng phát triển quê hương của con em Bắc Giang ở mọi lúc, mọi nơi. Đồng thời, có chế tài xử phạt nghiêm minh với các hành vi phản văn hóa, lệch chuẩn trên các lĩnh vực, các hành vi trái với thuần phong mĩ tục hoặc lợi dụng vấn đề văn hóa để chống phá Đảng, nhà nước, vi phạm pháp luật để tạo sức răn đe, hạn chế tiến tới đẩy lùi văn hóa lai căng, xấu, độc,…/.

TS. Bùi Văn Huấn
TS. Trần Thúy Hoàn                                                                                              
Trường Chính trị tỉnh Bắc Giang