Tại buổi gặp mặt báo chí hưởng ứng “Ngày Dân số thế giới 11/7”, ông Lê Cảnh Nhạc, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (Bộ Y tế) cho biết: Trong 6 tháng đầu năm 2016, số sinh toàn quốc đã tăng 9,9% so với cùng kỳ năm 2015. Việc thực hiện các chỉ tiêu về biện pháp tránh thai lâm sàng mới chỉ đạt 40% so với kế hoạch và thấp hơn nhiều cùng kỳ năm 2015. Các biện pháp tránh thai phi lâm sàng như bao cao su, thuốc uống, thuốc tiêm chỉ đạt 75% so với cùng kỳ năm 2015. 

Trước thực trạng trên, ông Lê Cảnh Nhạc nhấn mạnh, nhiệm vụ trọng tâm trong 6 tháng cuối năm 2016, công tác Dân số - Kế hoạch hóa gia đình tập trung chỉ đạo điều hành, đẩy mạnh triển khai các hoạt động của chương trình quốc gia Dân số - Kế hoạch hóa gia đình; phấn đấu hoàn thành chỉ tiêu năm 2016. Trong đó, chú trọng triển khai đồng bộ các hoạt động truyền thông chuyển đổi hành vi phù hợp với đặc điểm từng vùng, miền và từng nhóm đối tượng; mở rộng và nâng cao chất lượng mạng lưới cung cấp dịch vụ Dân số - Kế hoạch hóa gia đình trên toàn quốc. Bên cạnh đó, tích cực triển khai các giải pháp can thiệp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh, đẩy mạnh tiếp thị xã hội, xã hội hóa phương tiện tránh thai và dịch vụ dân số - kế hoạch hóa gia đình... 

Hà Nội: Dân số "vàng" - Thời cơ và thách thức

Theo nghiên cứu mới đây của Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội về quy mô và cơ cấu dân số, năm 2015, tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động (15 - 64) của Hà Nội chiếm 69,23% và tỷ trọng dân số phụ thuộc là 30,76%. Từ nay đến năm 2020, dân số Hà Nội vẫn đang trong thời kỳ cơ cấu dân số "vàng"; tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động cao gấp hai lần tỷ trọng dân số phụ thuộc. Tuy nhiên, cũng từ năm 2015, Hà Nội thực sự bước vào quá trình già hóa dân số với 10,6% dân số từ 60 tuổi trở lên, tỷ lệ này tăng lên 12,7% vào năm 2020. Nói cách khác, vào năm 2020 cứ 100 người Hà Nội có 13 người trong độ tuổi từ 60 trở lên. 

Làm thế nào để tận dụng cơ cấu dân số "vàng" tạo cơ hội cho phát triển kinh tế - xã hội? Nghiên cứu của các chuyên gia dân số trên thế giới cho thấy, các xu hướng dân số nếu được xử lý tốt có thể tăng cường sự phát triển bền vững; nếu xử lý không tốt chúng sẽ hạn chế đáng kể các khả năng phát triển bền vững. Chính vì vậy, trong thời kỳ cơ cấu dân số "vàng", các cấp chính quyền và ngành chức năng thành phố cần có những chính sách phù hợp về kinh tế - xã hội như đảm bảo an sinh xã hội cho người cao tuổi và các nhóm xã hội dễ bị tổn thương (người nghèo, phụ nữ, người khuyết tật,...), tạo việc làm và phát triển kỹ năng, bảo đảm bình đẳng giới. 

Những năm qua, thành phố Hà Nội đã quan tâm nâng cao chất lượng dân số qua những chương trình sàng lọc trước khi sinh, sàng lọc sơ sinh, sàng lọc khiếm thính, sàng lọc bệnh tim bẩm sinh. Tỷ lệ bà mẹ mang thai và trẻ sơ sinh được sàng lọc hàng năm ngày càng nâng cao. Bên cạnh kết quả đạt được, dân số thành phố đang đứng trước những thách thức, đó là cơ cấu dân số thay đổi theo hướng tỷ lệ người cao tuổi tiếp tục gia tăng, tỷ lệ trẻ em dưới 16 tuổi giảm dần. Cùng với đó, cơ cấu giới tính với tỷ số giới tính khi sinh (số trẻ trai/100 trẻ gái) đang ở mức cao hơn mức trung bình của cả nước và trong mức báo động (114 trẻ trai/100 trẻ gái năm 2015). Năm 2016, Hà Nội tiếp tục thực hiện một số chương trình về tầm soát, phát hiện sớm một số tật, bệnh bẩm sinh thông qua sàng lọc, chẩn đoán trước sinh và sơ sinh giai đoạn 2016 - 2020 để nâng cao chất lượng dân số. 

Theo Chi Cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình thành phố Hà Nội Tạ Quang Huy, nước ta đã có những đầu mối thực hiện chăm sóc người cao tuổi và tại Hà Nội cũng đã có nhiều hoạt động về công tác này, với 15-20 mô hình chăm sóc người cao tuổi tại cộng đồng. Tuy vậy, người cao tuổi cần được chăm sóc chu đáo hơn cả về vật chất lẫn tinh thần. Cơ cấu dân số "vàng" thực sự là cơ hội để cải thiện sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe sinh sản cho thanh niên, vị thành niên, sử dụng nguồn lao động dồi dào cho tăng trưởng và phát triển kinh tế của thành phố. Đây còn là cơ hội để tích lũy nguồn lực, tăng đầu tư cho an sinh xã hội, y tế, giáo dục, việc làm trong tương lai. Nhưng bên cạnh việc tận dụng cơ hội, Hà Nội cũng cần chủ động đối phó với nguy cơ dân số "vàng" trở thành dân số già, giải quyết các áp lực của thời kỳ dân số "vàng", trước tiên là giải quyết việc làm cho người lao động, đào tạo lao động trình độ cao… để tạo bước đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.

Nâng cao chất lượng dân số đồng bào dân tộc vùng cao Lai Châu 

Công tác dân số kế hoạch hóa gia đình của tỉnh Lai Châu được triển khai với sự vào cuộc của các cấp, các ngành, chính quyền các địa phương. Những mô hình can thiệp về dân số, những nội dung tuyên truyền thiết thực, trọng tâm trọng điểm, phù hợp với từng đối tượng đã góp phần nâng cao chất lượng dân số vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng biên giới khó khăn của tỉnh. 

Bản Sáy San 2 thuộc xã Nùng Nàng, huyện Tam Đường, có 45 hộ đều là đồng bào dân tộc Mông. Từ năm 2012 đến nay, toàn bản không có hộ sinh con thứ 3. Để có thành công ấy, Trưởng bản Sùng A Ninh cho hay: "Khi cán bộ dân số tuyên truyền, mình đã thông báo để bà con đến nghe, hiểu. Trong các buổi họp bản, sinh hoạt Đảng, mình đều lồng ghép tuyên truyền, quán triệt để các hộ không có tư tưởng sinh con thứ 3. Hội Phụ nữ bản tích cực tuyên truyền đến phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ để thực hiện." 

Nhờ làm tốt công tác tuyên truyền, vận động về dân số, kế hoạch hóa gia đình, hầu hết trẻ em trong bản Sáy San 2 đều được đến trường, phụ nữ ở độ tuổi sinh đẻ được chăm sóc, tư vấn sinh con, tư vấn dinh dưỡng, chất lượng dân số ở bản được nâng lên, điển hình là hộ gia đình anh Giàng A Tý. Có điều kiện chăm lo cho hai con, vợ anh Tý ngoài sản xuất còn có thời gian tham gia Hội Phụ nữ để biết thêm nhiều thông tin hữu ích về chăm sóc con. Anh Giàng A Tý chia sẻ: "Được cán bộ tuyên truyền về việc không sinh con thứ 3, vợ chồng mình đã làm theo. Hai con nhà mình được đi học đầy đủ. Vợ chồng mình không chỉ yên tâm lao động sản xuất, phát triển kinh tế, mà còn tích cực tuyên truyền cho các hộ trong bản thực hiện tốt công tác kế hoạch hóa gia đình." 

Xã Nùng Nàng, huyện Tam Đường có 546 hộ, 2.814 khẩu, trong đó phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ là 748 người. Đây là địa phương có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống nên một số hộ dân mang nặng tư tưởng trọng nam khinh nữ trong thời gian dài - một trong những nguyên nhân khiến nhiều gia đình sinh con thứ 3, tảo hôn, kết hôn cận huyết thống... Nắm được tâm lý của bà con, cán bộ dân số và y tế cơ sở đã rà soát đối tượng, phối hợp với trưởng bản, người có uy tín của bản để tuyên truyền, phổ biến các mô hình can thiệp dân số. Xã Nùng Nàng cũng thành lập Ban chỉ đạo công tác dân số kế hoạch hóa gia đình; các tổ truyền thông tại 8 bản, duy trì giao ban tổ tư vấn và cộng tác viên tình nguyện mỗi tháng một lần để triển khai mô hình can thiệp giảm tình trạng tảo hôn, kết hôn cận huyết thống, lồng ghép tuyên truyền công tác dân số vào các buổi họp bản. Anh Sùng A Nhà - cán bộ chuyên trách dân số xã Nùng Nàng cho biết: Năm 2015, xã Nùng Nàng không có trường hợp tảo hôn cận huyết nào xảy ra. Số cặp tảo hôn và sinh con thứ ba giảm qua từng năm. Hàng trăm cặp vợ chồng áp dụng các biện pháp tránh thai hiện đại. Các cơ quan chuyên môn về dân số đã tổ chức hàng chục buổi tuyên truyền với trên 1.300 lượt người tham dự. 

Theo Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình tỉnh Lai Châu, hiện các mô hình nâng cao chất lượng dân số như can thiệp tảo hôn, kết hôn cận huyết thống đang được triển khai ở 7 huyện, đưa vào sinh hoạt ngoại khóa tại các trường THPT, Dân tộc nội trú trong tỉnh. Mô hình giảm thiểu Tan máu bẩm sinh cũng được triển khai hoạt động tại 4 huyện: Mường Tè, Phong Thổ, Tân Uyên, Than Uyên, qua đó sớm đưa trẻ tới các cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời. 

Năm 2015, Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình tỉnh Lai Châu cung cấp miễn phí trên 6.300 chiếc vòng tránh thai, trên 68.600 vỉ thuốc uống tránh thai các loại và khoảng 109.400 chiếc bao cao su cho Trung tâm Dân số - Kế hoạch hóa gia đình tuyến cơ sở để cung cấp cho các đối tượng ưu tiên có nhu cầu sử dụng. Các cặp vợ chồng có nhu cầu sử dụng các biện pháp tránh thai đều được cung cấp đầy đủ qua các đợt chiến dịch, cũng như thường xuyên tại trạm y tế và tới tận thôn, bản qua hệ thống cộng tác viên dân số. 

Bà Lý Thị Thắng, Chi cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình tỉnh Lai Châu cho biết: Thời gian tới tỉnh tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động truyền thông tại cơ sở, hướng dẫn tổ chức các hoạt động truyền thông thường xuyên và truyền thông tại các xã, huyện có tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên, tỷ lệ tảo hôn còn cao; đồng thời duy trì triển khai các mô hình can thiệp làm giảm tình trạng tảo hôn, kết hôn cận huyết thống, mô hình sinh hoạt ngoại khóa, truyền thông tại cộng đồng, truyền thông trong chiến dịch cơ sở. Ngoài ra, cần có sự quan tâm phối hợp với các ban, ngành đoàn thể, các đơn vị liên quan trong lồng ghép tuyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về dân số - kế hoạch hóa gia đình; Luật Hôn nhân và Gia đình; những tác hại của tảo hôn, kết hôn cận huyết thống ảnh hưởng đến chất lượng dân số… qua đó góp phần duy trì vững chắc xu thế giảm sinh, nâng cao chất lượng dân số, cải thiện tình trạng sức khỏe sinh sản, chủ động giải quyết những vấn đề về cơ cấu dân số trong đồng bào dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa Lai Châu./. 

TG tổng hợp