Những năm qua, cơ chế chính sách tài chính cho khoa học và công nghệ đã có những bước đổi mới, đặc biệt là việc chuyển từ cơ chế cấp phát tài chính theo kế hoạch để thực hiện các nhiệm vụ khoa học và công nghệ sang cơ chế quỹ… đã khuyến khích nghiên cứu khoa học và cải tiến kỹ thuật, áp dụng khoa học, công nghệ mới vào sản xuất để tăng năng suất lao động và gia tăng giá trị của sản phẩm.
* Cơ hội cho các nhà khoa học
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh nhấn mạnh: Chủ trương hình thành các quỹ để thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ đã được xác lập trong các Nghị quyết Trung ương, sau đó được Quốc hội cụ thể hóa và đưa vào các Luật. Theo kinh nghiệm quốc tế trong thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, vai trò của nhà nước thể hiện qua việc tài trợ cho cộng đồng doanh nghiệp, tổ chức khoa học và công nghệ trong nghiên cứu cơ bản và việc hỗ trợ đổi mới công nghệ trong doanh nghiệp. Hiện, tại Việt Nam doanh nghiệp được coi là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia cùng với việc hỗ trợ các viện nghiên cứu, trường đại học để tạo ra các sản phẩm chất lượng tốt, năng suất cao.
Việc ra đời và đi vào hoạt động của Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED) và Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (NATIF) được đánh giá là một trong những dấu ấn quan trọng trong tiến trình đổi mới cơ chế quản lý khoa học và công nghệ. Quỹ góp phần tăng đề tài nghiên cứu cơ bản, chất lượng cao, đồng thời, đảm bảo tính khách quan, minh bạch và theo chuẩn quốc tế. Quỹ cũng mở ra cơ hội cho các nhà khoa học trẻ, hiện 55 - 65% các đề tài nghiên cứu cơ bản trong khoa học tự nhiên và kỹ thuật có chủ nhiệm đề tài là nhà khoa học trẻ không quá 40 tuổi; các cán bộ trẻ được đào tạo ở nước ngoài ngày càng tăng.
Quỹ NAFOSTED và NATIF khẳng định sự quyết tâm của Chính phủ cũng như Bộ Khoa học và Công nghệ trong việc tập trung các nỗ lực nhằm nâng cao chất lượng tăng trưởng của nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng lấy khoa học công nghệ và hoạt động đổi mới sáng tạo làm nền tảng, tạo động lực cho sự phát triển bền vững của đất nước, xác định doanh nghiệp là “trung tâm” của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia. Hoạt động của cơ chế quỹ đổi mới, linh hoạt và từng bước tiếp cận cách quản lý khoa học và công nghệ trên thế giới, góp phần chủ động triển khai các hoạt động, tiếp nhận đề xuất và xét chọn các nhiệm vụ khoa học và công nghệ, cấp kinh phí thực hiện nhiệm vụ theo tiến độ phê duyệt trong thuyết minh và ký kết trong hợp đồng thực hiện nhiệm vụ mà không phải phụ thuộc vào năm kế hoạch, điều này tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà khoa học trong nghiên cứu đề tài, dự án cũng như thuận lợi hơn cho doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, mở rộng sản xuất.
Quỹ tài trợ cho nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, nhiệm vụ đột xuất, tiềm năng; hỗ trợ hoạt động nâng cao năng lực khoa học và công nghệ quốc gia; cho vay, bảo lãnh vốn vay ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn; cấp kinh phí thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia, phù hợp với môi trường, nguồn lực khoa học và công nghệ của Việt Nam. Hiện các Quỹ đã tài trợ cho hơn 10.000 lượt nhà khoa học, phân bố tương đối đồng đều các độ tuổi, tạo cơ hội cho các nhà khoa học thúc đẩy nghiên cứu. Bên cạnh đó, hình thức tổ chức nghiên cứu cũng đa dạng như các trường đại học, viện nghiên cứu.
Nhiều dự án nghiên cứu hiệu quả
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh cho rằng: Đối tượng chính sách và pháp luật về khoa học và công nghệ đã có sự xoay trục, chuyển dịch từ viện nghiên cứu, trường đại học sang lấy doanh nghiệp làm “trung tâm” của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia. Dưới sự hỗ trợ của quỹ, các dự án đã triển khai đều có hiệu quả rõ rệt. Điển hình như: Công ty Chế biến dừa Lương Quới, tỉnh Bến Tre đã ứng dụng thành công công nghệ chế biến mới, tiên tiến, bảo đảm sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng quốc tế, xuất khẩu sang 16 nước. Dự án nghiên cứu hoàn thiện công nghệ sản xuất nhựa Alkyd thay thế sơn nhập ngoại rất hiệu quả của Công ty Sơn Hải Phòng. Dự án “Ứng dụng công nghệ sinh học phân tử (công nghệ gen) để chọn tạo và sản xuất tôm chân trắng bố mẹ sạch bệnh và kháng bệnh” do Công ty Thủy sản Việt Nam, tỉnh Khánh Hòa chủ trì đã tổ chức sản xuất tôm bố mẹ, cung cấp được 20% lượng tôm bố mẹ, tiết kiệm gần 900 tỷ đồng mỗi năm... Sự thành công của các dự án đã minh chứng rõ nét cho sự chuyển dịch chính sách lấy doanh nghiệp làm trung tâm, coi doanh nghiệp là đối tượng phục vụ. Tuy nhiên, cần đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp, tạo điều kiện để doanh nghiệp đổi mới công nghệ, đầu tư cho đổi mới sáng tạo, coi đổi mới sáng tạo là nhu cầu “tự thân” và thiết yếu của doanh nghiệp.
Quỹ đã tập trung đẩy mạnh hoạt động tài trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, theo tinh thần phục vụ, lấy doanh nghiệp làm trung tâm và là chủ thể của hoạt động đổi mới công nghệ. Quỹ đã tiếp nhận trên 1.000 ý tưởng đổi mới công nghệ do các doanh nghiệp đề xuất, thực hiện tư vấn hỗ trợ các doanh nghiệp hoàn thiện đề xuất nhiệm vụ; tổng hợp, đánh giá, phân loại hơn 300 nhiệm vụ, tổ chức xét chọn 184 nhiệm vụ.
Các đối tượng được xem xét, tài trợ là các doanh nghiệp nhỏ và vừa đang hoạt động tại 35 tỉnh, thành phố, tập trung chủ yếu vào: Nông nghiệp (nông nghiệp công nghệ cao, tạo giống cây trồng, vật nuôi, sản xuất thức ăn cho vật nuôi và phân bón cho cây trồng, công nghệ chế biến,…); công nghiệp (công nghiệp hỗ trợ, điện tử, tự động hóa, an toàn, an ninh mạng, công nghệ Internet vạn vật, phân tích và xử lý dữ liệu lớn, mã nguồn mở, thương mại điện tử, các sản phẩm chủ lực cho thị trường trong nước và xuất khẩu,..); y - dược (sản xuất vắc - xin, dược liệu, điều trị bệnh…).
Cùng với các dự án nghiên cứu phát huy hiệu quả, nhiều đề tài nghiên cứu đã tiếp cận được với các chuẩn quốc tế, số lượng công bố quốc tế của các nghiên cứu do Quỹ tài trợ tăng mạnh, chiếm khoảng 20 - 25% tổng số công bố quốc tế (ISI) của Việt Nam giai đoạn 2011 - 2017. Đến nay, có 3.498 bài báo công bố trên tạp chí thuộc danh mục ISI được Hội đồng khoa học công nhận là kết quả của các đề tài do Quỹ tài trợ.
Tại chương trình làm việc của Đoàn giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách nhà nước giai đoạn 2013 – 2018” về tình hình hoạt động của NAFOSTED và NATIF mới diễn ra, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, Trưởng đoàn Giám sát Nguyễn Đức Hải cho rằng, trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, thời gian tới, cần đổi mới hoạt động của quỹ, hướng đến đảm bảo tính công khai, minh bạch. Việc đánh giá hiệu quả của quỹ cần hướng tới hiệu quả nguồn lực, đổi mới công nghệ và nguyên tắc đảm bảo quản lý chặt chẽ, có giải pháp hài hòa giữa nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng, đổi mới công nghệ. Đồng thời, phát triển gắn với xã hội hóa, tăng tính chủ động, hiệu quả hơn đểnhân rộng, lan tỏa đến nhiều doanh nghiệp khác./.
Theo TTXVN