Ở Việt Nam, đại danh y Tuệ Tĩnh (thế kỷ thứ XIV) đã khẳng định: Làm thuốc là kế tục sự nghiệp của các bậc tiên thánh, phải có tấm lòng nhân nghĩa. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1720- 1791) luôn nêu cao tấm gương y đức, cả cuộc đời rèn luyện và phục vụ của mình, ông luôn tự nhắc nhở phải: Tiến đức, tu nghiệp. Tiến đức là mỗi ngày phải rèn luyện cho toàn thiện, toàn mỹ về đạo đức của người hành nghề y. Tu nghiệp là hàng ngày phải học tập cho y thuật càng giỏi. Đối với Hải Thượng Lãn Ông, đạo làm thuốc không chỉ bó hẹp trong phạm vi chuyên môn nghề nghiệp, mà còn bao hàm cả y đức. Y thuật phải gắn liền với y đức. Thấm nhuần chủ nghĩa nhân đạo trong nghề y, Hải Thượng Lãn Ông cho rằng, một người thầy thuốc chân chính không những phải có kiến thức vững vàng về chuyên môn, mà còn phải tự xác định cho mình những quy chuẩn đạo đức đúng đắn, đó là ý nghĩa đích thực của đạo làm thuốc và cũng là bí quyết để xây dựng và phát triển nghề y. Ông viết: Suy nghĩ thật sâu xa tôi hiểu rằng thầy thuốc là bảo vệ sinh mạng cho con người, sống chết một tay mình nắm, họa phúc một tay mình giữ. Thế thì đâu có thể kiến thức không đầy đủ, đức hạnh không trọn vẹn, tâm hồn không rộng lớn, hành vi không thận trọng mà dám liều lĩnh học đòi cái nghề cao quý đó chăng. Có thể thấy rằng, Hải Thượng Lãn Ông quan niệm bổn phận của người thầy thuốc không dừng lại ở một đạo đức thông thường. Mà hơn thế, bổn phận của người thầy thuốc còn thể hiện ra trong toàn bộ các quan hệ đối với nghề nghiệp; từ khả năng nhận thức chuyên môn tới quan niệm về mục đích nghề nghiệp và thái độ đối với người bệnh, với đồng nghiệp, đặc biệt là bổn phận của người thầy thuốc trước sự cơ cực của người bệnh nghèo, những người thiếu may mắn trong xã hội đương thời. Ông gọi đó là y đạo. Bởi theo ông, đó là tư chất đích thực của người thầy thuốc. Coi tư chất đó là Nhân, Minh, Trí, Đức, Thành, Lượng, Khiêm, Cần, ông cho rằng, y học không chỉ là một khoa học, mà còn là một nghề rất thanh cao. Cho nên, người thầy thuốc phải biết giữ gìn phẩm chất của mình, không được vụ lợi. Trong Y huấn cách ngôn, ông viết: “Đạo làm thuốc là một nhân thuật, chuyên bảo vệ sinh mạng con người, phải lo cái lo của người, vui cái vui của người, chỉ lấy việc giúp người làm phận sự của mình và không đòi hỏi kể công” (2).

Kế thừa truyền thống y đức của dân tộc, tiếp thu tinh hoa y đức nhân loại, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng việc trau dồi và rèn luyện y đức cho đội ngũ thầy thuốc cách mạng nói chung và cán bộ quân y nói riêng. Theo Người: Đạo đức của người làm công tác y tế là cần phải: “Thương yêu người bệnh như anh em ruột thịt. Cần phải tận tâm, tận lực phụng sự nhân dân. Lương y phải kiêm từ mẫu” (3). Đối với nhân viên quân y, Người còn ân cần khuyên nhủ: “Người thầy thuốc chẳng những có nhiệm vụ cứu chữa bệnh tật, mà còn phải nâng đỡ tinh thần những người ốm yếu... người thầy thuốc đồng thời phải là một người mẹ hiền” (4). Như vậy, có thể nói vấn đề y đức đã được Chủ Tịch Hồ Chí Minh nâng lên một tầm cao mới - y đức cách mạng. Theo tư tưởng của Người y đức không chỉ là lòng yêu thương người bệnh vô bờ bến, mà còn là tinh thần hăng say với nghề nghiệp, luôn tích cực trau dồi kiến thức để nâng cao năng lực chuyên môn và trình độ toàn diện nhằm đáp ứng tốt hơn cho nhu cầu của sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe của bộ đội và nhân dân. Người thầy thuốc cách mạng muốn hồng phải chuyên sâu, muốn cho y đức được thực hiện đầy đủ và có ý nghĩa thực tiễn thì không ngừng phải trau dồi y lý, y thuật và phải luôn biết tự làm giàu trí tuệ cho mình.

Quán triệt sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức và quan điểm về giáo dục đạo đức cách mạng của Đảng ta, năm 1996, Bộ Y tế ban hành 12 điều về y đức. Kể từ đó đến nay, việc quán triệt và tổ chức thực hiện Quy định này ở các trường quân y đã từng bước đi vào nền nếp và mang lại hiệu quả thiết thực. Các trường đặc biệt coi trọng việc giáo dục y đức cho học viên và coi đây là một trong những nội dung giáo dục cơ bản trong nhà trường. Hiện nay các trường quân y đang giảng dạy cho học viên một số nội dung về đạo đức nói chung và y đức nói riêng. Qua đó học viên được trang bị hệ thống những khái niệm, phạm trù, chuẩn mực đạo đức cơ bản; các khái niệm, các nguyên lý của đạo đức y học; được cung cấp những nguyên tắc, chuẩn mực cần thiết để thực hành y đức như: Tuyên ngôn của Hội y học thế giới về quyền của bệnh nhân; các nguyên tắc trong giao tiếp, ứng xử với bệnh nhân; các tiêu chuẩn của việc thực hành chăm sóc sức khoẻ có chất lượng; các nguyên tắc làm việc cùng đồng nghiệp; lời thề Hyppocrate; Tuyên ngôn Geneve; 12 điều y đức; các qui định của Bộ Y tế về đạo đức của người thầy thuốc trong thực hành lâm sàng...

Việc giảng dạy y đức cho học viên đã thu được những kết quả nhất định, góp phần nâng cao trình độ nhận thức và điều chỉnh hành vi y đức của học viên. Vì vậy, trong những năm gần đây, hầu hết học viên tích cực tự tu dưỡng, tự rèn luyện theo những nguyên tắc, chuẩn mực về y đức. Số học viên đạt kết quả khá, giỏi trong học tập ngày càng nhiều hơn. Học viên ngày càng tự giác thực hiện đường lối chủ trương, chính sách của Đảng, hiến pháp và pháp luật của Nhà nước, điều lệnh, điều lệ của quân đội, nội qui, qui chế của nhà trường. Tình trạng học viên bỏ học và vi phạm qui chế trong huấn luyện ngày càng giảm. Học viên đã có những hiểu biết và tham gia tích cực vào các phong trào đền ơn đáp nghĩa, nhân đạo từ thiện… Có thể nói, những thành tích đã đạt được qua việc giảng dạy y đức trong các trường quân y đã góp phần đáng kể vào việc cung cấp một nguồn nhân lực có chất lượng cao “đủ đức, đủ tài” cho sự nghiệp đổi mới của đất nước và xây dựng quân đội.

Song thực tế cho thấy, việc giảng dạy y đức ở các trường quân y hiện nay vẫn còn một số hạn chế, bất cập đó là: thứ nhất, sách giáo khoa và tài liệu phục vụ việc dạy và học môn y đức và y đức quân sự chưa hoàn chỉnh nên ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng, hiệu quả việc giảng dạy và giáo dục y đức cho học viên. Thứ hai, đội ngũ giáo viên giảng dạy y đức và y đức quân sự ở các trường quân y hiện nay được đào tạo qua chuyên ngành y chưa nhiều, bởi vậy, những hạn chế trong nghiên cứu và giảng dạy y đức và y đức quân sự là khó tránh khỏi. Thứ ba, ở các trường quân y, chương trình giảng dạy y đức và y đức quân sự thời lượng quá ít (30 tiết), giảng dạy thiên về lý thuyết, việc đưa học viên vào thực hành y đức qua các tình huống chuyên môn chưa được coi trọng.

Từ những hạn chế nêu trên, theo chúng tôi, để nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc giảng dạy và học tập y đức và y đức quân sự ở các trường quân y, đáp ứng yêu cầu giáo dục y đức cho học viên. Trước tiên, các nhà trường cần xác định rõ việc đào tạo, giáo dục y đức cho học viên quân y ngay từ khi họ còn đang ngồi trên ghế nhà trường là điều hết sức quan trọng. Nó trang bị những kiến thức và định hướng hành vi y đức tạo nền tảng quan trọng, góp phần hình thành và phát triển y đức sau này của người cán bộ quân y. Để giáo dục tốt y đức cho học viên, các nhà trường cần quan tâm chú ý các vấn đề cơ bản sau:

Thứ nhất, làm tốt khâu tuyển chọn: Cần có biện pháp cụ thể để lựa chọn được những học viên thực sự có “Tâm” với nghề, tức là họ phải là người có phẩm chất đạo đức trong sáng, hướng thiện và yêu nghề. Không nên tuyển và cần loại bỏ ngay những người coi nghề y là phương tiện để kiếm tiền, nhằm thoả mãn nhu cầu lợi ích cá nhân.

Thứ hai, cần chú trọng giáo dục y đức ngay từ khi học viên bước chân vào trường học. Y đức được hình thành, phát triển ngay từ khi học viên đang ngồi trên ghế nhà trường và trong suốt quá trình hoạt động chuyên môn sau này. Khi mới bước chân vào trường họ cần được trang bị những kiến thức, yêu cầu của đạo đức và đạo đức nghề nghiệp. Những kiến thức, những yêu cầu đó sẽ trở thành nền tảng vững chắc cho sự hình thành nhân cách người học viên quân y, cũng như nhân cách người thầy thuốc chiến sỹ.

Thứ ba, xây dựng nội dung chương trình môn học y đức và y đức quân sự theo hướng ngày càng đi sâu vào từng mối quan hệ của người cán bộ quân y. Trong đó, tập trung vào xây dựng những nguyên tắc, chuẩn mực trong giải quyết các mối quan hệ giữa thầy thuốc với bệnh nhân, thầy thuốc với đồng nghiệp, thầy thuốc với người nhà bệnh nhân, mối quan hệ của người thầy thuốc với xã hội… Đồng thời chú trọng trang bị cho học viên hệ thống tri thức và kỹ năng trong việc nắm bắt tâm lý người bệnh…

Thứ tư, các trường quân y cần có sự phối hợp với các cơ quan chức năng sớm biên soạn một giáo trình môn y đức và y đức quân sự hoàn chỉnh, đủ cơ số để cấp phát cho học viên; đồng thời, các giáo viên cần có sự đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy môn học, trong giảng dạy y đức tránh chung chung, trừu tượng mà phải gắn chặt lý luận với thực tiễn lâm sàng. Mỗi giáo viên cần thực sự là tấm gương sáng về y đức và y thuật cho học viên noi theo.

Thứ năm, các trường cần đẩy mạnh xây dựng môi trường y đức trong sạch, lành mạnh; định kỳ tổ chức hội thảo khoa học về y đức; tổ chức giao lưu giữa các thế hệ thầy thuốc với nhau và giữa thầy thuốc với bệnh nhân… Qua đó giúp cho cả người dạy và người học có điều kiện tiếp thu những tri thức sinh động từ thực tiễn, giúp quá trình thực hành y đức đạt hiệu quả cao hơn.

Như vậy, giáo dục y đức cho học viên quân y ở các nhà trường quân quân y trong toàn quân là một vấn đề thiết thực, có ý nghĩa to lớn góp phần xây dựng nguồn lực con người - nhân tố giữ vai trò trực tiếp quyết định thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới đất nước, xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại. Do đó, việc giáo dục y đức cho học viên ở các trường quân y hiện nay cũng cần phải được nhận thức đúng đắn và đầu tư tương xứng về người và vật chất./.

Ths. Nguyễn Thanh Tịnh 
Học viện Quân y

(1) John Rees P., Gwyn Wiliams D. (1995), Ethics, Principles of clinical medicine, London, pg. 7-8.

(2) Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1995), Hải Thượng Y tông Tâm lĩnh, tập 1, Nxb Y học, Hà Nội, tr. 6.

(3) Hồ Chí Minh (2004), Thư gửi Hội nghị cán bộ y tế toàn quốc, Toàn tập, tập 7, Nxb CTQG, Hà Nội, tr. 88.

(4) Hồ Chí Minh (2004), Thư gửi Hội nghị quân y, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG, Hà Nội, tr.395.