Đây là vấn đề rất cấp thiết bởi bộ máy công quyền của chúng ta quá cồng kềnh, chồng chéo với 2,7 triệu người hưởng lương. Nhiều năm qua, Đảng, Nhà nước, với quyết tâm chính trị rất cao, đã tiến hành nhiều giải pháp nhằm tinh giản bộ máy nhưng như Nghị quyết Đại hội XII đã đánh giá: “Số lượng cán bộ, công chức không những không giảm mà lại tăng”. Thực tiễn đó cho thấy, trong nhiệm kỳ XII, nếu cấp ủy, chính quyền các cấp không thực sự quyết liệt thì không thực hiện được mục tiêu tinh giản tổ chức, bộ máy gắn với tinh giản biên chế. Một trong những giải pháp đã và đang được cấp ủy nhiều địa phương thực hiện có hiệu quả, là nhất thể hóa (hay còn gọi là kiêm nhiệm) một số chức danh tương đồng giữa tổ chức đảng với chính quyền và các đoàn thể chính trị-xã hội.

Thời gian qua, Quảng Ninh là một trong những địa phương tiên phong trong việc nhất thể hóa chức danh. Báo cáo đoàn giám sát của Quốc hội ngày 28/3/2017, đồng chí Vũ Thị Thu Thủy, Phó chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh cho biết, việc nhất thể hóa một số chức danh bí thư huyện ủy kiêm chủ tịch HĐND cấp huyện đã có 7/14 cấp huyện thực hiện; bí thư kiêm chủ tịch UBND cấp huyện đã thực hiện tại 2/14 đơn vị. Ở cấp xã đã nhất thể hóa 75/186 bí thư kiêm chủ tịch HĐND, 76/186 trường hợp kiêm Chủ tịch UBND. Ngoài ra, tỉnh còn thực hiện kiêm nhiệm chức danh trưởng ban tuyên giáo cấp huyện kiêm trưởng phòng văn hóa-thông tin; trưởng ban tổ chức kiêm trưởng phòng nội vụ; chủ nhiệm ủy ban kiểm tra kiêm chánh thanh tra; trưởng ban dân vận kiêm chủ tịch MTTQ; phó trưởng ban tuyên giáo kiêm giám đốc trung tâm bồi dưỡng chính trị; trưởng phòng y tế kiêm giám đốc trung tâm dân số-kế hoạch hóa gia đình...

Kết quả bước đầu có thể khẳng định, việc nhất thể hóa các chức danh và sáp nhập một số đơn vị đã bảo đảm được 3 mục tiêu: Tinh giản được bộ máy, vừa bảo đảm sự giám sát của nhân dân đối với các tổ chức đảng và đảng viên, vừa tiết kiệm được nguồn lực và sự đóng góp của nhân dân. Từ khi Tỉnh ủy Quảng Ninh xây dựng và triển khai thực hiện Đề án 25, toàn tỉnh đã thực hiện nhất thể hóa một cách quyết liệt hơn. Các cơ quan chức năng tỉnh Quảng Ninh đã nghiên cứu, quán triệt rất kỹ các chủ trương, đường lối của Đảng; các cơ sở pháp lý liên quan, tham khảo nhiều ý kiến chuyên gia trong nước và xem xét, tham khảo kinh nghiệm các nước có hệ thống chính trị tương đồng như: Lào, Trung Quốc… về các mô hình nhất thể hóa chức danh, sử dụng chung cơ quan tham mưu giúp việc của Đảng với cơ quan chuyên môn của chính quyền.

Nhìn lại quá trình nhất thể hóa chức danh ở Quảng Ninh sau hơn 3 năm thực hiện cho thấy hiệu quả rất rõ ràng. Chức danh bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND trước hết tạo ra cơ chế để thúc đẩy đổi mới phương thức lãnh đạo của cấp ủy; người đứng đầu vừa là người trực tiếp tiếp thu các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và của cấp ủy cấp trên, vừa là người trực tiếp chỉ đạo UBND, ủy ban MTTQ và các đoàn thể chính trị-xã hội tổ chức thực hiện các nhiệm vụ ở địa phương. Nhờ sự nhất thể hóa này, các nhiệm vụ chính trị của địa phương được thực hiện đồng bộ, linh hoạt, kịp thời hơn; chủ trương, nghị quyết của cấp ủy thống nhất với chương trình hành động và việc triển khai tổ chức thực hiện của UBND. Vai trò, quyền hạn, trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy và UBND tập trung vào một người, nhờ đó khắc phục tình trạng thiếu thống nhất giữa chủ trương lãnh đạo và tổ chức thực hiện, tư tưởng trông chờ, ỷ lại, đùn đẩy trách nhiệm hoặc tình trạng mất đoàn kết giữa bí thư cấp ủy và chủ tịch UBND.

Kinh nghiệm của Quảng Ninh còn cho thấy, khi bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND đã góp phần nâng cao vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của cấp ủy Đảng, giúp cấp ủy trực tiếp nhận thông tin về việc điều hành của UBND được chính xác, kịp thời, tạo điều kiện tăng cường mối quan hệ phối hợp công tác, từng bước khắc phục hiện tượng đùn đẩy trách nhiệm giữa cán bộ khối UBND với cán bộ khối Đảng, đoàn thể; nâng cao tinh thần trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, nhất là cấp phó. Các bí thư cấp ủy đồng thời là chủ tịch UBND hầu hết đã kinh qua các chức danh bí thư hoặc chủ tịch UBND, nên nắm chắc tình hình địa phương, tiếp cận công việc nhanh; có tinh thần, ý thức trách nhiệm cao, gương mẫu, tận tụy với công việc; tích cực học tập, rèn luyện, nâng cao trình độ, kiến thức của bản thân để hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Từ thực tế này có thể khẳng định, chủ trương nhất thể hóa các chức danh đã giúp cán bộ rèn luyện, phấn đấu và trưởng thành, nâng cao trình độ, năng lực, khả năng tư duy toàn diện, tính quyết đoán, tự chịu trách nhiệm trước tập thể; bộ máy gọn nhẹ, tinh giản biên chế, tiết kiệm được một phần ngân sách, phù hợp với chủ trương cải cách hành chính, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức. Ở cấp cơ sở xã, phường, thị trấn (và cả cấp thôn xóm), chủ trương nhất thể hóa cũng được Quảng Ninh triển khai quyết liệt. Thống kê năm 2014, Quảng Ninh đã giảm được 101 phòng, ban, đơn vị, tinh giản 1.164 người hoạt động không chuyên trách cấp xã; không chi trả phụ cấp thường xuyên 17.697 người, giảm chi ngân sách hàng trăm tỷ đồng.

Thực tiễn ở Quảng Ninh và một số địa phương khác đang học tập mô hình của Quảng Ninh cho thấy, nhất thể hóa một số chức danh là hướng đi đúng, khả thi nhất hiện nay nhằm hiện thực hóa Nghị quyết Đại hội XII của Đảng về tinh giản bộ máy, tinh giản đội ngũ cán bộ, công chức. Tuy nhiên, hiện nay, ở nhiều địa phương vẫn đang diễn ra những cuộc tranh luận rất sôi nổi về vấn đề này.

Những ý kiến còn ngần ngại, e dè với chủ trương nhất thể hóa còn băn khoăn về cơ sở khoa học của mô hình! Cho rằng việc nhất thể hóa có dẫn đến chuyên quyền độc đoán, mất dân chủ, “lợi ích nhóm” vì “vừa đá bóng vừa thổi còi”, thậm chí làm mất đi vai trò lãnh đạo, kiểm tra của Đảng? Những băn khoăn đó là cần thiết, nhưng thực ra, vấn đề này đã được các nhà lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lê-nin chỉ ra khá sâu sắc. Trước những bất cập của bộ máy Nhà nước Xô-viết sau 5 năm hoạt động, V.I.Lê-nin đã suy nghĩ, vạch kế hoạch cải tiến bộ máy Nhà nước Xô-viết và các cơ quan Đảng theo nguyên tắc “thà ít mà tốt”. Lê-nin đã đặt vấn đề rất thẳng thắn: “Làm thế nào để có thể kết hợp được một cơ quan Đảng với một cơ quan chính quyền Xô-viết? Như vậy, có phải là không có cái gì không thể dung nạp được hay sao?” và Người khẳng định: “Tại sao lại không kết hợp hai loại cơ quan đó lại khi lợi ích của công việc đòi hỏi phải làm như thế?”. Khi vướng mắc lớn nhất nằm ở việc hợp nhất cơ quan kiểm tra của Đảng và cơ quan thanh tra của chính quyền, Lê-nin cũng nói rõ: “Chúng ta cứ nói thẳng, Bộ Dân ủy thanh tra công nông hiện không có một chút uy tín nào cả” và đặt ra câu hỏi: “Tại sao, đối với một cơ quan có tầm quan trọng như thế, và ngoài ra, còn đòi hỏi một sự linh hoạt phi thường trong những hình thức hoạt động của nó nữa, tại sao, đối với cơ quan ấy, lại không thừa nhận là có thể hợp nhất một cách độc đáo bộ máy kiểm tra của Đảng với bộ máy kiểm tra của chính quyền?”. “Phải chăng sự kết hợp linh hoạt của yếu tố chính quyền với yếu tố Đảng lại không phải là một nguồn sức mạnh phi thường trong chính sách của chúng ta?”.

Gần đây nhất, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã kiểm tra mô hình nhất thể hóa ở Quảng Ninh và khẳng định, mô hình đổi mới của Quảng Ninh là phù hợp với chủ trương của Đảng, đổi mới hệ thống chính trị để bắt kịp với đổi mới kinh tế trong tình hình mới. Đồng chí Tổng Bí thư cho rằng, Trung ương Đảng đã có chủ trương về việc đổi mới hệ thống chính trị rất rõ thông qua các Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 và 7 (khóa XI), Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, vì vậy tỉnh Quảng Ninh không phải băn khoăn về chủ trương mà tiếp tục làm. Đồng chí Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Trung ương Đảng đồng ý chủ trương Quảng Ninh tiếp tục thực hiện đổi mới hệ thống chính trị từ việc thực hiện Nghị quyết 19 và Đề án 25 của tỉnh nhưng phải làm chắc chắn, thận trọng, bài bản. Trung ương Đảng tin tưởng Quảng Ninh sẽ làm được và đặt niềm tin ở Quảng Ninh”.

Như vậy, cả lý luận và thực tiễn đã chứng minh, mô hình nhất thể hóa một số chức danh là giải pháp khả thi nhất mang tính đột phá trong thực hiện mục tiêu tinh giản tổ chức gắn với tinh giản biên chế mà Nghị quyết Đại hội XII đã vạch ra./.

Nguyễn Hồng Hải (Báo QĐND)