Ph.Ăng-ghen còn là một nhà tư tưởng quân sự thiên tài, có những cống hiến vô giá vào việc xây dựng lý luận quân sự của giai cấp vô sản và kho tàng khoa học quân sự của nhân loại.

Ông đã phân tích, luận giải làm sáng tỏ bản chất, tính chất, đặc điểm nhiều cuộc chiến tranh và tổ chức quân đội đương thời; dự báo khoa học chính xác thời gian, tính chất và kết cục cơ bản của Chiến tranh Thế giới lần thứ I. Ph.Ăng-ghen đã kế thừa có chọn lọc những tư tưởng quân sự nhân loại, không ngừng đấu tranh chống lại các quan điểm duy tâm, tôn giáo, siêu hình, cũng như những quan điểm phản khoa học của các nhà tư tưởng tư sản về chiến tranh và quân đội. ông xem xét những hiện tượng, quá trình chiến tranh, quân đội với thế giới quan, phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử để hình thành, phát triển tư tưởng, lý luận quân sự của mình. ông kiên quyết chống lại những luận điểm sai lầm, phản động về chiến tranh, về nguồn gốc, bản chất của chiến tranh rằng, chiến tranh là tất yếu, vốn có, là định mệnh đối với con người và xã hội loài người.

Ph.Ăng -ghen đã luận giải một cách rõ ràng nguồn gốc, bản chất chính trị - xã hội của chiến tranh. ông đã chứng minh một cách khoa học rằng, trong lịch sử phát triển của xã hội loài người đã có thời kỳ không có chiến tranh; rằng chiến tranh chỉ mất đi khi những nguồn gốc và nguyên nhân sinh ra nó là chế độ tư hữu và các giai cấp bóc lột không còn nữa. ông đã chỉ ra mối liên hệ giữa chiến tranh và kinh tế, chiến tranh và chính trị; mối quan hệ giữa con người và vũ khí kỹ thuật; sự phụ thuộc của phương thức tiến hành chiến tranh, tổ chức và sức mạnh của quân đội vào chế độ kinh tế, xã hội, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Theo ông, quân đội bao giờ cũng mang bản chất của giai cấp và nhà nước tổ chức ra và nuôi dưỡng nó; đó là một tập đoàn có tổ chức gồm những người được vũ trang, được nhà nước đài thọ để thực hiện chiến tranh tấn công hoặc phòng ngự. Luận điểm kinh điển này của Ph.ăng -ghen đã bóc trần sự lừa mị, cố tình che giấu bản chất giai cấp quân đội của các nhà nước bóc lột mà các nhà tư tưởng, lý luận quân sự tư sản rêu rao. ông phân tích một cách sâu sắc mối quan hệ giữa quân đội và điều kiện kinh tế, khẳng định rõ không có gì lại phụ thuộc vào những điều kiện kinh tế tiên quyết hơn là chính ngay quân đội và hạm đội; chỉ rõ sự phụ thuộc của những vấn đề vũ trang, tổ chức, chiến thuật, chiến lược vào trình độ sản xuất đạt được trong một thời điểm nhất định. Ph.Ăng -ghen cho rằng: “Toàn bộ việc tổ chức và phương thức chiến đấu của quân đội, và do đó thắng lợi hay thất bại đều rõ ràng phụ thuộc vào các điều kiện vật chất, nghĩa là điều kiện kinh tế, vào chất liệu của con người và của vũ khí, nghĩa là vào chất lượng, số lượng của dân cư và của kỹ thuật” [1].

Những tư tưởng quân sự của Ph.Ăng -ghen đã giải đáp một cách khoa học những vấn đề rất cơ bản về chiến tranh và quân đội; đặt nền móng tư tưởng, lý luận hình thành và phát triển học thuyết mác -xít về chiến tranh và quân đội, học thuyết quân sự của giai cấp vô sản, tạo bước ngoặt cách mạng trong triết học - xã hội học về chiến tranh và quân đội.

Những đóng góp của Ph.Ăng -ghen trong lĩnh vực khoa học và nghệ thuật quân sự đã làm phong phú, sâu sắc và toàn diện hơn di sản lý luận tư tưởng của chủ nghĩa Mác trong kho tàng tri thức, tư tưởng văn hóa nhân loại. Đồng thời, đó là sự thể hiện một mẫu mực về sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử vào việc nhận thức và giải thích một lĩnh vực rất phức tạp, đặc thù của đời sống xã hội là vấn đề chiến tranh và hòa bình, quân sự và quốc phòng, khởi nghĩa vũ trang và đấu tranh cách mạng, xây dựng quân đội cách mạng…

Sự phát hiện và những luận chứng sáng tạo, đầy sức thuyết phục của Ph.Ăng -ghen về những vấn đề cơ bản của chiến tranh, như nguồn gốc, bản chất, tính chất của chiến tranh, những quy luật của chiến tranh, về vai trò của nhân dân và nhân tố chính trị - tinh thần trong chiến tranh, mối quan hệ giữa con người và vũ khí kỹ thuật…; về những vấn đề cơ bản của quân đội như, bản chất, tính chất, tổ chức và xây dựng quân đội, sự phụ thuộc của quân đội vào những điều kiện vật chất, kinh tế; về giai cấp vô sản phải vũ trang bảo vệ thành quả cách mạng, phải xây dựng quân đội vững mạnh… trong những tác phẩm của mình có ý nghĩa lý luận, thực tiễn to lớn, tỏ rõ ông thực sự là một nhà tư tưởng quân sự thiên tài. C.Mác coi ông là “người có uy tín về quân sự bậc nhất” thời bấy giờ; V.I.Lê -nin gọi Ph.ăng-ghen là nhà tư tưởng lỗi lạc của giai cấp vô sản, là nhà am hiểu quân sự vĩ đại; bạn bè đã đặt cho ông biệt hiệu là "Tướng quân".

Những tư tưởng, lý luận quân sự của Ph.Ăng-ghen có cơ sở trực tiếp từ hiện thực đấu tranh giai cấp, chiến tranh và quân đội đương thời. Thực tiễn đấu tranh giai cấp quyết liệt ở châu âu nửa cuối thế kỷ XIX; thực tiễn hoạt động lý luận của Ph.Ăng -ghen; thực tiễn ông trực tiếp phục vụ trong quân đội; trực tiếp tham gia nhiều trận đánh lớn; trực tiếp lăn lộn cùng với phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân, bảo vệ Công xã Pa -ri… đã giúp cho ông những cơ sở và chất liệu để hình thành, phát triển tư tưởng, lý luận quân sự, những luận điểm kinh điển về bạo lực, về chiến tranh và quân đội.

Những di sản tư tưởng, lý luận quân sự của Ph.Ăng-ghen là tài sản vô giá trong kho tàng khoa học quân sự của nhân loại; là cơ sở lý luận để Đảng ta đề ra đường lối quân sự, chiến lược bảo vệ Tổ quốc, xây dựng nền quốc phòng toàn dân, đường lối chiến tranh nhân dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân. Lịch sử chiến tranh cách mạng Việt Nam, cũng như quá trình xây dựng, chiến đấu, trưởng thành của quân đội ta gần 7 thập kỷ qua là minh chứng hùng hồn cho giá trị và sức sống của những luận điểm trong tư tưởng, lý luận quân sự của Ph.Ăng-ghen, trong học thuyết Mác - Lê-nin về chiến tranh và quân đội.

PGS, TS NGUYỄN MẠNH HƯỞNG /QĐND