Tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia

Tổng thống Donald Trump cho biết, ông đã quyết định ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia, nhằm bảo vệ nước Mỹ trước nạn buôn bán ma túy, những tên tội phạm và dòng người nhập cư bất hợp pháp đang tràn vào khu vực biên giới phía nam giáp Mexico. 

Động thái này diễn ra ngay sau khi lưỡng viện Quốc hội Mỹ ngày 14-02-2019 thông qua một dự luật cấp ngân sách và an ninh biên giới quy mô lớn, nhằm tránh để chính phủ nước này phải đóng cửa thêm một lần nữa. Dự luật này do các thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa đề xuất, giúp chính phủ có đủ ngân sách hoạt động đến hết năm tài chính năm nay, tức là ngày 30-9-2019 và tăng lương cho công chức liên bang thêm 1,9%. Tuy nhiên, trong gói ngân sách trị giá hơn 300 tỷ USD vừa thông qua này chỉ cấp khoản tiền 1,375 tỷ USD để xây dựng 55 dặm hàng rào ở Thung lũng Rio Grande (dọc biên giới phía Nam giữa Mỹ và Mexico), ít hơn nhiều so mức 5,7 tỷ USD mà Tổng thống Trump yêu cầu để xây bức tường biên giới này. 

Rõ ràng không hài lòng với khoản tiền 1,375 tỷ USD trên, nên khi đặt bút ký dự luật vừa được lưỡng viện Quốc hội thông qua ngày 14-02, Tổng thống Trump đã đồng thời công bố quyết định hành pháp ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia. Mục đích của quyết định tuyên bố tình trạng khẩn cấp của ông Trump là để huy động khoản tiền 8 tỷ USD cho kế hoạch xây dựng bức tường biên giới giữa Mỹ và Mexico, một trong những cam kết tranh cử đáng chú ý nhất của nhà lãnh đạo Mỹ.

Theo Đạo luật các tình huống khẩn cấp quốc gia năm 1976 của Mỹ, Tổng thống Trump có thể ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia dọc biên giới phía Nam để giúp ông có thêm quyền lực hành pháp và xây bức tường biên giới. Với tuyên bố này, chính quyền Tổng thống Trump có thể huy động nguồn lực tài chính từ ngân sách xây dựng quân đội, quỹ dân sự của Bộ Quốc phòng và Bộ An ninh Nội địa để chuyển sang dự án xây dựng bức tường biên giới. Mặc dù Quốc hội Mỹ có quyền lực phủ quyết một tuyên bố như vậy, song cần sự đồng thuận từ cả Thượng viện và Hạ viện, điều khó có thể đạt được hiện nay khi đảng Dân chủ kiểm soát Hạ viện và đảng Cộng hòa chiếm đa số tại Thượng viện.

Bằng việc tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia, Tổng thống Trump có thể tiếp cận khoản ngân sách khoảng 8 tỷ USD từ các bộ ngành để đủ kinh phí 5,7 tỷ USD phục vụ việc xây dựng bức tường biên giới Mỹ - Mexico mà không cần đến sự phê chuẩn của Quốc hội.
Và những thách thức

Động thái ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia của Tổng thống Trump nhằm huy động ngân sách xây dựng bức tường biên giới mà không cần Quốc hội phê chuẩn cho thấy quan điểm cứng rắn của chính quyền Trump trong việc triển khai ưu tiên chính sách về an ninh biên giới được đề cập trong Thông điệp liên bang 2019 vừa qua. Tuy nhiên, tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia này cũng chắc chắn khiến ông chủ Nhà Trắng sẽ phải đối mặt với rất nhiều thách thức, đồng thời cho thấy những dấu hiệu bất ổn mới trên chính trường Mỹ thời gian tới.

Thách thức thứ nhất chính là sự phản đối quyết liệt của đảng Dân chủ, với nhiều khả năng phe này sẽ kiện lên tòa án, một động thái có thể làm trì hoãn dự án xây tường biên giới của Tổng thống Trump trong nhiều năm. Theo CBS News, các nhà lập pháp Dân chủ và một số nghị sĩ Cộng hòa coi đây là hành động "qua mặt" Quốc hội Mỹ và lạm quyền của Tổng thống.

Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi và lãnh đạo phe thiểu số tại Thượng viện, Thượng nghị sĩ Dân chủ Chuck Schumer trong một tuyên bố chung, nhấn mạnh: “Việc ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia là hành động bất hợp pháp, vi phạm trắng trợn quyền hạn của Tổng thống và là một bước đi liều lĩnh nhằm né tránh thực tế là Tổng thống Trump đã phá vỡ lời hứa bắt Mexico phải chi trả tiền cho bức tường biên giới của ông”.

Tổng thống Trump luôn coi cam kết tranh cử xây dựng bức tường biên giới phía Nam là một trong những ưu tiên hàng đầu và hành động cần thiết để bảo vệ nước Mỹ trước nạn buôn bán ma túy, những tên tội phạm và dòng người nhập cư bất hợp pháp đang tràn vào khu vực biên giới phía nam giáp Mexico. Tuy nhiên, chương trình nghị sự này vấp phải sự phản đối quyết liệt của đảng Dân chủ. Đặc biệt, sau khi giành lại quyền kiểm soát Hạ viện Mỹ sau cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm 2018, phe Dân chủ mà đứng đầu là Chủ tịch Hạ viện Pelosi đã tỏ rõ quan điểm không nhượng bộ và cương quyết phản đối điều khoản cấp 5,7 tỷ USD trong dự thảo ngân sách liên bang theo đề nghị của Nhà Trắng để xây bức tường biên giới phía Nam. Chính sự đối đầu này đã dẫn tới tình trạng dự luật ngân sách không thể được thông qua và Chính phủ Mỹ buộc phải đóng cửa trong 35 ngày - lập kỷ lục về số ngày đóng cửa dài nhất trong lịch sử của nước Mỹ. 

Các nhà phân tích cho rằng, việc Tổng thống Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp sẽ khiến ông phải đối mặt với những tranh cãi pháp lý từ phe Dân chủ, đặc biệt là ở Hạ viện, điều mà ông Trump cũng đã lường trước sau khi đưa ra tuyên bố của mình. Quốc hội lưỡng viện Mỹ có thể sẽ tìm cách cản trở Tổng thống ban bố tình trạng khẩn cấp bằng cách thông qua một đạo luật đình chỉ mệnh lệnh hành pháp này. Tuy nhiên, điều này được nhận định là khó xảy ra bởi hiện nay phe Cộng hòa của Tổng thống Trump hiện vẫn đang nắm đa số tại Thượng viện. Hơn nữa, theo một bộ luật đặc biệt của Mỹ, Tổng thống Trump cũng có quyền phủ quyết đạo luật đó nếu nó được Quốc hội thông qua. Và trong lịch sử Quốc hội Mỹ từ trước tới nay thì chưa bao giờ xảy ra việc bỏ phiếu ngăn cản việc ban bố tình trạng khẩn cấp. 

Trước thách thức từ phe Dân chủ, Tổng thống Trump vẫn thể hiện sự tự tin rằng phần thắng sẽ thuộc về ông tại Tòa án tối cao nếu ông bị phe Dân chủ kiện lên tòa án. Thế nhưng dù thế nào thì chắc chắn trong thời gian tới, tình trạng phân cực giữa hai đảng Dân chủ và Cộng hòa trên chính trường Mỹ sẽ diễn ra mạnh mẽ hơn, nhất là đối những vấn đề liên quan đến các bước đi của chính quyền Trump nhằm mục tiêu xây dựng bức tường biên giới Mỹ-Mexico.

Thách thức thứ hai là việc chính quyền của Tổng thống Trump còn phải đối mặt với khả năng bị những người được hưởng lợi từ các dự án tái thiết, khắc phục hậu quả thiên tai ở California kiện lên tòa án. Bởi đáng lý ra những người này sẽ được hưởng lợi từ nguồn ngân sách dành cho họ thì nguồn tiền này lại bị chuyển tới cho việc xây dựng bức tường biên giới. Các thẩm phán liên bang có thể sẽ ra phán quyết ngăn chặn việc điều chỉnh mục đích sử dụng của các nguồn ngân sách đã phân bổ, khiến dự án xây tường của ông Trump sẽ gặp nhiều trắc trở, thậm chí đình trệ.

Bức tường biên giới mà ông Trump dự định xây dựng sẽ chạy qua phần đất sở hữu riêng của nhiều chủ nông trại ở biên giới giữa Mỹ-Mexico và quá trình giải phóng mặt bằng có thể bị cản trở bởi đơn kiện của những chủ đất này. Các chủ đất sẽ lập luận rằng, Tổng thống Mỹ đưa ra lý do không thuyết phục để ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia. Và khi hàng loạt đơn kiện được nộp lên tòa án, chính quyền Trump có thể vướng vào những cuộc tranh cãi pháp lý kéo dài.

Không khoan nhượng

Bất chấp khả năng sẽ phải đối mặt với một cuộc chiến pháp lý dài hơi, thậm chí cho tới cuộc bầu cử tổng thống kế tiếp, ông chủ Nhà Trắng Donald Trump đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để có được khoản ngân sách xây dựng bức tường biên giới giữa Mỹ và Mexico mà không cần Quốc hội Mỹ phê chuẩn. Tuyên bố trên cho thấy lập trường kiên định cũng như quyết tâm “đi đến cùng” của ông chủ Nhà Trắng trong cuộc “so găng” không khoan nhượng với đảng Dân chủ để thực hiện những cam kết và mục tiêu mà ông đã đề ra trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2016.

Sau sự kiện Tổng thống Trump đọc bản thông điệp liên bang, những bất đồng và mâu thuẫn giữa đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ tưởng như đã dần được hóa giải vì một mục tiêu chung - đó là “nước Mỹ trước tiên”. Ít nhất thì chính phủ Mỹ đã có thể hoạt động trở lại toàn bộ sau thời gian phải đóng cửa một phần dài nhất từ trước tới nay. Việc Tổng thống Trump rút khỏi “cuộc chiến” đóng cửa chính phủ có thể coi là một sự nhượng bộ đầy bất ngờ, mở đường cho các cuộc đàm phán với các nghị sĩ về biện pháp giải quyết vấn đề an ninh dọc theo biên giới Mỹ và Mexico. Trong khi đó, việc quốc hội lưỡng viện sau đó thông qua các gói chi tiêu bao gồm một khoản ngân sách nhất định cho vấn đề an ninh biên giới, dù không phải là con số ông chủ Nhà Trắng yêu cầu, cũng được hiểu như cách để xoa dịu căng thẳng liên quan vấn đề bước tường biên giới. 

Tuy nhiên, như thế là không đủ với Tổng thống Trump. Việc tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia của Tổng thống Trump khiến chính trường Mỹ lại dậy sóng trở lại, đồng thời cũng cho thấy cuộc đối đầu giữa Nhà Trắng và phe Cộng hòa với phe Dân chủ chưa bao giờ lắng dịu, thậm chí là “không khoan nhượng”. Tổng thống Trump rõ ràng không chấp nhận “xuống nước”, bất chấp những cảnh báo và đe dọa rằng ông sẽ phải đối mặt với thách thức pháp lý.

“Cuộc chiến” còn dài...

Như vậy, có thể thấy một “cuộc sống chung” không mấy dễ dàng giữa các nhánh quyền lực ở “Xứ sở cờ hoa” trong hai năm còn lại của nhiệm kỳ với viễn cảnh giằng co, so kè giữa hai bên dẫn tới sự bế tắc trong tiến trình thông qua các chính sách của chính quyền Tổng thống Trump, đã hiện hữu. Điều này cũng đã được dự báo ngay sau cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ năm 2018 khi cán cân quyền lực được chia đều cho hai đảng Dân chủ và Cộng hòa.

“Cuộc chiến” giữa chính quyền Tổng thống Trump và phe Dân chủ bắt đầu từ những bất đồng liên quan đến khoản ngân sách hơn 5 tỷ USD xây dựng bức tường dọc biên giới giữa Mỹ và Mexico. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là một trong nhiều bất đồng khiến Quốc hội Mỹ rơi vào thế đối đầu khi cả đảng Dân chủ và Cộng hòa đều có những mục tiêu chính trị của riêng mình và lợi ích đảng phái trong nhiều trường hợp được đặt trên lợi ích của người dân. Trong bối cảnh cả phe Dân chủ lẫn Cộng hòa đều đang hướng tới cuộc bầu cử năm 2020, dường như sự cạnh tranh và đối đầu giữa hai bên cũng càng lộ rõ. Hành động của Tổng thống Trump vì thế càng khiến thế giằng co với các nghị sĩ đảng Dân chủ trở nên quyết liệt, cũng như báo hiệu nhiều bất ổn và mâu thuẫn trong thời gian sắp tới. 

Hành động đơn phương và mang nặng quyền lực hành pháp kiểu này cũng sẽ khiến Tổng thống Trump phải đối mặt với nhiều thách thức bởi nó làm dấy lên hoài nghi về việc đây có thực sự là tình huống khẩn cấp hay chỉ là một chiến lược chính trị dựa trên sự bất đồng về quyền lực.Với Tổng thống Trump, khoản tiền hơn 5 tỷ USD, nếu nằm trong tổng ngân sách của Chính phủ Mỹ thì không hề lớn, song lại mang tính chất biểu tượng quan trọng cho những cam kết mà ông đã đưa ra trong chiến dịch tranh cử. Việc phải rút lại đề xuất về bức tường biên giới, vì thế sẽ được xem là thất bại nặng nề của cả đảng Cộng hòa trước đảng Dân chủ bởi nếu từ bỏ nó, Tổng thống Trump có thể không bao giờ xây dựng được bức tường biên giới như cam kết và sử dụng nó cho chiến dịch tái tranh cử sắp tới. 

Ngược lại, nếu đảng Dân chủ nhượng bộ, sức ép mà bà Pelosi phải đối mặt từ chính đảng của bà cũng rất lớn khi phải trả lời câu hỏi chiến thắng trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ vừa qua giúp đảng Dân chủ giành được Hạ viện liệu có ý nghĩa gì? Như vậy, đây là cuộc đối đầu mang tính quyết định - một vấn đề sống còn đối với Tổng thống Trump cũng như đối với đảng Dân chủ, nói cách khác, cũng chính là “bức tường không khoan nhượng” khiến hai bên không thể hợp tác.

Có thể thấy chính trường Mỹ lại tiếp tục nóng lên với những rạn nứt ngày càng trở nên sâu sắc cũng như tính chất khốc liệt của cuộc đối đầu chính trị không có hồi kết này. Tình thế “không khoan nhượng” hiện nay sẽ còn tạo ra nhiều sóng gió và biến động trong thời gian tại nhiệm còn lại của Tổng thống Trump.

Các chuyên gia nhận định rằng, hiện vẫn chưa rõ những diễn biến pháp lý này sẽ diễn ra như thế nào, nhưng quyết định ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia của Tổng thống Mỹ nhiều khả năng sẽ kéo theo cuộc chiến pháp lý dai dẳng, thậm chí kéo dài tới khi ông Trump vận động tái tranh cử Tổng thống năm 2020, đồng thời làm gia tăng sự chỉ trích đối với ông từ những người vốn đã cáo buộc ông có khuynh hướng “độc đoán” trong việc hoạch định chính sách./.

Vương Thanh/TCCS