Là người đã từng tham gia phụ trách Nhà hát tuồng Việt Nam, nên tôi luôn luôn theo dõi bước đi của đơn vị nghệ thuật đầu đàn này, trước hết là xem có giữ được truyền thống và giữ được bản sắc tuồng hay không? Nói tới tuồng (hát bội) là nói tới một loại hình nghệ thuật cổ điển, bác học có tuổi đời cao nhất, có thủ pháp biểu diễn phong phú nhất ở Việt Nam. Tuồng có thể so sánh với Kinh Kịch Bắc Kinh, với Kịch Noh Nhật Bản. Và nói tới nghệ thuật tuồng, những người yêu tuồng không thể không nhắc tới những bậc thầy soạn tuồng và dạy tuồng như Đào Tấn, Nguyễn Diêu, Nguyễn Hiên Dĩnh... Riêng Đào Tấn đã được ngành tuồng cả nước suy tôn là hậu Tổ, bởi ông là người có công lớn nhất về sáng tác tuồng, lý luận tuồng và đào tạo nghệ nhân tuồng giai đoạn cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Tuồng là nghệ thuật có tuổi đời cao nhất (khoảng từ năm đến sáu trăm năm) và có mặt khắp ba miền đất nước rất sớm.

Theo nghiên cứu của chúng tôi thì tuồng ra đời trên miền bắc rồi di dần vào miền trung và Nam Bộ theo con đường nam tiến của người Việt. Điều đó được chứng minh với việc Đào Duy Từ đã mang "hạt giống" tuồng từ Thanh Hóa vào Bình Định từ thế kỷ 16. Bình Định là mảnh đất màu mỡ cho hạt giống tuồng Bắc nảy nở và đơm hoa kết trái, cụ thể là miền đất võ này đã đón chào và tiếp thu tuồng một cách thuận lợi nhất, bởi nghệ thuật biểu diễn tuồng không thể thiếu được các yếu tố võ thuật hoặc nói cụ thể hơn là nội dung kịch bản tuồng với những chuyện phe phái chính tà, với những cuộc đấu tranh huyết chiến được thể hiện qua những hình tượng nghệ thuật sinh động trên sân khấu nên không thể thiếu yếu tố võ thuật, dĩ nhiên là phải được cách điệu hóa, tuồng hóa...

Sở dĩ Nhà hát tuồng Việt Nam (Đoàn nghệ thuật tuồng Bắc) đến tháng 9-1959 mới thành lập là vì có một thời gian dài trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nghệ thuật tuồng trên miền bắc bị mai một , nhiều nghệ sĩ tuồng chuyên nghiệp vì bát cơm manh áo mà phải chuyển sang diễn chèo, diễn cải lương, còn phong trào tuồng ở nông thôn tuy vẫn bám cái gốc của nó nhưng cũng không hoạt động được bao nhiêu, may mà không bị lụi tàn! Nhờ có ánh sáng cách mạng soi vào và nhờ sự quan tâm của Đảng, của Bác Hồ mà các loại hình nghệ thuật sân khấu dân tộc mới được phục hồi, trong đó có nghệ thuật tuồng Bắc. Cụ thể là Đoàn nghệ thuật tuồng Bắc được thành lập trên cơ sở những nghệ sĩ tuồng nổi tiếng tại các tỉnh, thành phố trên miền bắc như: Bạch Trà, Quang Tốn, Ba Tuyên, Đắc Nhã, Lê Bá Tùng... Những nghệ nhân ấy, những tài năng tuồng ấy đã làm nòng cốt cho một đơn vị nghệ thuật tuồng Bắc ra đời từ chín người tăng lên vài ba chục người do sự sáp nhập của Đoàn tuồng Kim Lan ở Hà Nội và cho tới hôm nay (năm 2014) đã có hơn 100 người (nhiều thế hệ nối tiếp nhau) trong đó có nhiều NSND, NSƯT và tài năng trẻ.

Có thể coi Nhà hát tuồng Việt Nam là đơn vị tuồng mạnh nhất trên miền bắc, cũng như Nhà hát tuồng Đào Tấn được coi là mạnh nhất ở miền trung. Điểm thuận lợi nhất cho Nhà hát tuồng Việt Nam hôm nay là đơn vị nghệ thuật thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nên được đầu tư nhiều hơn, lớn hơn các đơn vị nghệ thuật tuồng ở địa phương. Hiện nay, các đơn vị nghệ thuật tuồng cả nước chưa ở đâu có nhà hát hiện đại như Nhà hát Hồng Hà giữa lòng Thủ đô Hà Nội dành riêng cho Nhà hát tuồng Việt Nam. Nhờ đó mà nhà hát được ổn định và phát triển rất nhanh, hàng loạt tiết mục tuồng truyền thống được phục hồi và nhiều vở tuồng đề tài lịch sử, đề tài hiện đại cũng được ra đời. Đã có thời kỳ Nhà hát tuồng Việt Nam đi đầu về sáng tác và biểu diễn đề tài hiện đại và đề tài nước ngoài, luôn luôn đem tới cho công chúng những món ăn tinh thần mới lạ, nhưng cũng vì quá say sưa với cái "mới lạ" mà đã có lúc phong trào cải tiến, cách tân tuồng đi quá đà biến tuồng thành kịch nói pha tuồng. Đã có thời kỳ trên "bầu trời tuồng Bắc" những "ngôi sao" bị mờ dần do sự tác động ghê gớm của cơ chế thị trường. May sao xu hướng cách tân, cải tiến tuồng được kịp thời ngăn chặn và nhà hát lại tiếp tục con đường bảo tồn và phát huy nghệ thuật tuồng truyền thống, những vở tuồng: Sơn hậu, Đào Phi Phụng, Triệu Đình Long, Ngoại tổ dâng đầu... được phục hồi, những vở tuồng lịch sử liên tục được ra đời như: Đề Thám, Trần Hưng Đạo, Ngô Quyền, Chu Văn An, Nguyễn Tri Phương, Phò mã Thân Cảnh Phúc... Dĩ nhiên không phải tất cả những tác phẩm nghệ thuật ấy không có những hạt sạn. Sự thiếu vắng vai trò nghiên cứu học thuật trong sáng tạo nghệ thuật nhất là nghệ thuật truyền thống thường dẫn tới những hệ lụy đáng tiếc. Điều này là một sự tế nhị rất khó nói ra khi ngành lý luận phê bình nghệ thuật đang gần như tê liệt. Ở một số đơn vị tuồng trong cả nước những cái lỗi đáng tiếc trên sân khấu tuồng hiện nay là lỗi thiếu tri thức cơ bản về tuồng truyền thống.