Việc hàng
loạt nghệ sĩ Việt mới đây đồng loạt đăng bài quảng cáo xem bói tử vi
trên các trang mạng xã hội khiến nhiều người dân hết sức ngạc nhiên.
Ðiều đáng nói khi tìm đến các trang được giới thiệu thì họ mới vỡ lẽ đây
chỉ là một "chiêu trò truyền thông" với mục đích là bán đồ phong thủy.
Thực tế cho thấy nếu như trước đây, người tiêu dùng thường tiếp nhận
thông tin về các nhãn hàng, sản phẩm qua nội dung quảng cáo trên các
phương tiện truyền thông chính thống như truyền hình, báo in, tạp chí,
phát thanh,…, thì hiện nay họ thường bị cuốn vào các quảng cáo xuất hiện
trên nền tảng mạng xã hội, nhất là khi các sản phẩm được người nổi
tiếng giới thiệu, "cam kết về chất lượng".
Tuy nhiên hình thức
quảng cáo này đang xuất hiện nhiều tiêu cực, bất ổn. Tiêu biểu như việc
hàng loạt nghệ sĩ bị tố cáo khi tham gia quảng cáo các loại "thần dược"
có thể chữa được bệnh nan y, tuy nhiên, thực tế những "thần dược" này
chỉ là thực phẩm chức năng bình thường. Hay việc một số người nổi tiếng
đăng tải thông tin quảng cáo về tiền ảo mà theo các chuyên gia đây là
loại tiền vô danh, liên quan đến nhóm đầu tư coin (tiền điện tử) đa cấp
từng bị cảnh báo là lừa đảo.
Cách đây một năm, dư luận cũng từng
rất bàng hoàng và bất bình khi một Facebooker được mệnh danh là "hot
boy ảnh thẻ" sở hữu hơn 2 triệu lượt theo dõi ngang nhiên quảng cáo cho
một ứng dụng "đen" có nội dung vi phạm pháp luật như đánh bạc, khiêu
dâm…. Cùng với đó xuất hiện hàng loạt các "chiến thần reviewer",
TikToker "triệu view" nhưng thực chất là quảng cáo bừa bãi, sai sự thật
về đủ loại hàng hóa, từ quán ăn, mỹ phẩm, quần áo, thuốc chữa bệnh đến
khóa học bán hàng online giúp đổi đời khiến nhiều người tiêu dùng nhẹ
dạ, cả tin để rồi chịu cảnh "tiền mất, tật mang".
Hình thức
quảng cáo thông qua người nổi tiếng đã có từ lâu, song có thể thấy giai
đoạn hiện nay xuất hiện nhiều biến tướng và nảy sinh không ít tiêu cực,
gây bức xúc dư luận. Có thể lý giải hiện tượng này là bởi: nếu trước
đây, hoạt động quảng cáo chủ yếu là trên các kênh truyền thông chính
thống, và phải đáp ứng nhiều điều kiện, thủ tục nhằm bảo đảm nội dung
quảng cáo đúng với sản phẩm thì hiện nay sự phát triển nhanh chóng của
mạng xã hội đã kéo theo một sự chuyển dịch mạnh mẽ trong hoạt động quảng
cáo.
Mỗi cá nhân đều có thể tự rao bán sản phẩm mà thiếu sự
kiểm duyệt, nhờ vậy không ít người đã thu lợi lớn từ các hoạt động kinh
doanh trên mạng xã hội. Song điều này đã dẫn tới một thực tế: có những
cá nhân, bao gồm cả người nổi tiếng đã vô tình hoặc cố tình "nhắm mắt
làm ngơ" tiếp tay quảng cáo cho những sản phẩm kém chất lượng, sản phẩm
không rõ nguồn gốc xuất xứ, sản phẩm bị cấm kinh doanh để trục lợi.
Nhiều
người nổi tiếng dễ dàng bị thuyết phục bởi những hợp đồng hấp dẫn nên
đồng ý tham gia quảng cáo sản phẩm, không cần biết sản phẩm đó như thế
nào. Chưa kể có người còn cho rằng việc xuất hiện thường xuyên dù trên
mạng xã hội cũng là một cách làm gia tăng thêm danh tiếng và biến họ
thành một hình ảnh "được nhận diện dễ dàng hơn" nên sẵn sàng tận dụng sự
nổi tiếng để kiếm tiền bằng mọi cách.
Người nổi
tiếng có tầm ảnh hưởng xã hội nhất định vì vậy sự xuất hiện của họ gắn
với mỗi sản phẩm được quảng cáo tác động không nhỏ tới suy nghĩ và quyết
định của người tiêu dùng. Ðiều này đồng nghĩa với việc khi người nổi
tiếng tham gia quảng cáo cho các sản phẩm, dịch vụ kém chất lượng, sẽ có
một bộ phận không nhỏ người tiêu dùng vì tin tưởng nên đã mua, sử dụng
những sản phẩm ấy để rồi gánh chịu những hậu quả ngoài mong muốn, thậm
chí tính mạng bị nguy hiểm. Ðặc biệt với những sản phẩm độc hại như cờ
bạc trá hình, hay ứng dụng khiêu dâm… sẽ gây mối nguy hại rất lớn tới
cộng đồng, nhất là giới trẻ. Còn đối với những người nổi tiếng, họ sẽ
đánh mất niềm tin yêu của công chúng từ những việc làm như vậy.
Việc
một số người nổi tiếng tham gia quảng cáo các sản phẩm độc hại, quảng
cáo sai sự thật và lừa dối người tiêu dùng phần nào cho thấy sự thiếu ý
thức trách nhiệm đối với cộng đồng và xuống cấp nghiêm trọng về đạo đức
nghề nghiệp. Ðể ngăn chặn tình trạng trên, cần phải có sự kết hợp của
nhiều yếu tố, bao gồm: hành lang pháp lý chặt chẽ với chế tài rõ ràng, ý
thức trách nhiệm của người nổi tiếng và nhận thức của người tiêu dùng.
Những
năm gần đây, các cơ quan chức năng đã thực hiện nhiều biện pháp nhằm
kiểm soát, hạn chế tình trạng người nổi tiếng quảng cáo sai sự thật, bất
chấp pháp luật, đặc biệt là thực thi nghiêm túc các quy định của pháp
luật về quảng cáo. Cụ thể Luật Quảng cáo sửa đổi, bổ sung năm 2018 đã
quy định rõ các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cấm quảng cáo (Ðiều 7) và
hành vi cấm trong hoạt động quảng cáo (Ðiều 8). Song thực tế cho thấy
những vi phạm Luật Quảng cáo vẫn xuất hiện, thậm chí có chiều hướng gia
tăng.
Nhiều ý kiến cho rằng do
hình thức xử phạt hành vi vi phạm hiện nay còn nhẹ, chưa đủ tính răn đe,
chủ yếu là phạt tiền và xử lý hành chính. Vậy nên, cần thiết phải có
chế tài xử lý nghiêm khắc hơn và có tính răn đe. Cụ thể bên cạnh việc xử
phạt hành chính, truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp
luật, các cơ quan chức năng cần nghiên cứu áp dụng thêm biện pháp "cấm
sóng", cấm hoạt động nghệ thuật trong một thời gian nhất định, thậm chí
cấm vĩnh viễn nếu hành vi vi phạm của người nổi tiếng ở mức nghiêm
trọng. Ðiều này đã được một số quốc gia áp dụng và phát huy tác dụng
trong việc nâng cao ý thức, trách nhiệm của những người nổi tiếng.
Ngày
17/6/2021, Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành Bộ Quy tắc ứng xử trên
mạng xã hội với các quy tắc chung: tôn trọng, tuân thủ pháp luật; lành
mạnh; an toàn, bảo mật thông tin; trách nhiệm. Ðây là kim chỉ nam giúp
mỗi cá nhân điều chỉnh mọi hành vi trên mạng xã hội để bảo đảm việc tuân
thủ những chuẩn mực đạo đức và khuôn khổ pháp luật. Ðến ngày
13/12/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục ban hành Quy tắc
ứng xử của người hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật, trong đó quy định
rõ: "Không đăng tải, chia sẻ và lan truyền các nội dung vi phạm pháp
luật, thông tin sai sự thật, vi phạm bản quyền, thông tin chưa được kiểm
chứng…" (khoản 4, Ðiều 8). Trong bộ quy tắc này có nhiều điều cấm, tuy
nhiên có một điều mà thiết nghĩ người nổi tiếng nào cũng cần ghi nhớ là
"Không lợi dụng niềm tin, tình cảm của công chúng, khán giả để trục lợi
cá nhân dưới mọi hình thức" (khoản 3, Ðiều 7).
Trước sự phát
triển của phương thức quảng cáo mới ngày càng đa dạng, phức tạp, đòi hỏi
cơ quan chức năng nhanh chóng nắm bắt sự thay đổi này để từ đó có những
kiến nghị, đề xuất sửa đổi các quy định phù hợp với thực tiễn. Việc phổ
biến quy định pháp luật cho các nghệ sĩ và những người có ảnh hưởng với
công chúng, người tiêu dùng trong hoạt động quảng cáo cần tiếp tục được
đẩy mạnh hơn nữa.
Cuối tháng 5 vừa qua, Ban Tuyên giáo Thành ủy
Thành phố Hồ Chí Minh đã gửi công văn đến các hội chuyên ngành Văn học
nghệ thuật trên địa bàn, đề nghị lãnh đạo các hội kiểm tra, chấn chỉnh
việc hội viên tham gia quảng cáo sản phẩm hàng hóa; vận động hội viên
không tham gia nếu nội dung quảng cáo sai lệch, gây thiệt hại về kinh tế
và làm ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.
Công văn cũng
lưu ý các văn nghệ sĩ tuyệt đối không tham gia quảng cáo các sản phẩm
chưa được phép lưu hành, hay sử dụng hình ảnh, ngôn ngữ không đúng với
chất lượng sản phẩm, gây hiểu lầm cho người tiêu dùng. Việc làm này đã
nhận được sự ủng hộ của dư luận cũng như các nghệ sĩ. Mặt khác cơ quan
chức năng cần tăng cường sự phối hợp với đơn vị cung cấp những dịch vụ
xuyên biên giới để có cơ chế, giải pháp phù hợp nhằm kiểm soát, ngăn
chặn những quảng cáo độc hại, sai sự thật, xấu độc lây lan nhanh trên
mạng xã hội.
Về phía người tiêu dùng cần phải tự trang bị cho
mình kiến thức pháp luật, trở thành người sử dụng mạng xã hội thông
thái, bằng cách luôn giữ cho mình sự tỉnh táo trong nhận thức, không tùy
tiện chia sẻ những thông tin chưa được kiểm chứng gây ảnh hưởng đến xã
hội, dù thông tin đó có đến từ một người có ảnh hưởng hay chính là người
mình đang hâm mộ đi chăng nữa. Và nên nhớ rằng trước khi lựa chọn sử
dụng bất kỳ một sản phẩm gì, cần phải tìm hiểu và nghiên cứu kỹ càng,
tránh tình trạng tin tưởng vội vàng, mù quáng, để rồi lại "tiền mất, tật
mang".
Cùng
với chế tài xử phạt nghiêm minh, một giải pháp hữu hiệu để đẩy lùi
quảng cáo sai phạm đó chính là nêu cao ý thức trách nhiệm của người tham
gia quảng cáo sản phẩm trên mạng xã hội. Khi nhận lời quảng bá sản
phẩm, người nổi tiếng cần phải cân nhắc, lựa chọn, kiểm tra kỹ độ uy tín
và cách thức bán hàng của sản phẩm quảng cáo, đưa thông tin chân thật,
không thổi phồng công dụng của sản phẩm, không cổ xúy cho hành vi cờ
bạc, khiêu dâm, mê tín dị đoan, hủ tục lạc hậu… Mỗi người nổi tiếng cần
có ý thức góp phần lan tỏa cách sống chuẩn mực, ứng xử có văn hóa tới
cộng đồng bởi đó chính là cách xây dựng hình ảnh cá nhân hiệu quả và bền
vững nhất./.
TRẦN ĐỨC ANH (nhandan.vn)