Sau gần 25 năm thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng khởi xướng và lãnh đạo, đất nước đã đạt được những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử về kinh tế - xã hội. Nhận thức của đội ngũ cán bộ đảng viên về cơ chế thị trường định hướng XHCN có sự chuyển biến tích cực, thích ứng nhanh với quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Nhiều nhân tố đạo đức tiến bộ của thời kỳ mới được khẳng định rõ nét như ý chí quyết tâm làm giàu, tính năng động, sáng tạo, sự hợp tác và các hoạt động nhân đạo, từ thiện.

Tuy nhiên, những mặt tiêu cực về đạo đức có chiều hướng gia tăng. Đó là lối sống thực dụng, xem nhẹ lý tưởng, coi thường pháp luật, cùng với những tàn dư của đạo đức phong kiến, thực dân, gia trưởng, độc đoán, cục bộ chưa được khắc phục và “diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch đang làm thay đổi quan niệm về đạo đức, lối sống, suy thoái tư tưởng chính trị của một bộ phận nhân dân, trong đó có cán bộ, đảng viên. Những biểu hiện tiêu cực về đạo đức đã ảnh hưởng xấu đến uy tín của Đảng, làm giảm lòng tin của quần chúng đối với Đảng.

Liên tiếp các nhiệm kỳ đại hội Đảng toàn quốc gần đây đều nhận định: Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, bệnh cơ hội, chủ nghĩa cá nhân và tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí trong một bộ phận cán bộ, công chức diễn ra nghiêm trọng. Đó là một nguy cơ, thách thức lớn, liên quan đến sự sống còn của Đảng, của chế độ.

Do quá chú trọng đến phát triển kinh tế, nhiều cơ quan, tổ chức xã hội, nhà trường và gia đình coi nhẹ việc giáo dục đạo đức. Không ít cấp uỷ đảng chưa nhận thức đầy đủ, sâu sắc về vai trò nền tảng của đạo đức đối với sự phát triển của mỗi người cũng như sự ổn định và phát triển xã hội, buông lỏng giáo dục đạo đức cho đảng viên trong một thời gian dài. Trong sinh hoạt đảng, tự phê bình và phê bình còn bị xem nhẹ, có nơi tê liệt. Việc tuyên truyền đạo đức mới chưa thường xuyên, sâu sắc, kém sức thuyết phục, thiếu cụ thể đối với từng ngành và việc giáo dục đạo đức, lương tâm nghề nghiệp chưa được quan tâm đúng mức. Công tác cán bộ có lúc chưa coi trọng xem xét chặt chẽ tiêu chuẩn về đạo đức. Một số cán bộ chưa làm gương tốt cho đảng viên và quần chúng.

Trong tình hình hiện nay, vấn đề đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên không chỉ là vấn đề riêng của mỗi cá nhân mà ngày càng trở thành nội dung quan trọng trong công tác xây dựng Đảng đối với một Đảng cầm quyền. Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 5 khoá X đã chỉ rõ nhiệm vụ “Triển khai sâu rộng nhiệm vụ xây dựng đạo đức đối với các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là cán bộ, đảng viên và thế hệ trẻ. Xây dựng và thực hiện các chuẩn mực đạo đức phù hợp với từng đối tượng, xây dựng cơ chế giám sát về đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Tổ chức thực hiện rộng khắp, có chiều sâu, thiết thực và hiệu quả Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, gắn với nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng và cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, chống suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Nghiên cứu, xây dựng, tổng kết và truyền bá rộng rãi những giá trị mới của con người Việt Nam trong thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đồng thời bảo vệ và phát huy bản sắc dân tộc, đấu tranh chống lai căng, bắt chước, lệ thuộc nước ngoài”(1).

Để nâng cao đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên, cần phải tập trung thực hiện một số giải pháp chủ yếu sau đây:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức của cả xã hội về vai trò, nội dung của đạo đức đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng

Nhận thức đúng, quyết tâm cao sẽ tạo được sự chuyển biến cơ bản của các cấp uỷ đảng, mỗi tổ chức, xã hội và gia đình trong việc giáo dục, rèn luyện đạo đức cho mỗi người, nhất là thế hệ trẻ và đội ngũ cán bộ, đảng viên. Song, trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, không chỉ yêu cầu nhận thức đúng về vai trò của đạo đức mà còn phải tạo được sự thống nhất về nội dung của đạo đức mới.

Đạo đức của mỗi cán bộ, đảng viên là sự ứng xử với tổ chức, xã hội và gia đình theo những nguyên tắc, những chuẩn mực nhất định. Đạo đức cách mạng của mỗi cán bộ, đảng viên là ý chí quyết tâm thực hiện tốt đường lối, chính sách của Đảng, đặt lợi ích của Đảng và của nhân dân lao động lên trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân mình; hết lòng hết sức phục vụ nhân dân; vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu trong mọi việc; ra sức học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, luôn luôn dùng tự phê bình và phê bình để không ngừng tiến bộ.

Đạo đức cách mạng là cái gốc của người cách mạng. Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng thì mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang. Trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi đến mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”(2).

Ở mỗi thời kỳ đấu tranh cách mạng, nội dung cơ bản về đạo đức cách mạng cần được cụ thể hóa sát với yêu cầu nhiệm vụ chính trị của từng ngành, từng lĩnh vực. Nội dung của đạo đức mới nói chung bao gồm truyền thống tốt đẹp của dân tộc như yêu quê hương đất nước; gắn bó với thiên nhiên, với cộng đồng; đoàn kết, thuỷ chung, nhân ái, quý trọng nghĩa tình; cần cù, yêu lao động; dũng cảm kiên cường; hiếu học, sáng tạo. Đó còn là tinh thần chiến đấu hy sinh xả thân vì sự nghiệp độc lập dân tộc và CNXH; sống có lý tưởng, vì nước vì dân; có ý chí tự lực, tự cường, tinh thần đoàn kết, nhân ái của người cách mạng từ khi có Đảng lãnh đạo. Đặc biệt là truyền thống đạo đức mới trong sự nghiệp đổi mới: năng động sáng tạo; dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm; quyết tâm vượt khó, quyết chí làm giàu; đoàn kết giúp đỡ nhau cùng phát triển, xây dựng đời sống văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Thứ hai, mỗi cán bộ, đảng viên phải tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng

Để có được đạo đức cách mạng là cả một quá trình tự tu dưỡng, tự rèn luyện một cách nghiêm túc, bền bỉ, thường xuyên và vô cùng khó khăn của mỗi cán bộ, đảng viên. Có đạo đức cách mạng đã là khó nhưng để luôn giữ được đạo đức cách mạng còn khó hơn nhiều, nhất là trong điều kiện hiện nay - khi kẻ thù bên trong chính là chủ nghĩa cá nhân, hàng ngày, hàng giờ chi phối. Vấn đề lớn nhất, bao trùm nhất của đạo đức cách mạng của mỗi cán bộ, đảng viên là sự trung thành với lý tưởng cách mạng của Đảng, tận tâm, tận lực phục vụ nhân dân.

Sự tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng không phải là những nội dung trừu tượng mà nó diễn ra hàng ngày thông qua những việc cụ thể khi thực hiện chức trách, bổn phận của cán bộ, công chức; trong mối quan hệ với nhân dân, đồng nghiệp, bạn bè và người thân trong gia đình. Đạo đức cách mạng phải là văn hoá ứng xử trong các mối quan hệ đó theo nguyên tắc đặt lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân lên trên hết và trước hết. Phải phấn đấu vì lợi ích tập thể vì lợi ích cá nhân nằm trong lợi ích tập thể, là một bộ phận của lợi ích tập thể. Nếu lợi ích cá nhân mâu thuẫn với lợi ích tập thể, thì đạo đức cách mạng đòi hỏi lợi ích cá nhân phải phục tùng lợi ích chung của tập thể.

Tuy nhiên, mỗi người đều có tính cách riêng, sở trường riêng, đời sống riêng và theo đuổi nhằm đạt được những lợi ích riêng đó nhưng không trái với lợi ích của tập thể, của cộng đồng. Chống chủ nghĩa cá nhân là chống lại những hành vi đạo đức sai trái, xâm phạm lợi ích của người khác, bất chấp pháp luật, bất chấp đạo lý, nhân cách của con người.

Việc giữ gìn nhân cách, phẩm chất đạo đức cách mạng phải là của chính mỗi cán bộ, đảng viên như Bác viết trong bài Đạo đức cách mạng: “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh rèn luyện bền bỉ hang ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”(3).

Trong biết bao sự cám dỗ của cuộc sống thường nhật, mỗi cán bộ, đảng viên phải nêu cao tinh thần cảnh giác, có ý thức tổ chức kỷ luật nghiêm minh, tự giác rèn luyện, phấn đấu suốt đời. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cảnh báo: “Một dân tộc, một đảng và mỗi con người, ngày hôm qua là vĩ đại, có sức hấp dẫn lớn, không nhất định hôm nay và ngày mai vẫn được mọi người yêu mến và ca ngợi, nếu lòng dạ không còn trong sáng nữa, nếu sa vào chủ nghĩa cá nhân ”(4).

Thứ ba, phát huy vai trò của tổ chức đảng các cấp, nhất là người đứng đầu trong giáo dục nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên.

Mỗi cán bộ, đảng viên đều làm việc, sinh hoạt trong một cơ quan, một tổ chức đảng - ngôi nhà thứ hai của mình. Tổ chức có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giáo dục, quản lý cán bộ, đảng viên, góp phần hình thành và giữ gìn đạo đức cách mạng cho mỗi cán bộ, đảng viên. Nếu cán bộ đảng viên được hoạt động trong một tổ chức tốt, nghĩa là tổ chức với chức năng nhiệm vụ rõ ràng, quy chế quy định chặt chẽ, kiểm tra thường xuyên, kỷ luật nghiêm minh, đoàn kết, thân ái thì cán bộ có môi trường công tác tốt, ít xảy ra tiêu cực, vi phạm pháp luật, đạo đức, lối sống. Đặc biệt, tổ chức cơ sở đảng là cơ quan trực tiếp quản lý cán bộ, đảng viên về mọi mặt, thường xuyên giáo dục đạo đức cách mạng cho đảng viên thông qua công tác hàng ngày và mỗi kỳ sinh hoạt đảng. Trong sinh hoạt chi bộ và cấp ủy, không chỉ có phần đánh giá kết quả thực hiện công việc được giao mà còn phải kiểm điểm, đánh giá về đạo đức của đảng viên. Các cấp ủy đảng phải nắm vững tình hình tư tưởng, tâm tư, hoàn cảnh của từng cán bộ, đảng viên, từ đó có những biện pháp bồi dưỡng, giáo dục thích hợp.

Tổ chức, tập thể mà quan liêu, buông lỏng quản lý, tùy tiện trong công tác, né tránh trong phê bình dễ dẫn đến cán bộ, đảng viên vi phạm đạo đức cách mạng. Do đó, cần thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ, thường xuyên tự phê bình và phê bình trong sinh hoạt đảng để mỗi cán bộ, đảng viên phát huy ưu điểm, khắc phục khuyết điểm, hăng hái phấn đấu, rèn luyện và trưởng thành.

Để giáo dục đạo đức mới có hiệu quả, cần tích cực nghiên cứu, học tập và làm theo tư tưởng tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong việc giáo dục tấm gương đạo đức cách mạng, cần coi trọng việc nêu gương của người đứng đầu và các lãnh đạo chủ chốt của mỗi cơ quan, tập thể cấp uỷ. Đó là người có bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, năng lực, hiệu quả hoàn thành nhiệm vụ được giao; uy tín trong Đảng, trong xã hội; tư duy đổi mới, khả năng tiếp cận, nắm bắt, xử lý vấn đề mới và vấn đề phức tạp nảy sinh; khả năng đoàn kết, quy tụ; phong cách làm việc khoa học, dân chủ, sâu sát, nói đi đôi với làm, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Thứ tư, phát huy vai trò của dư luận xã hội, tôn vinh những tấm gương sáng về đạo đức cách mạng, lên án những hành vi đạo đức sai trái.

Dư luận xã hội, sự đồng tình, trân trọng hay phê bình, phản đối với những hành vi đạo đức có vai trò quan trọng trong việc rèn luyện, giữ gìn và nâng cao đạo đức của mỗi người. Các phương tiện thông tin đại chúng, các tổ chức xã hội đều phải có trách nhiệm thường xuyên định hướng dư luận xã hội. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường, dưới tác động của nhiều yếu tố lợi ích chi phối, các quan niệm về vinh, nhục; thiện, ác; đúng, sai; tốt, xấu; tiến bộ, lạc hậu cũng cần được làm rõ và thống nhất về nhận thức, làm cho nó thấm sâu vào tâm tư, tình cảm của con người, biến nó thành hành vi ứng xử của mọi người.

Tuyên truyền, nêu gương những người tốt, việc tốt không chỉ nhằm tôn vinh, khích lệ, động viên những người có nhiều thành tích mà còn có ý nghĩa giáo dục sâu sắc đối với toàn xã hội. Việc tuyên truyền những tấm gương đạo đức cách mạng phải đi đôi với việc lên án những hành vi đạo đức sai trái hiện nay. Đó là những biểu hiện ngày càng tăng của chủ nghĩa cá nhân, lối sống ích kỷ, thực dụng, vụ lợi. Một bộ phận cán bộ, đảng viên phai nhạt lý tưởng, lợi dụng vị trí lãnh đạo đã mưu cầu lợi ích cá nhân, gia đình dòng tộc, coi nhẹ lợi ích của tập thể, cộng đồng, chạy theo lợi ích vật chất dẫn đến vi phạm tư cách đảng viên. Tình trạng tham nhũng, đưa và nhận hối lộ trở thành "quốc nạn". Lối sống thiếu trung thực, cơ hội, bệnh thành tích, chạy chức, chạy quyền, chạy chỗ, chạy bằng cấp, chạy dự án, đề tài, chạy tội... Tình trạng kèn cựa địa vị, gây mất đoàn kết nội bộ, nói không đi đôi với làm, nói, viết và làm trái với Nghị quyết của Đảng, nói một đằng, làm một nẻo; nói nhiều làm ít; phát ngôn tuỳ tiện, vô nguyên tắc... gây rối nội bộ, hoài nghi, bất mãn, mất uy tín với nhân dân. Suy thoái đạo đức trong quan hệ gia đình và quan hệ cá nhân với xã hội, lối sống buông thả, hưởng thụ, thiếu lý tưởng, thiếu quyết tâm và ý chí phấn đấu; tệ nghiện hút, cờ bạc sa đọa đáng lo ngại. Đạo đức nghề nghiệp bị sa sút, ngay cả trong lĩnh vực được xã hội tôn vinh như giáo dục, y tế, các cơ quan bảo vệ pháp luật, báo chí; tình trạng mê tín dị đoan không giảm, ảnh hưởng xấu đến thuần phong mỹ tục và trật tự an toàn xã hội. Quan liêu, xa dân, lãnh đạm, vô cảm trước những khó khăn, bức xúc những yêu cầu, đòi hỏi chính đáng của nhân dân.

Thứ năm, thực hiện có hiệu quả công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, xử lý theo pháp luật và kỷ luật Đảng đối với cán bộ, đảng viên vi phạm.

Tăng cường vai trò, hiệu lực của kỷ luật Đảng và pháp luật của Nhà nước, tập trung chỉ đạo đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí có hiệu quả, xử lý theo pháp luật và kỷ luật Đảng đối với cá nhân vi phạm là nhân tố quan trọng để giữ gìn và nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên.

Mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật. Cán bộ, đảng viên, nhất là lãnh đạo các cấp vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức cách mạng phải được xử lý kịp thời, tạo niềm tin cho cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân, đồng thời làm gương cho những cán bộ, đảng viên khác không dám vi phạm. Tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí vừa vi phạm pháp luật, vừa là những hành vi vô đạo đức gây nhức nhối trong xã hội hiện nay cần phải xử lý nghiêm minh. Đồng thời, phải xử lý theo những quy định của Đảng đối với những đảng viên vi phạm tư cách đảng viên. Nghị quyết Trung ương sáu (lần 2) khóa VIII xác định rõ: "Cấp ủy và ủy ban kiểm tra các cấp cùng với các cơ quan thanh tra, điều tra, kiểm sát, tòa án phải nắm chắc tình hình và khẩn trương kiểm tra, kết luận, xử lý kịp thời đúng pháp luật những đơn tố cáo về đạo đức, lối sống tiêu cực của cấp ủy viên và người đứng đầu các cơ quan, trước hết đối với Ủy viên Trung ương, trưởng ban, bộ trưởng, bí thư cấp ủy, chủ tịch ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và cán bộ chủ chốt trong hệ thống chính trị”(5).

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặc biệt quan tâm giáo dục rèn luyện nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên và bản thân Người luôn là tấm gương sáng về đạo đức cách mạng. Trước khi đi xa, Người vẫn không quên căn dặn phải thường xuyên “nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”. Nhiều thế hệ cán bộ cách mạng trong công cuộc đấu tranh độc lập dân tộc và xây dựng đất nước đã noi theo Người, rèn luyện, giữ gìn đạo đức cách mạng thuỷ chung, trong sáng, luôn được nhân dân tin yêu, mến phục. Trong tình hình hiện nay, cho dù hoàn cảnh, những tác động nhiều chiều đến đâu cũng không thể coi nhẹ việc rèn luyện, nâng cao đạo đức cách mạng - nền tảng của tinh thần xã hội - “cái gốc”của mỗi người cách mạng./.

TS. Nguyễn Minh Tuấn
Giám đốc Học viện Xây dựng Đảng

--------------

1- Văn kiện Hội nghị lần thứ năm BCHTW (khoá X), Nxb CTQG, H, 2007, tr.44-45.

2- Hồ Chí Minh, Toàn tập, t.5, Nxb CTQG, H, 2000, tr.252-253.

3- Sđd, t.9, tr.293.

4- Sđd, t.12, tr.557-558.

5- Văn kiện Hội nghị lần thứ sáu (lần 2), BCHTW (khoá VIII), Nxb CTQG, H, 1999, tr.29-30.