Đái tháo đường (ĐTĐ) là bệnh rối loạn về chuyển hóa, đường huyết tăng cao kéo dài sẽ dẫn đến các biến chứng ở tim, mạch máu, mắt, thận, thần kinh, bàn chân...

Để hạn chế các biến chứng này, thầy thuốc áp dụng ba phương pháp giúp kiểm soát đường huyết: ăn kiêng, tập thể lực và dùng thuốc hạ đường.

Tuy nhiên, chế độ ăn và tập thể lực vẫn là hai phương pháp điều trị ĐTĐ căn bản nhất. Trên thực tế, có nhiều bệnh nhân ĐTĐ type 2 đạt được mục tiêu điều trị chỉ bằng chế độ ăn và tập thể lực mà chưa cần dùng đến thuốc hạ đường.

* Ích lợi của tập thể lực ở bệnh nhân ĐTĐ:

Tập thể lực là phương pháp giúp kiểm soát đường huyết rất hữu hiệu mà không tốn tiền. Người ĐTĐ type 2 thường có đặc điểm: béo phì, tăng huyết áp, rối loạn mỡ trong máu và đề kháng insulin.

Phần lớn các rối loạn này đều giảm bớt nhờ sự luyện tập thường xuyên. Việc tập luyện còn giúp  xương chắc khỏe, khớp linh hoạt, cơ dẻo dai, giảm nguy cơ té ngã; giúp người bệnh tự tin, giảm căng thẳng, giảm nguy cơ bệnh tim và chết đột ngột.

* Các nguy cơ gặp phải khi tập thể lực ở bệnh nhân ĐTĐ:

- Tim mạch: đau ngực do gắng sức, huyết áp quá cao hay quá thấp.

- Chuyển hóa: tăng hoặc hạ đường huyết quá mức, tăng thể xêtôn.

- Mạch máu nhỏ: làm nặng hơn tổn thương đáy mắt, xuất huyết võng mạc, làm tăng tiểu đạm.

- Xương khớp: loét chân, tổn thương gân, xương và khớp.

* Các dạng tập thể lực phù hợp với người ĐTĐ:

1 - Tập tăng sức bền: Tăng cường hoạt động tim mạch và hô hấp, cải thiện chức năng tim phổi và huyết áp, giảm đường huyết, mỡ máu và giảm trầm cảm.

Gồm hai nhóm: nhóm chịu lực như đi bộ, chạy bộ, khiêu vũ... và nhóm không chịu lực như bơi lội, đạp xe, tập tay... Kiểu tập này phù hợp với những bệnh nhân bị biến chứng thần kinh ngoại biên, bệnh lý xương khớp.

Nên tập mỗi ngày ít nhất 30 phút, trên năm ngày mỗi tuần. Nếu không có thời gian, có thể chia nhỏ tập nhiều buổi cũng hiệu quả nhưng tối thiểu 10 phút mỗi buổi.

2 - Tập tăng sức cơ: Làm tăng số lượng và khối lượng tế bào cơ, tăng sức mạnh cho cơ, tăng canxi cho xương. Giúp ổn định đường huyết, giảm mỡ máu, tăng dự trữ glycogen trong cơ.

Có thể dùng tạ, nâng vật nặng có sẵn, kéo băng thun, tập máy... Tạ quá nhẹ không có tác dụng, tạ quá nặng làm tăng biến chứng đáy mắt và tim mạch. Nên tăng dần khối lượng tạ tập, nâng 8-10 lần, nghỉ, lặp lại 3 lần, tập 3 lần/ tuần.

3 - Tập giãn cơ: Giúp cơ thể dẻo dai, giảm nguy cơ té ngã, làm tăng biên độ hoạt động khớp, hạn chế cứng khớp. Thường là cách khởi động và thư giãn sau tập, ngừa đau cơ sau tập. Các chuyên gia về tập luyện sẽ hướng dẫn bài tập giãn cơ thích hợp với từng bệnh nhân.

4 - Vận động tăng thêm trong ngày: Giúp cơ thể tiêu hao bớt năng lượng dư thừa. Vì thế nên thường xuyên vận động khi có thể. Ví dụ như chơi với trẻ, làm việc nhà, rửa xe, đậu xe xa nơi mua sắm, đi thang bộ, thay vì đứng một chỗ để nghe điện thoại thì vừa nghe vừa đi loanh quanh, không dùng bộ điều khiển tivi mà nên bấm trực tiếp.

* Chọn lựa kiểu tập luyện:

Bệnh nhân ĐTĐ cần đến bác sĩ khám và phát hiện các biến chứng để chọn lựa kiểu tập luyện thích hợp. Việc chọn lựa kiểu tập tùy thuộc vào biến chứng của bệnh ĐTĐ (huyết áp, mắt, thận, bàn chân...), bệnh lý đi kèm, sức khỏe tổng quát, điều kiện luyện tập, năng lượng cần tiêu hao.

* Lưu ý khi tập luyện:

- Phối hợp các kiểu tập khác nhau, tập nặng tăng dần, tập đều đặn và thường xuyên.

- Thời điểm tập trong ngày: không tập ngay sau bữa ăn chính, không tập quá xa bữa vì nguy cơ hạ đường huyết, tránh đỉnh tác dụng của insulin (từ 30 phút đến 2 giờ sau khi tiêm thuốc) nếu đang dùng insulin chích; nếu tập ngoài trời nên tránh thời điểm quá nóng hoặc quá lạnh.

Trước khi tập chính nên có giai đoạn khởi động 10 - 20 phút (làm nóng), tập các động tác nhẹ hay tập giãn cơ tại chỗ. Sau buổi tập cần có giai đoạn thư giãn (làm nguội) 5-10 phút, chủ yếu tập các động tác nhẹ hay tập giãn cơ tại chỗ.

BS Chuyên khoa 1 NGUYỄN THANH HẢI (BV cấp cứu Trưng Vương)