Từ xa xưa đến nay, văn hóa - nghệ thuật của dân tộc ta luôn thể hiện khát vọng của nhân dân về những gì tốt đẹp hơn trong lao động sản xuất và trong cuộc sống (từ gia đình đến xã hội), về sự vươn đến những giá trị của Chân-Thiện-Mỹ… Hơn bao giờ hết, ngày nay trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, văn hoá - nghệ thuật càng phải quyết tâm vươn lên trong việc khẳng định, giữ gìn và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc, góp sức bảo vệ Tổ quốc, bồi dưỡng hoàn thiện con người Việt Nam về trí tuệ, tâm hồn, tình cảm, lối sống và bản lĩnh ngang tầm sự nghiệp đổi mới vì dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Sự nghiệp văn hoá – nghệ thuật luôn là bộ phận khăng khít của công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và sự nghiệp đổi mới. Trong những năm qua, hoạt động văn hoá nghệ thuật Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu, đáp ứng một phần quan trọng nhu cầu hưởng thụ văn hoá của các tầng lớp nhân dân, đóng góp tích cực vào sự nghiệp đổi mới, đặc biệt là góp phần củng cố “sự sâu rễ bền gốc” nơi nhân dân, giữ vững an ninh, góp phần kiến tạo thần thái bình yên của một xã hội đang trên đà xây dựng và phát triển.

Trong lịch sử dựng nước và giữ nước, cha ông ta đã rút ra và kiên trì thực hiện bài học “yên dân” để giữ vững nền thái bình, thịnh trị. Các triều đại phong kiến Việt Nam rất coi trọng các chính sách để “an dân”, quy tụ lòng dân, lấy dân làm gốc. Những Chiếu, Hịch, Thơ, Phú… đầy tính nhân văn, chứa chan lòng yêu nước thương dân, hết lòng phụng sự xã tắc… Ấy là văn hóa, là văn nghệ đã góp phần phát huy sức mạnh của toàn dân trong việc giành và giữ vững nền độc lập, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc. Trong cuộc kháng chiến chống Nguyên - Mông, nhờ có “Vua tôi đồng lòng, anh em hòa thuận, cả nước chung sức” mà nhà Trần đã lãnh đạo nhân dân ba lần đánh bại đội quân xâm lược hùng mạnh nhất lúc bấy giờ. Ngược lại, triều đại Hồ Quý Ly, dù có tài năng, với thành cao, hào sâu, quân hùng, tướng mạnh, song không quy tụ được “lòng dân” nên vẫn không thể cản được giặc Minh. Tổng kết thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chống quân Minh xâm lược, Nguyễn Trãi cho rằng: “Khoan thư sức dân làm kế sâu rễ, bền gốc, đó là thượng sách giữ nước”, vì “bức thành lòng dân” là bức thành kiên cố nhất, không kẻ thù nào có thể vượt qua. Đây chính là những bài học quý của lịch sử còn nguyên giá trị mà cha ông đã để lại cho hậu thế. Chúng ta đã phát huy rất hiệu quả trong công cuộc giải phóng dân tộc, trong hòa bình xây dựng đất nước… và tiếp tục sẽ được phát huy để thế hệ trẻ có trách nhiệm tiếp sức đi vào tương lai…

Suốt những năm tháng kháng chiến của dân tộc, lãnh tụ Hồ Chí Minh hết sức coi trọng văn hoá - nghệ thuật bởi hơn ai hết, Người rất hiểu: ''Xã hội thế nào, văn nghệ thế ấy'' và ''dân tộc bị áp bức, thì văn nghệ cũng mất tự do''. Người cho rằng, văn nghệ không chỉ phản ánh cuộc sống một cách thuần tuý mà còn là vũ khí tư tưởng hiệu quả trong công cuộc giải phóng dân tộc và sự nghiệp xây dựng đất nước. Do vậy, Người luôn đề cao tính chiến đấu của văn nghệ và xem đây như thần thái đặc sắc của nền văn nghệ cách mạng, trong đó vai trò chủ thể của những sáng tạo văn nghệ rất quan trọng. Người xác định nghệ sĩ cũng là chiến sĩ với một trọng trách rất lớn lao, đó là ''phụng sự kháng chiến, phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân''. Trong thư gửi các họa sĩ nhân dịp triển lãm hội hoạ năm 1951 (tại Việt Bắc), Người chỉ rõ: ''Văn hoá nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. Người nghệ sĩ luôn phải rèn luyện đạo đức, rèn luyện tư tưởng, luôn phấn đấu và không ngừng nâng cao trình độ để mài dũa ngọn bút thêm sắc bén, nhằm làm tốt nhiệm vụ của người nghệ sĩ trên trận tuyến chống quân xâm lược (trong thế chiến) chống lại cái ác, phê bình những cái xấu còn đang tồn tại (trong thời bình) như ''tham ô, lãng phí, lười biếng, quan liêu...'' trên tinh thần ''thật thà, chân chính, đúng đắn'', mà vẫn đảm bảo tính sáng tạo đậm chất nghệ thuật của tác phẩm, không đánh mất hay hạn chế sức tưởng tượng trong sự thăng hoa của người nghệ sĩ. Đồng thời, ca ngợi ''những người mới, việc mới'' góp phần xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn. Hơn thế nữa, trong sự nghiệp ''phò chính trừ tà'', người chiến sĩ văn hoá cần phải biến ngọn bút của mình thành một thứ vũ khí hữu hiệu, trung thực, chẳng bôi đen nhưng cũng không quá tô hồng. Điều quan trọng hơn là người nghệ sĩ ''phải biết xung phong'', phải biết dấn thân, có như vậy người nghệ sĩ mới có thể ''nhập cuộc'' được với sự nghiệp của nhân dân, đó là lao động và chiến đấu? Từ đó ra đời những sáng tác mang hơi thở của cuộc sống, mang âm hưởng của thời đại để rồi những tác phẩm ấy lại trở thành ''tờ hịch cách mạng'', phục vụ cho công cuộc giải phóng dân tộc, loại trừ những cái gì lạc hậu đang ngăn cản bước tiến của đất nước. Xem văn nghệ là ''một mặt trận'' trong hoàn cảnh đất nước đang tiến hành chống thực dân Pháp xâm lược, rồi sau là cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước; những cuộc kháng chiến này đều được xác định là toàn dân, toàn diện, Hồ Chí Minh không chỉ xác định vai trò, vị trí đặc biệt của văn hoá - nghệ thuật với tính chất gay go, ác liệt của trận tuyến ''không tiếng súng'' mà còn xác lập mối quan hệ bền chặt giữa công tác văn hoá - nghệ thuật với sự nghiệp cách mạng vĩ đại của dân tộc.

Văn nghệ của chúng ta đã không đứng ngoài cuộc, mà thực sự đã cùng với toàn dân vạch trần, tố cáo tội ác giặc ngoại xâm, đồng thời tuyên truyền độc lập dân tộc, cổ vũ tinh thần chiến đấu, khích lệ cái đúng, cái tốt, lên án cái xấu, cái sai nhằm thực hiện mục tiêu giải phóng dân tộc, độc lập, tự do cho Tổ quốc. Khi đất nước xung trận thì văn nghệ sĩ cũng xung trận. Từ đó, văn nghệ sĩ không chỉ tiếp sức mà còn tạo nên sức mạnh tinh thần mang âm hưởng văn hóa dân tộc. Giai đoạn kháng chiến chống Mỹ cứu nước, chúng ta có những thần thái bất hủ của ''tiếng hát át tiếng bom'', biết bao nghệ sĩ hy sinh nơi chiến trường ác liệt để phục vụ chiến sĩ. Những cuốn truyện gối đầu giường của người lính, những bức tranh theo những bước quân hành - như bức tranh ''Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân'',v.v.. Đó là văn nghệ - chiến sĩ - nghệ sĩ xung trận cùng dân tộc!

Đảng và Bác Hồ đặc biệt coi trọng công tác tuyên truyền, chúng ta hẳn còn nhớ lực lượng vũ trang chính quy đầu tiên của quân đội nhân dân Việt Nam khi mới thành lập (1944) đã từng mang tên: Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân! Rồi tiền thân của Bộ Văn hóa cũng chính là Nha Thông tin tuyên truyền. Tuyên truyền có sức mạnh cực kỳ to lớn trong kháng chiến, cũng như trong hòa bình dựng xây đất nước. Có khác chăng là hình thức và phương pháp được thay đổi, điều chỉnh cho phù hợp với tình hình… Ví như có tác phẩm tốt mà tuyên truyền không đủ, không mạnh thì nhân dân có được thưởng thức không? Vì thế hơn bao giờ hết, phải có chiến lược về công tác tuyên truyền, mạnh mẽ và hiệu quả. Những đường lối, chủ trương đúng đắn của Đảng, Nhà nước phải đến được với nhân dân một cách dễ hiểu, rõ ràng nhất để nhân dân đồng lòng và tin tưởng.

Gần 30 năm đổi mới đã trôi qua, để có được những thành tựu quan trọng mang ý nghĩa to lớn, có một nguyên nhân rất căn bản đó là sự đồng thuận của lòng dân đối với đường lối đổi mới của Đảng, trong đó văn hóa - nghệ thuật đã góp phần không nhỏ vào việc an dân, nâng trí cho đồng bào cả nước. 

Tình hình hiện nay, thế giới đang có những biến đổi rất nhanh, phức tạp và khó lường. Hòa bình hợp tác phát triển vẫn là xu thế lớn, nhưng xung đột sắc tộc, tôn giáo, chiến tranh cục bộ, can thiệp, lật đổ, khủng bố vẫn diễn ra gay gắt; tội phạm công nghệ cao tiếp tục gia tăng… Rồi những biến đổi an ninh phi truyền thống như an ninh tài chính, an ninh năng lượng, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh... còn diễn biến phức tạp. Cạnh tranh kinh tế thương mại giữa các nước ngày càng gay gắt. Bên cạnh đó, những tác động mặt trái của kinh tế thị trường và của quá trình hội nhập quốc tế, cùng nạn quan liêu, tham nhũng, sự xuống cấp về phẩm chất của không ít cán bộ, đảng viên và những tiêu cực khác trong xã hội chưa được đẩy lùi, cũng đang làm giảm lòng tin của một bộ phận nhân dân vào Đảng, Nhà nước và chế độ. Các thế lực thù địch vẫn ngấm ngầm thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình”, kết hợp với bạo loạn, lật đổ; tăng cường chống phá với nhiều thủ đoạn tinh vi trên tất cả các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, văn hóa, tư tưởng… nhằm xóa bỏ CNXH trên đất nước ta.

Lấy ví dụ ở góc độ văn hóa, tư tưởng, từ việc tung hô thái quá những thần tượng ngoại quốc, dẫn đến những lệch lạc không nhỏ trong việc xác định giá trị đích thực; sự thiếu cân nhắc trong liều lượng du nhập và ảnh hưởng của văn hóa – nghệ thuật giải trí nước ngoài… đã phần nào làm nhiễu sự phân định, nhận thức của công chúng nhất là ở các lĩnh vực như sách, báo mạng, phim, ảnh, nghệ thuật đương đại,  nghệ thuật trình diễn, video Art,v.v.. Cần cảnh giác với các thủ đoạn giành giật “lòng người” từ việc sẵn sàng tài trợ những khoản tiền lớn cho những hoạt động văn hóa độc lập hay ủng hộ những “sáng kiến”, những ”tìm tòi” kỳ dị… mang nhãn hiệu mới lạ (mà thực chất là du nhập ở nước ngoài) để rồi từ đó ra sức quảng cáo, tô vẽ, thu hút truyền thông… Quá đà hơn là xa rời những chuẩn mực chính thống của văn hóa - nghệ thuật nước nhà, tiến tới nguy cơ bác bỏ những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, phủ nhận những thành tựu của CNXH hiện thực, thổi phồng những khó khăn, khuyết điểm trong công cuộc đổi mới của chúng ta, đến việc lợi dụng các vấn đề dân tộc, dân chủ, nhân quyền, tôn giáo... với dã tâm gây mất ổn định về chính trị-xã hội, ly tán “lòng dân”, tạo nên những khoảng trống về tư tưởng để dễ bề tiến hành các hoạt động kiểu “cách mạng nhung”, “cách mạng sắc màu”, hòng đi đến xóa bỏ sự lãnh đạo của Đảng. 

Khi đất nước còn chiến tranh, chúng ta đã từng có tinh thần “tiếng hát át tiếng bom” thì ngày nay chúng ta liệu có “tiếng hát… phát sáng tương lai” được không? Văn hóa - văn nghệ và những người nghệ sĩ sẽ cất cao giọng hát lạc quan, vẽ những bức tranh đầy cảm xúc tốt đẹp, tưởng tượng và thăng hoa hướng đến những tác phẩm đỉnh cao vì tương lai hạnh phúc thực sự cho dân, cho nước… Đó cũng chính là đích hướng đến của toàn Đảng, toàn dân khi chúng ta giành được độc lập tự do cho Tổ quốc từ cách mạng Tháng Tám 1945.

Chúng ta luôn xác định rằng quá trình xây dựng đất nước không hề dễ dàng! Công cuộc bảo vệ Tổ quốc cũng rất nhiều cam go...! Sự nghiệp phát triển đất nước gặp không ít thách thức và khó khăn…! Bởi vậy, cả nước cần một lòng quyết tâm cao và tập trung trí tuệ để bảo vệ nền hòa bình cho đất nước phát triển, để xây dựng Tổ quốc “đàng hoàng hơn, to đẹp hơn”, trong đó văn hóa - nghệ thuật vừa giúp xây dựng nền văn hóa Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới với bản sắc dân tộc đã được xác định rõ, vừa góp sức ổn định vững chắc tinh thần của một xã hội nhân văn. Ở đó, những sản phẩm nghệ thuật mới vì con người, vì đất nước là những tác phẩm mang lại niềm vui, hạnh phúc và niềm tin vào sự lãnh đạo tâm huyết của Đảng đưa đất nước tiến lên. Tình hình kinh tế, chính trị, an ninh quốc tế hiện nay đang, sẽ tác động rất mạnh đến văn hóa- nghệ thuật, sự gắn kết giữa văn hóa- nghệ thuật với sự bình an của xã hội, của nhân dân là điều cực kỳ quan trọng phải luôn được xác định! Văn hoá- nghệ thuật vừa làm đẹp xã hội - ổn định tốt môi trường an sinh đất nước, vừa phải làm cho lòng dân luôn có một niềm tin, nhiều niềm vui và thật nhiều hạnh phúc. Tạo được những khích lệ quan trọng trong toàn xã hội, hun đúc thành sức mạnh của cả dân tộc hướng mạnh mẽ đến mục tiêu chung và lớn lao là xây dựng Tổ quốc Việt Nam hùng mạnh./.

Vương Duy Biên

Thứ trưởng Bộ VH-TT và DL