TĂNG CƯỜNG SỰ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG ĐỐI VỚI CÔNG TÁC LÝ LUẬN

Từ Đại hội VI đến nay, nhất là trong nhiệm kỳ khóa XII, công tác lý luận được Đảng ta thường xuyên quan tâm, đầu tư nghiên cứu, đặc biệt là trong nghiên cứu những vấn đề lý luận và tổng kết thực tiễn của công cuộc đổi mới.

Đảng ta tiếp tục làm rõ hệ thống các quan điểm về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội từng bước được làm sáng tỏ hơn, từng bước được hiện thực hóa, góp phần thúc đẩy đất nước phát triển mạnh mẽ, toàn diện, đạt những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và lịch sử to lớn. Nhằm tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác lý luận, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành nhiều văn bản để cụ thể hóa các phương châm; thực hiện các nhiệm vụ, định hướng nghiên cứu và biện pháp chủ yếu đã nêu trong Nghị quyết 37-NQ/TW, ngày 9/10/2014 của Bộ Chính trị khóa XI về “Công tác lý luận và định hướng nghiên cứu đến năm 2030” (Nghị quyết 37).

Trên thực tế, có thể khẳng định rằng, công tác lý luận đã và đang được nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu của tình hình cách mạng mới đề ra. Đáng chú ý, cơ chế quản lý, phát huy dân chủ, khuyến khích tìm tòi, sáng tạo, mở rộng hợp tác quốc tế trong công tác lý luận tiếp tục có những chuyển biến. Điều quan trọng, thực hiện dân chủ trong Đảng và trong xã hội không dừng ở các luận điểm văn kiện, mà là được thực thi trong thực tế. Trong quá trình xây dựng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các cơ quan chuẩn bị các đề án trình Đại hội Đảng, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã thực hiện nhiều hội nghị, tọa đàm, làm việc với cơ sở... để lắng nghe ý kiến đóng góp của cán bộ, đảng viên, của các nhà khoa học và nhân dân, với tinh thần cầu thị tiếp thu.

Hai nội dung luôn được thực hiện song song, đó là dân chủ trong công tác lý luận, xây dựng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và nghiên cứu, bổ sung luận điểm mới về dân chủ. Theo đó, thực hiện dân chủ vừa là mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc đổi mới. Đây cũng là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, thể hiện bản chất tốt đẹp của Nhà nước ta. Chú trọng kết hợp ngay từ đầu đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị; xây dựng cơ chế cụ thể để thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” đối với các chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước; phát huy dân chủ, giữ vững kỷ luật, kỷ cương, tăng cường pháp chế; đảm bảo tự do, dân chủ trong mọi hoạt động nghiên cứu khoa học, sáng tạo văn hóa, văn học, nghệ thuật; đảm bảo Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân thực hiện dân chủ, tham gia giám sát và phản biện xã hội, v.v.

Hợp tác quốc tế trong nghiên cứu lý luận cũng được đẩy mạnh. Trao đổi lý luận được thực hiện với nhiều hình thức: tổ chức hội thảo quốc tế thường niên về lý luận giữa Đảng ta và một số đảng cộng sản (Đảng Cộng sản Trung Quốc, Đảng Cộng sản Cu Ba, Đảng Nhân dân cách mạng Lào, Đảng Cộng sản Nhật Bản, Đảng Cộng sản Pháp, Đảng Dân chủ xã hội Đức...), đảng cầm quyền trên thế giới; tổ chức các hội thảo quốc tế nhân kỷ niệm các ngày lễ lớn, ngày sinh, ngày mất của Các Mác, Chủ tịch Hồ Chí Minh, các lãnh tụ phong trào cộng sản thế giới...; một số hoạt động trao đổi đào tạo (cử học viên Việt Nam đi đào tạo ở nước ngoài và đào tạo học viên nước ngoài tại Việt Nam...), trao đổi học thuật được tăng cường.

Việc phát triển đội ngũ cán bộ lý luận, các chuyên gia đầu ngành, nâng cao trình độ, năng lực nghiên cứu, nhất là năng lực phân tích, dự báo được chú trọng. Cơ cấu đội ngũ cán bộ lý luận có sự dịch chuyển theo hướng hợp lý hơn. Xu hướng “trẻ hóa” đội ngũ cán bộ lý luận diễn ra nhanh hơn. Chất lượng đội ngũ có bước phát triển. Đại đa số cán bộ lý luận, nhất là chuyên gia đầu ngành được đào tạo cơ bản, chuyên sâu, thường xuyên được bồi dưỡng trong thực tiễn nghiên cứu, giảng dạy, tham mưu, tuyên truyền… nên có kiến thức liên ngành rộng, kiến thức chuyên ngành sâu, kinh nghiệm công tác lý luận ngày càng được tích lũy. Trình độ học vấn của đội ngũ này ngày càng cao. Tỷ lệ cán bộ lý luận có học vị tiến sĩ, giáo sư, phó giáo sư trong các cơ quan, đơn vị, nhất là các học viện, nhà trường, viện nghiên cứu có sự gia tăng khá nhanh so với trước.

Công tác giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, chỉ thị, nghị quyết của Đảng ngày càng được đổi mới về nội dung, phương pháp, bám sát yêu cầu thực tiễn, từng bước khắc phục tính lý thuyết, kinh viện. Các chương trình, giáo trình trong hệ thống trường Đảng và hệ thống giáo dục quốc dân được biên soạn lại theo hướng cập nhật, sửa chữa, bổ sung bảo đảm sự cân đối, hài hòa giữa lý luận và thực tiễn, đáp ứng yêu cầu cơ bản, hiện đại, thực tiễn, khoa học và kịp thời đưa vào giảng dạy. Việc quản lý, đánh giá người học ngày càng bảo đảm chặt chẽ, thống nhất. Công tác tuyên truyền, giáo dục lý luận chính trị thông qua đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên, các phương tiện thông tin đại chúng, các tài liệu tuyên truyền, sử dụng Internet và mạng xã hội... được tiến hành thường xuyên hơn, có định hướng và trọng tâm hơn. Ứng dụng công nghệ thông tin được đẩy mạnh hơn, phát huy hiệu quả trong học tập, quán triệt các nghị quyết, chỉ thị, kết luận và trong đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị.

Phương pháp dạy và học lý luận chính trị được đổi mới theo hướng tăng cường tương tác, lấy người học làm trung tâm, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học; tăng cường công tác dự giờ của cán bộ lãnh đạo, quản lý và của giảng viên để nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị. Hệ thống học viện, trường chính trị và hệ thống giáo dục quốc dân đã áp dụng nhiều phương pháp giảng dạy tích cực, chú trọng phương pháp trao đổi, thảo luận, làm việc nhóm...; đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá, tăng cường hình thức thi vấn đáp, trắc nghiệm, câu hỏi mở...

Một số trường đại học, trường chính trị tỉnh, thành phố đã mạnh dạn xây dựng và triển khai thực hiện có hiệu quả hệ thống quản lý chất lượng đào tạo, bồi dưỡng theo tiêu chuẩn ISO:9001-2008, ISO:9001-2015 nhằm tạo ra những chuyển biến tích cực trong việc quản lý, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cán bộ các cấp. Việc lấy phiếu phản hồi từ người học sau khi kết thúc khóa học đang trở thành nền nếp ở nhiều trường, giúp nhà trường đánh giá chất lượng giảng viên, nâng cao tinh thần, trách nhiệm của giảng viên, chất lượng dạy và học.

Ban Tuyên giáo Trung ương đã có nhiều cố gắng tham mưu để đổi mới cả nội dung và hình thức trong nghiên cứu, học tập, quán triệt, triển khai các nghị quyết của Đảng, thu hút được đông đảo cán bộ, đảng viên tham gia học tập. Ngay sau hội nghị Trung ương ban hành các nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị ban hành kế hoạch thực hiện nghị quyết của Trung ương, Ban Tuyên giáo Trung ương được giao ban hành hướng dẫn và tham mưu việc tổ chức hội nghị trực tuyến học tập, quán triệt, triển khai thực hiện nghị quyết do Ban Bí thư chủ trì từ Trung ương tới cơ sở với số lượng lớn cán bộ, đảng viên tham dự, tạo sự thống nhất về nhận thức và hành động trong toàn Đảng. Chất lượng học tập, quán triệt được nâng lên, tiết kiệm nhiều thời gian, kinh phí.

Công tác đổi mới nội dung và phương pháp, nâng cao chất lượng, hiệu quả đấu tranh tư tưởng, lý luận cũng được coi trọng. Các bộ, ngành, tỉnh, thành ủy đã chủ động phân công, phối hợp, xây dựng lực lượng, góp phần thiết thực trong đấu tranh phòng, chống âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa; đấu tranh phản bác thông tin xấu, độc trên mạng Internet, mạng xã hội; kịp thời cung cấp, định hướng thông tin cho người dân, khẳng định và bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, truyền thống tốt đẹp của dân tộc; kịp thời phát hiện và xử lý, giải quyết có hiệu quả những vấn đề vướng mắc, bất cập, dư luận quan tâm, không để hình thành “điểm nóng”. Công tác trao đổi, đối thoại lý luận với những cá nhân có quan điểm và ý kiến khác với chủ trương, đường lối của Đảng được thực hiện thường xuyên hơn. Các cơ quan báo chí, truyền thông ở Trung ương và địa phương đầu tư đúng mức hơn cho nhiệm vụ tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, những quyết sách của địa phương, đơn vị.

PHÁT HUY MỌI TIỀM NĂNG, THẾ MẠNH CỦA CÁC LỰC LƯỢNG LÀM CÔNG TÁC LÝ LUẬN

Tuy nhiên, công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu; nhiều vấn đề lý luận cơ bản chưa được nghiên cứu toàn diện, một số vấn đề mới, khó chưa được làm sáng tỏ. Tính phát hiện mới, chất lượng dự báo, bổ sung, phát triển lý luận, hàm lượng khoa học, tính sáng tạo trong không ít công trình nghiên cứu chưa cao. Bốn định hướng nghiên cứu lớn được xác định trong Nghị quyết 37-NQ/TW triển khai chưa có nhiều kết quả.

Việc đổi mới giảng dạy và học tập lý luận chính trị có nhiều cố gắng nhưng chưa đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. Vẫn còn nhiều hiện tượng học tập đối phó, không thực chất trong đội ngũ cán bộ, đảng viên. Đổi mới học tập lý luận chính trị trong hệ thống giáo dục quốc dân tuy đã đạt kết quả bước đầu, nhưng vẫn chậm so với yêu cầu.

Công tác hợp tác quốc tế trong nghiên cứu lý luận giữa Việt Nam với các đảng trên thế giới chưa nhiều, chưa chủ động, tích cực mở rộng trao đổi lý luận với các đảng tham chính, đảng cầm quyền ở nhiều nước trên thế giới, nhất là các nước phát triển.

Sản phẩm nghiên cứu của không ít chương trình, đề tài, đề án nghiên cứu lý luận, kết quả các cuộc hội thảo, tọa đàm lý luận chưa được tuyên truyền rộng rãi. Chất lượng, hiệu quả của một số hội thảo khoa học lý luận và thực tiễn còn hạn chế.

Công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch còn thiếu những bài nghiên cứu, tuyên truyền, thuyết trình về lý luận sắc bén, tính chiến đấu và thuyết phục cao.

Số lượng cán bộ lý luận chiếm tỷ lệ nhỏ so với cán bộ công tác trên các lĩnh vực khác. Chất lượng đội ngũ cán bộ lý luận còn hạn chế. Tình trạng hẫng hụt về thế hệ trong các viện nghiên cứu, trường đại học tiếp tục gia tăng, số cán bộ khoa học và công nghệ đủ năng lực chủ trì những nhiệm vụ khoa học và công nghệ lớn ngày càng giảm sút; thiếu các nhà khoa học, tổng công trình sư đủ năng lực chủ trì các nhiệm vụ nghiên cứu quốc gia và quốc tế...

Để tiếp tục nâng cao chất lượng công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, trong thời gian tới, cần tập trung thực hiện một số giải pháp trọng tâm như sau:

Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận trong tình hình mới.

Nhanh chóng, kịp thời khắc phục những hạn chế, vướng mắc trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tham mưu, tổ chức thực hiện về nghiên cứu, phát triển lý luận. Tăng cường sự phối hợp hiệu lực, hiệu quả trong công tác lý luận giữa Ban Tuyên giáo Trung ương, cơ quan tham mưu về nghiên cứu, phát triển lý luận với các cơ quan có chức năng quản lý, nghiên cứu, giảng dạy, tư vấn về lý luận để bảo đảm sự thống nhất trong lãnh đạo, chỉ đạo, định hướng, theo dõi, tổng hợp về tình hình và kết quả công tác lý luận trong Đảng, hệ thống chính trị và trên phạm vi cả nước.

Thứ hai, đẩy mạnh thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp theo định hướng của Nghị quyết 37. Đó là, thực hiện tốt phương châm lý luận gắn chặt với thực tiễn, xuất phát từ thực tiễn, đáp ứng và phục vụ sự phát triển của đất nước. Sớm nghiên cứu, giải đáp những mâu thuẫn phát sinh giữa lý luận với thực tiễn và kịp thời đề ra những giải pháp để thu hẹp khoảng cách giữa lý luận và thực tiễn này. Tiếp tục phát huy dân chủ trong nghiên cứu lý luận; sớm hoàn thành việc xây dựng quy định trách nhiệm và kỷ luật phát ngôn, nói và viết đối với đội ngũ cán bộ làm công tác lý luận. Nâng cao hiệu quả trong tổ chức nghiên cứu, chắt lọc, ứng dụng kết quả nghiên cứu lý luận. Xây dựng cơ sở dữ liệu chung phục vụ công tác nghiên cứu, thông tin, giảng dạy lý luận. Mở rộng hợp tác quốc tế, trao đổi lý luận với các đảng cộng sản, đảng cầm quyền, đảng tham chính trên thế giới. Nâng cao hiệu quả, chất lượng và công tác tổ chức các hội thảo quốc tế thường niên với các đảng cộng sản.

Hoàn thiện cơ chế phối hợp và tăng cường phối hợp giữa Ban Tuyên giáo Trung ương với các cơ quan nghiên cứu, giáo dục lý luận; giữa các nhà khoa học xã hội nhân văn với các nhà quản lý khoa học lý luận chính trị; đẩy mạnh cơ chế đặt hàng của các ban, bộ, ngành, địa phương với các cơ quan nghiên cứu lý luận.

Thứ ba, đối với các tỉnh ủy, thành ủy trực thuộc Trung ương, căn cứ điều kiện và nhiệm vụ chính trị của địa phương, xây dựng kế hoạch tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận từ nay đến 2030 bám vào các hướng nghiên cứu và các nhiệm vụ, biện pháp mà Nghị quyết 37 đã đề ra, nhất là hướng nghiên cứu thứ 4 về nghiên cứu, phát triển và hoàn chỉnh những luận cứ khoa học làm cơ sở hoạch định đường lối, chính sách của Đảng.

Hằng năm, cấp ủy xác định một số đề tài tổng kết thực tiễn, đánh giá những mô hình hay, cách làm hiệu quả trên địa bàn, giao cho một cơ quan, hoặc một nhóm cán bộ được đào tạo căn bản về nghiên cứu khoa học xã hội chủ trì thực hiện. Tổ chức nghiên cứu một số cách làm mới, kinh nghiệm hay của các địa phương, đơn vị bạn có thể áp dụng. Đổi mới cơ chế quản lý, phát huy dân chủ, khuyến khích tìm tòi, sáng tạo, mở rộng hợp tác trong tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận. Xây dựng kế hoạch hợp tác với các học viện, viện nghiên cứu của Trung ương và các bộ, ngành để tiến hành những nghiên cứu theo yêu cầu của cấp ủy.

Thực hiện nghiêm Quy định số 285-QĐ/TW, ngày 25/4/2015 của Bộ Chính trị về “Dân chủ trong nghiên cứu lý luận chính trị trong các cơ quan đảng, nhà nước”, nhất là chế độ báo cáo đầy đủ kết quả tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận với các cấp có thẩm quyền, Hướng dẫn số 55-HD/BTGTW, ngày 21/12/2017 do Ban Bí thư ủy quyền cho Ban Tuyên giáo Trung ương ban hành về “Tổ chức trao đổi, đối thoại với các cá nhân có nhận thức khác với chủ trương, đường lối của Đảng”./.

PGS. TS. NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA

Vụ trưởng Vụ Lý luận chính trị,

Ban Tuyên giáo Trung ương