Xu hướng “ưu tiên thiết bị di động”

Theo báo cáo về triển vọng xu hướng báo chí thế giới năm 2020- 2021 của WAN- IFRA (World Association of Newspapers and News Publishers) (Hiệp hội Báo chí thế giới), việc độc giả truy cập vào báo mạng điện tử từ máy tính đang giảm dần và chuyển sang thiết bị di động. Thiết bị di động trở thành phương tiện chính để truy cập thông tin. Khi mạng 5G tiếp tục đang phát triển ở nhiều thị trường khác nhau, thì xu hướng thiết bị di động càng được đẩy mạnh. Theo kết quả, tỷ lệ sử dụng mobile truy cập báo mạng điện tử tăng từ 56% (2018- 2019) tới 64% (2019- 2020). Do đó, chiến lược “ưu tiên kỹ thuật số” hiện nay sẽ dịch chuyển sang “ưu tiên thiết bị di động”.
Theo Báo cáo thống kê toàn cầu tháng 7 về kỹ thuật số 2022 mới của DataReportal, cùng phối hợp với We Are Social và Hootsuite cho thấy, người dùng thiết bị di động là 5,34 tỷ người, chiếm 66,9% dân số thế giới. Việc sử dụng điện thoại di động để truy cập Internet chiếm 55,5% so với tổng thời gian, chiếm thị phần ngày càng lớn trong lưu lượng truy cập các website trên thế giới. Tốc độ kết nối di động tăng nhanh giải thích sự chuyển dịch liên tục của thế giới sang di động.

Theo báo cáo tin tức kỹ thuật số của Viện Reuters, lượng người sử dụng điện thoại thông minh ngày càng phát triển với tốc độ nhanh nhất, hiện đang chiếm 73%.

Theo dự đoán, đến năm 2025, 45% thế giới sẽ được phủ sóng 5G, kết nối với hơn 1,7 tỷ thiết bị. Khi đó, độc giả sẽ được sử dụng dữ liệu di động với tốc độ cao, có khả năng truy cập vào số lượng nội dung và dịch vụ lớn hơn bao giờ hết trên thiết bị di động. Điều này sẽ tạo ra cơ hội và cũng là thách thức đối với cách thức tổ chức thông tin, cách truyền tải thông tin của báo mạng điện tử, trong đó có thông điệp ảnh báo chí. Đây cũng là cơ hội để các báo mạng điện tử có thể tối ưu hóa nhiều nhất cách trình bày, thông tin trực quan mà mình mong muốn.

Ảnh báo chí là một trong những phương thức thể hiện thông điệp trực quan trên báo mạng điện tử hiện nay. Vì vậy, xu hướng “ưu tiên thiết bị di động” sẽ ảnh hưởng trực tiếp với việc sản xuất và thể hiện thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử hiện nay, thể hiện trên thiết bị di động mà các tòa soạn phải tính đến.

Áp dụng trí tuệ nhân tạo trong việc sản xuất thông điệp

Có thể khẳng định, trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng đóng một vai trò quan trọng trong việc sản xuất thông điệp truyền thông như: tự tạo nội dung thông điệp, tự động hóa, cá nhân hóa, phân tích dự đoán, đăng ký các xu hướng.

Theo báo cáo tự động hóa tin tức về AI (News Automation) của WAN- IFRA mới đây nhất vào tháng 2/2022, hơn 75% giám đốc điều hành của các hãng tin tức đều cho rằng, AI là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự thàn công của doanh nghiệp vào năm 2024. Phóng viên, biên tập viên các hãng thông tấn lớn đều rất tán đồng ý tưởng sử dụng AI để cải thiện và nâng cao hiệu quả công việc.

Theo Báo cáo dự đoán năm 2021 của Viện Reuters, 69% số người được hỏi cho biết AI sẽ có tác động lớn nhất đến báo chí trong 5 năm tới. AI được phát triển từ các lĩnh vực khác như khoa học máy tính, thống kê, và kỹ thuật, hiện nay, AI đang giúp các nhà báo kể lại câu chuyện mới mà trước đây chưa thực hiện được. Hiện nay, tin tức do AI sáng tạo ra thường là các chuyên mục thời tiết, tài chính, bầu cử; chỉnh sửa ảnh, video và đồ họa…

Theo báo cáo Predictions for Media and technology trends in 2022 của Nic Newman, 85% số người được hỏi nói rằng AI sẽ rất hoặc phần nào quan trọng trong năm nay trong việc cung cấp các đề xuất nội dung và cá nhân hóa tốt hơn cho người tiêu dùng. Một tỷ lệ tương tự (81%) cho rằng AI có vai trò quan trọng trong việc tự động hóa và tăng tốc quy trình làm việc của tòa soạn, chẳng hạn như gắn thẻ nội dung, phân đoạn phụ được hỗ trợ và phiên âm cuộc phỏng vấn. Những người khác coi AI đóng vai trò quan trọng trong việc giúp tìm kiếm hoặc điều tra các câu chuyện bằng cách sử dụng dữ liệu (70%) hoặc giúp thực hiện các chiến lược thương mại (69%), chẳng hạn như trong việc xác định và nhắm mục tiêu những khách hàng tiềm năng có nhiều khả năng trả tiền cho một đăng ký nhất. Việc sử dụng AI để tự động viết (40%) câu chuyện - cái gọi là báo chí bằng máy - không được ưu tiên trong giai đoạn này nhưng lại là nơi mà nhiều nhà xuất bản tập trung nhất trong tương lai đang dành thời gian của họ.

Tại Wall Street Journal, Khả năng viết “các đoạn văn trôi chảy” của AI hiện được sử dụng để viết các câu chuyện thường lệ về tình trạng thị trường, giúp các nhà báo giải phóng tập trung vào các nhiệm vụ khác. BBC đang lên kế hoạch để mở rộng thử nghiệm từ năm 2019 với kết quả bầu cử, cho phép hàng trăm trang bầu cử được tự động viết và viết lại bằng máy tính khi các con số thay đổi - tất cả đều theo phong cách của BBC. BBC có thể xây dựng hệ thống vĩnh viễn có thể được điều chỉnh để hoạt động với nhiều loại dữ liệu công khai khác từ y tế đến thể thao và kinh doanh bằng AI.

Các yêu cầu và các nguyên tắc của tin, bài báo chí truyền thống đều là những yêu cầu và nguyên tắc đối với sản phẩm báo chí tự động. Hơn thế nữa, thay vì sản phẩm thể hiện ý chí chủ quan của người viết, định hướng của các cơ quan báo chí, với nội dung tin, bài tự động lại, cùng một nội dung, có thể thể hiện rất nhiều góc nhìn, khía cạnh, tùy thuộc vào người đang đọc bài báo. Các tin tức tự động đều có thể được xuất bản trực tiếp mà con người không cần chỉnh sửa. Ưu điểm nổi bật của tin tức tự động là khả năng tạo một khối lượng lớn các nội dung trong một thời gian ngắn nhất. Cách tạo ra các tin, bài viết phù hợp với từng tòa soạn và đối tượng độc giả ở tờ báo đó. Điều này phụ thuộc vào việc các tòa soạn thu thập, xử lý dữ liệu như thế nào.

Theo Emilie Kojo, Giám đốc Truyền thông và các vấn đề công chúng tại mạng lưới Biên tập viên toàn cầu nhấn mạnh, AI có thể cho phép các nhà báo phân tích dữ liệu, xác định các xu hướng và thông tin hữu tích từ nhiều nguồn, nhìn thấy những thứ mà mắt thường không thể nhìn thấy; biến dữ liệu và lời nói thành văn bản, biến văn bản thành âm thanh và video; hiểu tình cảm, phân tích bối cảnh cho các đối tượng, khuôn mặt, văn bản hoặc màu sắc… Tom Kent, Chủ tịch kiêm giám đốc điều hành của Đài Châu Âu tự do/Đài Tự do, là một trong những biên tập viên phụ trách dự án tự động hóa của AP năm 2014- 2015 đã chia sẻ những điều mà biên tập viên cân nhắc khi thử nghiệm và sử dụng tính năng viết tin tự động về mặt hình ảnh và video là: Có đảm bảo rằng hệ thống truy cập hình ảnh mà bạn đang có quyền sử dụng hợp pháp không? Làm thế nào để tránh được những hình ảnh châm biếm hoặc thù hận không phù hợp với tiêu chuẩn tòa soạn, làm thế nào để đảm bảo hình ảnh và video liên quan đến sự kiện cần thông tin?

AI hiện nay là một phần không thể thiếu được của hệ sinh thái truyền thông mới, là giá trị gia tăng của báo chí trong thời đại kỹ thuật số. Đặc biệt, AI có khả năng khắc phục những vấn đề mà báo chí hiện nay đang phải đối mặt như: Chống tin giả, cá nhân hóa nội dung, sản xuất tin tức theo định chỉ đạo, định hướng. Tuy nhiên, việc sử dụng AI trong báo chí cũng làm giảm đi tính sáng tạo trong tác phẩm, chất lượng sản phẩm phụ thuộc vào việc nhập dữ liệu đầu vào, sử dụng dữ liệu. AI không thể thay thế được công việc của hoạt động báo chí chuyên nghiệp nhưng AI chắc chắc là một xu thế của trong hiện đại hóa báo chí hiện nay.

Hướng tới mô hình báo chí - công nghệ (Media- Tech)

Theo kết quả điều tra của Viện nghiên cứu Pew tháng 8/2022, các độc giả hiện nay có xu thế chủ yếu tiếp nhận tin tức từ các thiết bị kỹ thuật số (chiếm 53%), từ truyền hình là 33%, từ phát thanh là 7%, báo in là 5%. Theo khảo sát mới nhất DataReportal vào tháng 7/2022, lượng độc giả tiếp nhận các tin tức trực tuyến chiếm 82%/

Theo Shailesh Prakash, Giám đốc sản phẩm và Giám đốc thông tin của tòa soạn The Washington Post đã lý giải cuộc “hôn nhân giữa báo chí và công nghệ” là do hiện nay, xu thế “Content is still king” (Nội dung vẫn là vua, chiếm ưu thế), các tòa soạn cần có các công nghệ phù hợp với sản phẩm báo chí của mình và ngược lại, cần tạo ra các sản phẩm báo chí theo kịp các công nghệ hiện đại để mang đến sự tốt nhất cho người dùng.

Tòa soạn báo luôn là nơi sản xuất ra các tác phẩm tin tức, nhưng ngược lại, công nghệ lại đe dọa sự tồn tại của tòa soạn. Để tồn tại, tòa soạn phải chuyển đổi, thích nghi và quản lý tòa soạn, sản xuất tin bài theo một phương thức mới, không thể đơn giản là phương tít “Tít, tiêu đề - văn bản - ảnh minh họa” như trước kia.

Hiện nay, có nhiều công nghệ mới mà báo mạng điện tử có thể áp dụng để tăng khả năng hấp dẫn độc giả trong việc sản xuất tin, bài như: Trợ lý điều khiển bằng giọng nói, điện thoại thông minh có khả năng AR (Augmented Reality - Thực tế Tăng cường) giúp cho việc kể chuyện trên điện thoại di động (mobile storytelling) và nhập vai ở ngôi thứ nhất. Thực tế ảo (VR) giúp người các nhà báo xây dựng kết nối câu chuyện hấp dẫn. Drone là công nghệ trợ giúp trong quá trình thu thập dữ liệu thích hợp và chính xác để tạo nên các sản phẩm tin, bài với các bằng chứng thu thập được. Báo chí dữ liệu tạo sự kết hợp hoàn hảo giữa văn bản và hình ảnh. Scrollytelling (Phong cách Kể chuyện) tận dụng kỹ thuật số để truyền tải những nội dung phức tạp.

Những hiệu ứng hình ảnh được tối ưu để thu hút người xem ở lại, đóng vai trò như một bàn tiệc bắt mắt để đem đến những nội dung hấp dẫn. Phong cách kể chuyện còn được gọi theo cách khác là “kể chuyện bằng hình ảnh” - một chuỗi các yếu tố hình ảnh được sắp xếp lại với nhau, được sắp xếp theo thứ tự thời gian để truyền tải một thông điệp cụ thể tới người xem. Cũng giống như mỗi người có một tốc độ đọc sách khác nhau, các trang web hiện nay cho phép bạn điều hướng và kiểm soát luồng thông tin trên đó một cách chủ động. Họ hiểu rằng mỗi người dùng là một cá thể khác nhau, và luôn tìm cách trình bày thông điệp theo những cách hấp dẫn.

Việc cải tiến công nghệ cũng góp phần cải tiến công nghệ tìm kiếm trực quan sẽ trở nên chính xác và phổ biến hơn. Mặc dù vẫn còn sơ khai, công nghệ tìm kiếm trực quan hứa hẹn nhiều điều cho tương lai. Lập kế hoạch cho thị trường đang phát triển này là điều bắt buộc đối với các thương hiệu mong muốn được hiển thị - trong khi tìm kiếm trực quan không sớm thay thế từ khóa và tìm kiếm dựa trên văn bản, nó chắc chắn sẽ làm gián đoạn ngành công nghiệp SEO (Search Engine Optimization) - tối ưu hóa công cụ tìm kiếm đáng kể trong những năm tới. Chúng ta cũng có thể mong đợi thấy một số xu hướng bổ sung trong không gian công nghệ tìm kiếm trực quan. Cụ thể:

- Tăng khả năng tích hợp với chatbot: Việc sử dụng tìm kiếm trực quan như một cách để bắt đầu cuộc trò chuyện với chatbot của thương hiệu sẽ trở nên dễ dàng hơn.

- Văn bản và hình ảnh: Nhiều thương hiệu sẽ kết hợp tìm kiếm trực quan với tìm kiếm văn bản để tăng khả năng hiển thị và tiếp cận của họ.

- Tìm kiếm trực quan rộng hơn: Các nền tảng trực quan, chẳng hạn như Instagram, sẽ bắt đầu nhận ra tiềm năng của họ để gắn kết với thị trường tìm kiếm trực quan, cho phép trải nghiệm mua sắm mới.

Phát triển các nội dung thông tin trả phí

Vấn đề bản quyền của báo mạng điện tử cũng đang được đặt ra như một vấn đề cấp bách. Vì vậy, thông điệp trên báo mạng điện tử cũng dễ bị sao chép (copy), nhào nặn, cắt xén, biên tập lại đôi khi không biết được đâu là nguồn đầu tiên/nguồn chính thống của thông điệp, trong đó có thông điệp ảnh báo chí. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của độc giả, tránh được những vấn đề về bản quyền, hiện nay, một xu hướng mới đang phát triển là thu tiền đối với độc giả khi đọc báo điện tử.

Theo số liệu thống kê của công ty truyền thông toàn cầu FIPP, quý IV/2020, thế giới chỉ có 6 tờ báo có số lượng thuê bao online hơn 1 triệu người, đứng đầu là The New York Times (Mỹ) với 6,1 triệu người, kế đó là The Washington Post (Mỹ) 3 triệu người, The Wall Street Journal (Mỹ) 2,3 triệu người, The Informer (Úc) 2,1 triệu người, Financial Times (Mỹ) 1,1 triệu người và The Athletic (Mỹ) 1 triệu người.

Theo Báo cáo Predictions for Media and technology trends in 2022 của Nic Newman, Nghiên cứu Cấp cao tại Viện Nghiên cứu Báo chí của Reuters, tác giả chính của Báo cáo Tin tức Kỹ thuật số hằng năm từ năm 2012 cho biết Thời báo New York hiện có 8,4 triệu đăng ký, trong đó 7,6 triệu là bản kỹ thuật số, đang trên đà đạt mục tiêu 10 triệu vào năm 2025. Các tòa soạn báo mạng điện tử đều đang ưu tiên xu hướng phát triển các nội dung trả phí.

Bây giờ, khi vào những tờ báo lớn như The New York Times, The Washington Post..., độc giả chỉ có thể đọc được trang chủ với các tựa đề nội dung. Khi click vào một nội dung nào đó, độc giả sẽ được dẫn đến trang ấy nhưng xuất hiện thông báo đề nghị đăng nhập (nếu là thuê bao) hay đăng ký thành thuê bao. Còn tại Việt Nam, tờ báo đi đầu trong xu hướng này là báo mạng điện tử VietnamPlus (Thông Tấn xã Việt Nam), thực hiện việc thu phí đối với độc giả khi đọc một số chuyên mục hoặc sử dụng tư liệu của báo. Để có thể phát triển theo xu hướng này, mỗi cơ quan báo mạng điện tử ở Việt Nam cần 3 điều kiện: 1) Nội dung trên báo mạng điện tử phải sâu sắc, chi tiết hơn. Tương lai phải là báo chí cơ sở dữ liệu; 2) Báo mạng điện tử có kỹ thuật tốt; 3) Cách thu phí phải thuận tiện. Trong đó, điều quan trọng nhất là các tờ báo mạng điện tử cần phải xây dựng nội dung hay, độc đáo, cách thể hiện hấp dẫn để đọc giả cảm thấy số tiền bỏ ra là hoàn toàn xứng đáng, trong đó có thông điệp ảnh báo chí.

Hoàng Thu Hằng