Ông Phạm Quý Thế- Trưởng phòng Văn hoá phẩm (Tổng Công ty Sách VN) trao đổi về thị trường lịch 2009 và đôi điều ghi nhận sau 3 năm thực hiện cơ chế xã hội hoá trong hoạt động xuất bản, in, phát hàng lịch bloc.

Giá lịch 2009 cũng... trượt

Thưa ông, dạo qua thị trường có thể thấy ngay các sản phẩm lịch 2009 khá phong phú về chủng loại, mẫu mã đẹp. Riêng lịch bloc năm nay có nhiều điểm mới?

Mùa lịch 2009 ghi nhận nhiều mẫu bloc đặc biệt, nó có xu hướng không chỉ cung cấp thông tin về ngày, tháng mà còn tích hợp những thông tin khác về văn hoá- xã hội. Các nhà xuất bản, các nhà đầu tư mong muốn mang đến cho người tiêu dùng và bạn đọc ngày càng nhiều thông tin trên mỗi cuốn lịch. Và cũng chính thông qua việc lựa chọn các thông tin này sẽ nâng cao khả năng cạnh tranh của mỗi nhà đầu tư.

Một điểm đáng lưu ý nữa là thị trường lịch năm nay xuất hiện một số tên tuổi mới?

Đúng vậy. Bên cạnh các NXB có thâm niên hàng chục năm làm lịch như: Văn hoá- Thông tin, Khoa học - Kỹ thuật, Nông nghiệp, Chính trị quốc gia, mùa lịch 2009 xuất hiện các gương mặt mới, đưa ra thị trường những sản phẩm độc đáo, có chủ đề riêng, gắn với thương hiệu của mình. Ví dụ như Công ty văn hoá Trí Đức- Thái Thịnh liên kết với NXB Đại học quốc gia TPHCM đưa ra 6 loại lịch bloc trong đó có 4 đến loại siêu cực đại và đại đặc biệt. Họ đưa ra các loại bloc này với hình thức phù hợp với ngày Xuân tươi sáng, ấm áp, công nghệ in mới nhất. Đồng thời các loại bloc mới nhất đã đưa những thông tin về các danh nhân, các sự kiện chính trị, các thông tin về văn hoá- xã hội, về lịch sử của đất nước. Các NXB khác cũng đều cố gắng tự "làm mới mình" với cách làm độc đáo. Chẳng hạn đưa âm dương ngũ hành vào trong lịch như của NXB Khoa học - Kỹ thuật, NXB Phụ nữ nâng cấp tranh dân gian trên lịch. Gần đây, NXB Văn hoá- Thông tin liên kết với công ty văn hoá Nam Việt đưa ra lịch "Việt Nam với bè bạn năm châu" cũng gây sự chú ý với người tiêu dùng cũng như với du khách nước ngoài. Sự tìm tòi về chất liệu, cũng tiếp tục được phát huy. Chúng ta có các loại lịch in trên giấy dó với tranh Đông Hồ, lịch in trên mành tre được xử lý bằng công nghệ cao cấp, hay lịch lụa với tranh nghệ thuật, lịch blốc với gỗ sơn mài với nhiều chủ đề khác nhau...

Nhưng như chúng tôi khảo sát trên thị trường thì giá cả các loại lịch bloc đều cao hơn năm ngoái. Ông có thể giải thích về nguyên nhân tình trạng này?

Từ đầu năm đến nay, tốc độ trượt giá nói chung của hàng hoá tiêu dùng, trong đó có giấy- nguyên liệu chính để sản xuất các xuất bản phẩm, trong đó có lịch, tăng từ 30 đến 40%. Điều đó đồng nghĩa với việc các sản phẩm in từ giấy sẽ tăng giá. Riêng lịch bloc thì các nhà làm lịch đã thoả thuận để đưa ra giá cả có thể chấp nhận được với người tiêu dùng. Hiện nay, trên thị trường, giá lịch tăng từ 15 đến 20%, trong khi đó giá giấy, giá điện, giá công in đều tăng, rồi vấn đề lãi suất ngân hàng cũng là một thách thức lớn đối với các nhà làm lịch khi tham gia vào công tác phát hành lịch bloc.

Thưa ông, loại lịch bloc nào tăng giá mạnh nhất?

Các loại lịch bloc tiểu trước đây 4.000 đến 4.500 đồng, năm nay giá 5.500 đồng (tăng 1.000 đồng). Đây là những bloc có thể đưa về vùng sâu, vùng xa phục vụ đồng bào. Bloc Trung Pơ-luya năm ngoái 8.000 đồng, năm nay 10.000 đồng. Lịch bloc Trung màu tăng từ 18.000 đồng lên 22.000 đồng và loại in cao cấp hơn là 24.000. Bloc đại tăng từ 36.000 đồng lên 45.000 đồng. Các loại bloc siêu đại cũng tăng từ 110.000 đồng lên 140.000-145.000 đồng. Các loại siêu cực đại tăng từ 160.000-170.000 đồng lên 190.000- 195.000 đồng. Các loại cực đại tăng từ 230.000 đồng lên 260.000 - 270.000 đồng. Một số bloc cao cấp hơn như "Việt Nam với bè bạn năm châu" với kích thước 31x42 cm có giá 320.000 (loại bloc như vậy năm trước cũng là 315.000 đồng). Như vậy là các loại bloc cao cấp tăng giá ít hơn vì người tiêu dùng cũng không sẵn sàng bỏ một số tiền lớn để mua và các nhà đầu tư, các nhà xuất bản chấp nhận ăn lãi ít để có thể đưa được sản phẩm của mình tới người tiêu dùng.

Giá cả như vậy có phù hợp với mức thu nhâp của người dân hiện nay, trong điều kiện mà các mặt hàng khác cũng tăng?

Tôi nghĩ, đối với tốc độ tăng giá này cũng là mặt bằng tăng giá chung của các mặt hàng tiêu dùng và đối với lịch là nhiều năm vừa qua không lên giá. Thậm chí năm trước lịch còn giảm giá do cơ chế xã hội hoá. Như vậy một hai năm vừa rồi, do các giá cả lịch hạ, năm nay tăng giá như vậy cũng không nhiều. Mà ở đây các nhà xuất bản, các nhà đầu tư đã tự điều tiết lại lợi ích của mình để phù hợp với lợi ích của người tiêu dùng.

Vừa qua, Tổng Công ty Sách VN đã khai trương Trung tâm phát hành lịch 2009. Việc ra đời trung tâm có phải là điểm hẹn để người tiêu dùng dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với những sản phẩm lịch?

Tổng Công ty Sách VN là đơn vị có truyền thống phát hành lịch hàng chục năm nay. Điều mong mỏi của chúng tôi là tạo ra một không gian văn hoá để cho bạn đọc có thể đến chiêm nghiệm, nắm được cơ cấu hàng hoá, có cái nhìn tổng thể hơn về mặt hàng văn hoá phẩm nói chung và mặt hàng lịch nói riêng. Chúng tôi không có tham vọng định hướng về tiêu dùng, nhưng chúng tôi mong muốn tập hợp được đông đảo các sản phẩm của các NXB. Với Trung tâm phát hành lịch, thị trường lịch 2009 được tái hiện khá toàn diện, với trên 500 đầu lịch, trong đó có trên 50 chủng loại lịch blốc, trên 300 mẫu lịch tờ và trên 100 mẫu lịch sổ (Agenda).

Lịch Bloc- mùa thứ ba xã hội hoá: các NXB học cách "chung sống hoà bình"

Thưa ông, mùa lịch Bloc 2009 là năm thứ ba các nhà xuất bản thực hiện cơ chế xã hội hoá trong việc làm lịch. Có ý kiến cho rằng việc xã hội hoá đã "dạy" các nhà xuất bản chung sống hoà bình với nhau?

Mùa lịch 2009, các nhà làm lịch có sự liên kết chặt chẽ hơn với các nhà phân phối, thay vì chủ yếu tự phát hành như trước. "Làng" lịch sau 3 năm thực hiện xã hội hoá, trong khi cạnh tranh ngày một gay gắt hơn trong cải tiến về mẫu mã, chất lượng, thì đồng thời cũng trở nên sát cánh với nhau hơn. Có nghĩa là hoạt động xuất bản, phát hành lịch đang đi đúng theo qui luật khách quan của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Điều có thể thấy rõ nhất là trong 3 năm xã hội hoá việc làm lịch bloc, người tiêu dùng được hưởng lợi nhiều nhất.Trước hết là về giá cả: các nhà đầu tư, các lực lượng tham gia sản xuất, phát hành đều đã đưa ra mức giá phải chăng với tất cả các loại lịch. Thứ hai là sự phong phú của thị trường đem lại nhiều cơ hội cho người tiêu dùng để lựa chọn các loại sản phẩm về lịch.

Trước đây có tình trạng "thừa giả" hoặc "thiếu giả" trên thị trường. Liệu xã hội hoá rồi, tình trạng này có giảm không, thưa ông?

Trước đây, khi không thực hiện cơ chế xã hội hoá cũng không có chuyện "thừa giả" hoặc "thiếu giả" quá lớn. Thừa là thừa ở thành phố, còn thiếu là thiếu ở nông thôn. 3 năm nay, các nhà đầu tư, các nhà xuất bản đều tính đến lợi ích của mình, nên đều có tính toán kỹ lưỡng về số lượng lịch đưa ra thị trường. Kể cả việc việc điều tiết đưa lịch về vùng sâu, vùng xa kịp thời cũng tuân theo qui luật của kinh tế thị trường .

Với người dân thành phố mua một cuốn lịch không khó, nhưng với người dân vùng sâu, vùng xa một cuốn lịch đến với họ đâu có dễ dàng?

Ở đây chúng ta cần nhìn nhận theo hai khía cạnh: khía cạnh kinh tế thì ở đâu thiếu hàng thì hàng hoá sẽ đến. Theo tôi được biết, xuất phát từ mục tiêu riêng của mình, mỗi NXB và nhà phát hành đều có mục tiêu chung là hướng tới người tiêu dùng. Họ cũng sẽ tìm mọi cách để đưa lịch về vùng sâu, vùng xa.

Nhưng rõ ràng trên thực tế trước đây khi Nhà nước chủ động điều tiết, thì các nhà xuất bản được phân bổ kế hoạch xuất bản, rồi Nhà nước lại có kế hoạch vận chuyển về vùng sâu, vùng xa. Còn bây giờ, mạnh ai nấy làm. Hình như chúng ta cần một tổng đạo diễn chung của thị trường lịch để không thiệt thòi cho người tiêu dùng ở những nơi khó khăn?

Tôi cho rằng đấy chính là vai trò rất lớn của Hội xuất bản và các cơ quan quản lý nhà nước như Cục xuất bản. 3 năm thực hiện cơ chế xã hội hoá công tác in, xuất bản, phát hành lịch, chúng ta cũng chưa có sơ kết, đánh giá về hoạt động này. Tôi chỉ biết các công ty phát hành sách, các nhà phân phối vẫn hướng tới vùng sâu, vùng xa. Còn số lượng bao nhiêu thì chỉ đến cuối mùa lịch mới rõ.

Ngoài lợi ích do việc thực hiện cơ chế xã hội hoá trong việc xuất bản, phát hành lịch, theo ông còn những tồn tại gì trên thực tế?

Có lẽ cũng phải đợi đến khi có tổng kết của các cơ quan quản lý, nhưng bản thân tôi thì cảm nhận có mấy vấn đề như sau: Một là, khi nhiều nhà đầu tư, nhiều thành phần kinh tế tham gia thì việc quản lý thực sự bao nhiêu lịch bloc được xuất bản, in và phát hành trên thị trường đó là điều rất khó. Thứ hai, trước đây khi Nhà nước nắm quyền điều tiết thị trường lịch, thì lịch là nguồn thu đáng kể cho các NXB được phân bổ kế hoạch xuất bản. 3 năm nay không còn tình trạng này nữa. NXB nào có tài làm lịch thì mới có lãi, không cẩn thận còn bị lỗ. Đó là cái khó của các NXB. Cái khó thứ ba là có sự thất thoát nguồn thu của Nhà nước vì một số đơn vị làm lịch trốn thuế. Việc đánh giá, tổng kết cũng khó khăn vì khó tổng hợp được số lượng và điều tiết lượng hàng hoá trong cả nước một cách nhanh nhất.

Một điều nữa mà người tiêu dùng băn khoăn là hai năm trước xảy ra tình trạng đầu mùa thì ê hề, cuối mùa thì "cháy" bloc. Theo ông nhận định năm nay thị trường lịch có xảy ra tình trạng này không?

Khả năng đó hoàn toàn có thể xảy ra. Vấn đề là sau một thời gian làm lịch theo hướng xã hội hoá, mỗi nhà đầu tư và mỗi nhà xuất bản đã rút ra bài học cho mình vì mặt hàng lịch có tính thời vụ rất cao. Việc các nhà làm lịch đưa ra số lượng bao nhiêu để đảm bảo trước hết là vì sự an toàn cho mình. Vì thế, cho nên đôi lúc hàng hoá có thể bị thiếu, nhưng không nhiều. Việc "sốt nóng", "sốt lạnh" của thị trường lịch bloc âu cũng là chuyện bình thường đối với mặt hàng này. Nhưng các NXB cũng rất nhanh nhạy, công nghệ in hiện nay rất nhanh, tốc độ vận chuyển hàng hoá giữa các vùng miền cũng vậy. Vì thế người tiêu dùng không nên lo sợ về tình trạng thiếu lịch. Nếu các NXB bám sát thị trường thì vẫn đảm bảo đầy đủ các loại lịch phục vụ người tiêu dùng.

Xin cảm ơn ông!

Hồng Phương thực hiện