Trong giai đoạn 2021-2025, tổng nguồn lực dự kiến để triển khai chương trình là trên 22.560 tỷ đồng, trong đó ngân sách Trung ương là hơn 20.500 tỷ đồng. Tính đến ngày 30/9/2024, 16 tỉnh miền Trung và Tây Nguyên đã giải ngân hơn 12.900 tỷ đồng, đạt 60,6% kế hoạch. Đáng chú ý, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư của Chương trình đạt 74,3%, cao gấp 3 lần so với tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư chung của cả nước là 57,7%.

Các chính sách hỗ trợ được triển khai đồng bộ, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số. Nhiều dự án phát triển hạ tầng, giáo dục, y tế và sản xuất đã được thực hiện, tạo ra nhiều cơ hội việc làm và cải thiện thu nhập cho người dân.

Tỷ lệ hộ nghèo trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số đến nay bình quân đạt 5,2%/năm; thu nhập bình quân của các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên đạt 34,5 triệu đồng/người/năm, tăng 2,5 lần so với thu nhập bình quân vùng dân tộc thiểu số đầu giai đoạn.

Tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số tham gia bảo hiểm y tế đạt trên 92%; gần 100% các xã, thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số đều được sử dụng nước sạch, điện lưới quốc gia và có đường ô tô trải nhựa hoặc bê tông. Gần 90% trường, lớp học được xây dựng kiên cố. Những kết quả này khẳng định tính hiệu quả của các chương trình hỗ trợ đã triển khai.

Qua đánh giá của Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia, mặc dù Chương trình mục tiêu quốc gia dân tộc thiểu số và miền núi chỉ mới thực hiện chính thức từ nửa cuối năm 2022. Nhưng nhờ sự nỗ lực và tính chủ động của nhiều địa phương trong việc tổ chức triển khai và lồng ghép nguồn lực từ các chương trình, dự án khác, một số chỉ tiêu trong giai đoạn I ước tính đến ngày 31/12/2024 sẽ hoàn thành, vượt mục tiêu kế hoạch được giao.

Việc hoàn thành sớm một số chỉ tiêu trong giai đoạn I vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo cho người dân, đồng thời giúp các địa phương dành nguồn lực cho các mục tiêu khác khó khăn hơn, đòi hỏi mức độ tập trung và thời gian thực hiện dài hơn.

Tại Hội nghị, các đại biểu đã thảo luận và đề xuất nhiều nội dung quan trọng cho Chương trình ở giai đoạn II (2026-2030). Các ý kiến tập trung vào việc cần thiết có các chính sách ưu tiên cho vùng sâu, vùng xa, nơi còn nhiều khó khăn.

Tiếp tục hoàn thiện chính sách hỗ trợ, đặc biệt là phát triển hạ tầng cơ sở, nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo nghề nhằm tạo ra nguồn nhân lực chất lượng đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững của vùng dân tộc thiểu số.

Bên cạnh đó, cần hỗ trợ sản xuất, cải thiện thu nhập cho đồng bào dân tộc thiểu số, đảm bảo bình đẳng giới, giải quyết các vấn đề cấp thiết cho phụ nữ, trẻ em và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững gắn với giữ gìn bản sắc văn hóa.

Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai Hồ Văn Niên, cho biết sau 3 năm (từ năm 2022 đến nay), với sự nỗ lực, quyết tâm của cả hệ thống chính trị cùng với sự chủ động của nhân dân các dân tộc trong tỉnh, Chương trình đã tạo ra những chuyển biến tích cực góp phần cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh. Tổng vốn giải ngân của Chương trình từ năm 2022 đến nay đã vượt qua 1.200 tỷ đồng, đạt tỷ lệ 54,5% tổng vốn đã phân bổ. Một số chỉ tiêu đã hoàn thành sớm, như: tỷ lệ hộ nghèo đồng bào dân tộc thiểu số giảm hằng năm đạt trên 3%; cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ sản xuất và đời sống trong vùng được chú trọng đầu tư; mạng lưới đường giao thông được kết nối từ trung tâm tỉnh đến các thôn, làng; các lĩnh vực văn hóa, y tế, giáo dục được nâng cấp, trang bị mới…

Tuy nhiên, việc triển khai Chương trình ở một số địa phương chưa như kỳ vọng; một số nội dung, tiểu dự án, dự án vẫn còn lúng túng trong việc áp dụng các quy định, hướng dẫn của bộ, ngành Trung ương, dẫn đến triển khai chậm và tỷ lệ giải ngân thấp.

Tỉnh Gia Lai đề nghị Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương quan tâm bổ sung nguồn lực cho các địa phương, nhất là tăng tỷ lệ vốn đầu tư so với giai đoạn I (2021 -2025), trong đó vốn đầu tư ít nhất 70%, vốn sự nghiệp khoảng 30%.

Cần xây dựng cơ chế phân bổ vốn linh hoạt, ưu tiên theo nhu cầu của địa phương và đơn vị trực tiếp triển khai; giao quyền phân bổ vốn chi tiết các dự án, tiểu dự án, nội dung thuộc Chương trình cho cấp tỉnh thực hiện. Điều này sẽ tạo sự linh hoạt và trách nhiệm cho các cấp chính quyền địa phương trong việc sử dụng nguồn vốn.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên Đào Mỹ cho rằng, trong giai đoạn II, Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương cần xây dựng hướng dẫn hoặc có cơ chế ưu tiên cụ thể để huy động và phân bổ nguồn vốn phát triển chính thức (ODA) nhằm tăng thêm nguồn vốn đầu tư cho Chương trình.

Đồng thời, cần có chính sách ưu đãi đặc thù để vận động, thu hút các đối tác, nhà đầu tư, doanh nghiệp trọng điểm đầu tư vào vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, cũng như đào tạo, sử dụng lao động là người dân tộc thiểu số. Ngoài ra, đề nghị cho phép thời gian giải ngân nguồn vốn của Chương trình theo 3 giai đoạn thực hiện, tạo điều kiện cho địa phương có thời gian triển khai hiệu quả các chương trình, dự án.

Tại Hội nghị, Ban Chỉ đạo các Chương trình mục tiêu quốc gia đã đề ra các mục tiêu trong giai đoạn 2026-2030, phấn đấu thu nhập bình quân đạt 1/2 bình quân cả nước; giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống dưới 10%; không còn xã, thôn đặc biệt khó khăn; 70% xã đạt chuẩn nông thôn mới; xóa bỏ nhà ở tạm và duy trì tỷ lệ che phủ rừng trên 85%… Những mục tiêu này thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc chăm lo, nâng cao đời sống đồng bào dân tộc thiểu số khu vực miền Trung và Tây Nguyên, góp phần thúc đẩy vào sự phát triển toàn diện đất nước./.