Tại Hội nghị này, ông Sùng Đại Hùng cho hay, hiện tại, những ngôi nhà cổ thuộc Di tích quốc gia phố cổ Đồng Văn đã bị xuống cấp rất nặng. Nhiều năm qua, người dân đã sống trong nỗi lo lắng không biết nhà đổ lúc nào. Chủ nhân những ngôi nhà cùng chính quyền địa phương đã nhiều lần đề nghị cấp có thẩm quyền quan tâm đầu tư tu bổ, nhưng đến nay vẫn chưa được đáp ứng.

Bởi thế, nhiều chủ nhân nhà cổ đã có ý kiến với lãnh đạo huyện "sang năm (năm 2014), nếu nhà nước không đầu tư tu bổ thì chúng tôi xin trả lại quyết định công nhận di tích và danh hiệu để tự sửa nhà cửa, chứ như thế này thì không sống được", ông Hùng kể.

Khu phố cổ Đồng Văn, Hà Giang bắt đầu được xây dựng vào khoảng đầu thế kỷ XIX, và định hình vào khoảng đầu thế kỷ XX với những dãy nhà trình tường ngói máng cao hai tầng bao bọc bộ khung làm bằng gỗ nghiến, hoặc lim. Đây là nơi cư ngụ của người Tày, Nùng và một nhánh người Kinh có họ Nguyễn từ dưới xuôi lên. Giữa các khu nhà bao bọc hình chữ U, cư dân xưa cũng đã cho dựng một ngôi chợ bằng đá và gỗ tương đối thấp, cũng lợp bằng ngói máng.

Qua thời gian, nhiều ngôi nhà ở khu phố cổ Đồng Văn đã bị xuống cấp, hư hỏng. Có nhiều cái, nay chỉ còn sót lại mỗi nền nhà. Số còn lại đều trong tình trạng cũ nát, rệu rã. Ngôi nhà thuộc loại cổ nhất ở Đồng Văn bây giờ đang được chống tạm bằng chiếc cột điện do chủ nhân nhặt ở nơi khác về.

Nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị của khu phố cổ Đồng Văn, năm 2008, Bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch đã xếp hạng phố cổ Đồng Văn là Di tích kiến trúc nghệ thuật. Tuy nhiên, ngoài việc mang thêm vinh dự và một chút tự hào, người dân sống trong những ngôi nhà cổ ở phố cổ Đồng Văn vẫn không thoát khỏi cảnh nơm nớp lo sợ vì nhà cổ chưa được trùng tu.

Theo thống kê của UBND huyện Đồng Văn, hiện khu phố cổ chỉ còn khoảng 40 ngôi nhà cổ. Nhiều nhà trong số này đang ở trong tình trạng mục, mủn, cần được sửa chữa khẩn cấp. Nhưng vấn đề lại nằm ở chỗ, toàn bộ chủ nhân của các di tích nói trên đều có mức thu nhập thấp, không đáp ứng yêu cầu kinh phí trùng tu. Một số chủ nhà đã nảy sinh ý tưởng phá nhà cổ, xây lại nhà mới “vừa đơn giản, vừa tiện nghi, vừa phù hợp với điều kiện kinh tế”.

Tại nhiều cuộc họp ở tỉnh, ngành văn hóa, thậm chí có cuộc còn có cả đại diện lãnh đạo bộ Văn hóa, Thể thao & Du lịch tham gia như Hội nghị tổng kết năm 2011, triển khai nhiệm vụ công tác năm 2012, lãnh đạo huyện Đồng Văn đã báo cáo, đề nghị quan tâm trùng tu phố cổ nhưng đến nay, nhà cổ vẫn trong tình trạng... sắp đổ.

Ông Hoàng Văn Kiên, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch tỉnh Hà Giang cho biết: “Đến nay, ngành đã làm xong đề án trùng tu tu bổ Di tích phố cổ Đồng Văn, và đang chờ Hội đồng quốc gia thẩm định. Để chống xuống cấp, Sở đang xin chủ trương cho phép chọn doanh nghiệp tiến hành tu bổ cấp thiết khoảng 10 nhà. Còn chờ thẩm định thì phải đến hết năm 2014 vẫn chưa xong được”