1. Kết quả đạt được trong quá trình triển khai thực hiện pháp luật dân chủ cấp xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Thái Bình

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp uỷ, chính quyền, sự tham gia của các ban, ngành, đoàn thể, việc triển khai và tổ chức thực hiện Quy chế dân chủ tại xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Thái Bình đã có nhiều chuyển biến rõ rệt. Việc thực hiện Quy chế dân chủ đã góp phần khắc phục tình trạng quan liêu, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân; tạo được sự đồng thuận, xây dựng và củng cố mối quan hệ giữa đảng, Nhà nước với nhân dân. Theo đó, các kết quả nổi bật khi triển khai thực hiện quy chế dân chủ tại xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Thái Bình cụ thể như:

Một là, trong những năm qua, cấp uỷ, chính quyền các cấp luôn quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo việc xây dựng và tổ chức thực hiện dân chủ tại xã, phường, thị trấn; xác định đây là một nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên trong tổ chức triển khai, thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế, văn hoá - xã hội, an ninh quốc phòng ở địa phương. Đã tổ chức quán triệt, triển khai sâu rộng các nội dung về thực hiện dân chủ đến cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân với nhiều hình thức phong phú, đạt hiệu quả cao. 286/286 xã, phường, thị trấn đã thành lập Ban Chỉ đạo thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, kịp thời kiện toàn đảm bảo về số lượng, cơ cấu và phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên. Chủ động xây dựng quy chế hoạt động, chương trình công tác, kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, duy trì tốt chế độ giao ban hàng tháng; chủ động tham mưu giúp cấp uỷ lãnh đạo, chỉ đạo giải quyết kịp thời những vấn đề phức tạp từ cơ sở. Các đơn vị đã cụ thể hoá các văn bản thực hiện dân chủ ở cơ sở thành quy chế, quy định của địa phương, thường xuyên rà soát, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình thực tế.

Hai là, các xã, phường, thị trấn đã thực hiện nghiêm túc việc công khai các nội dung theo quy định của Pháp lệnh. Những nội dung cần công khai cho nhân dân như: kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, công trình đầu tư và thứ tự ưu tiên, tiến độ thực hiện; phương án đền bù, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, tái định cư liên quan đến dự án; quy hoạch kế hoạch sử dụng đất chi tiết và phương án điều chỉnh, quy hoạch khu dân cư trên địa bàn xã; các chủ trương, kế hoạch vay vốn để phát triển sản xuất, xóa đói giảm nghèo; phương thức, kết quả bình xét hộ nghèo, trợ cấp xã hội, cấp thẻ bảo hiểm y tế, xây dựng nhà tình thương; việc quản lý và sử dụng các loại quỹ, khoản đầu tư, tài trợ, các khoản huy động đóng góp của nhân dân; kết quả bầu và lấy phiếu tín nhiệm chủ tịch và phó chủ tịch hội đồng nhân dân, chủ tịch và phó chủ tịch uỷ ban nhân dân cấp xã... Tùy theo tính chất, mức độ quan trọng của từng nội dung mà việc công khai có thể thông qua một hay nhiều hình thức để chuyển tải đến nhân dân được biết.

Ba là, phát huy tốt quyền làm chủ của nhân dân trong bàn, quyết định về các phương án, kế hoạch, mức đóng góp xây dựng đường giao thông trong thôn, tổ dân phố, lập và thu các loại quỹ, phí vệ sinh môi trường, điện bảo vệ, bình chọn các đối tượng được hưởng chính sách xã hội, xây dựng các công trình phúc lợi liên quan trực tiếp đến người dân; bàn, tham gia ý kiến việc bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố, thành viên Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng, thực hiện đúng các bước, dân chủ, đúng pháp luật. Tổ chức các buổi họp thôn, tổ dân phố để nhân dân được bàn bạc, thảo luận, tham gia ý kiến, tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân phát huy trí tuệ, chung tay góp sức hoàn thành các nhiệm vụ chính trị của địa phương, các tiêu chí xây dựng nông thôn mới. Đến nay, toàn tỉnh có 186/263 xã (đạt tỷ lệ 70,72%) và 01 huyện được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới. Một số địa phương duy trì việc phát phiếu lấy ý kiến đến các hộ gia đình, động viên được nhân dân tích cực tham gia đóng góp ý kiến có chất lượng, giúp chính quyền các cấp đề ra được những chủ trương, cơ chế, chính sách hiệu quả, có tính khả thi cao. Việc xây dựng, sửa đổi, bổ sung hương ước, quy ước ở thôn, tổ dân phố tiếp tục được thực hiện phù hợp với tình hình thực tiễn của địa phương đảm bảo sự đồng thuận, thống nhất trong nhân dân, góp phần xây dựng làng văn hóa, khu dân cư văn hóa, bảo đảm an ninh trật tự trên địa bàn.

Bốn là, các địa phương tập trung chỉ đạo đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của hội đồng nhân dân, uỷ ban nhân dân cấp xã, phát huy dân chủ bằng hình thức dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp để nhân dân tham gia xây dựng chính quyền. Một số địa phương duy trì việc phát phiếu lấy ý kiến đến các hộ gia đình, động viên nhân dân chủ động, tích cực tham gia đóng góp ý kiến có chất lượng, cụ thể, sát thực, phát huy được trí tuệ của nhân dân, tạo sự đồng thuận cao giữa cấp uỷ, chính quyền và các tầng lớp nhân dân. Các xã, phường, thị trấn tạo điều kiện cho nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền, đoàn thể trong sạch, vững mạnh; đóng góp ý kiến cho cán bộ, đảng viên và công chức về đạo đức, lối sống; tham gia bàn bạc, thống nhất các nội dung xây dựng hương ước, quy ước ở thôn, tổ dân phố. Hằng năm tiến hành họp bình xét các gia đình đạt tiêu chuẩn văn hóa để biểu dương, khen thưởng vào ngày hội đại đoàn kết toàn dân, tạo sự chuyển biến tích cực trong việc thực hiện nếp sống văn hóa, phát huy tinh thần đoàn kết, tự quản ở các khu dân cư. Công tác bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm trưởng thôn, phó trưởng thôn, tổ trưởng, tổ phó tổ dân phố, thành viên ban thanh tra nhân dân, ban giám sát đầu tư của cộng đồng ở hầu hết các địa phương đều được thực hiện đúng trình tự, hướng dẫn, bảo đảm vai trò lãnh đạo của các cấp uỷ đảng, sự phối hợp chặt chẽ của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và phát huy vai trò làm chủ của nhân dân. Việc lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh do hội đồng nhân dân cấp xã bầu được triển khai thực hiện nghiêm túc, công khai, dân chủ và bảo đảm sự lãnh đạo của cấp uỷ.

Năm là, vai trò giám sát của nhân dân được thực hiện thông qua hoạt động của ban thanh tra nhân dân và ban giám sát đầu tư của cộng đồng. Ban thanh tra nhân dân, ban giám sát đầu tư của cộng đồng ở các địa phương được thành lập, thường xuyên kiện toàn, đảm bảo số lượng, chất lượng hoạt động; được tập huấn nghiệp vụ, định kỳ tổ chức giao ban nắm tình hình, thu thập thông tin, tổng hợp ý kiến, phối hợp, đề xuất, kiến nghị với cấp uỷ, chính quyền giải quyết kịp thời những vấn đề liên quan đến thực hiện và thực thi chính sách, pháp luật; trực tiếp giám sát các công trình được đầu tư của địa phương, các công trình do nhân dân huy động nguồn đóng góp. Thực hiện nghiêm túc việc giám sát hoạt động của hội đồng nhân dân, uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn; của đại biểu hội đồng nhân dân, cán bộ, đảng viên. Thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW, Quyết định số 218-QĐ/TW của Bộ Chính trị (khoá XI), Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội ở các địa phương chủ động xây dựng kế hoạch, đăng ký với cấp uỷ cùng cấp và tổ chức thực hiện một số nội dung giám sát, phản biện xã hội. Phối hợp tổ chức giám sát việc thực hiện chủ trương, chế độ của nhà nước cho các đối tượng chính sách; các nội dung liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên.

Sáu là, thực hiện dân chủ trong xây dựng nông thôn mới, các địa phương trong tỉnh đã chỉ đạo thực hiện công khai, minh bạch các chủ trương, cơ chế, các nguồn lực, các khoản huy động đóng góp của nhân dân; việc tiếp nhận, quản lý và sử dụng nguồn xi măng hỗ trợ của tỉnh, tiến hành nghiệm thu các công trình hoàn thành đảm bảo nghiêm túc, đúng tiến độ. Nhân dân được thảo luận, bàn bạc, tham gia ý kiến và thống nhất xây dựng phương án, đề án chỉnh trang đồng ruộng, việc thu các loại quỹ, phí, hiến đất làm đường giao thông nông thôn, giao thông thuỷ lợi nội đồng, tạo điều kiện để nhân dân phát huy trí tuệ, chung tay, góp sức tham gia xây dựng nông thôn mới. Đến nay, toàn tỉnh có 186 xã và 01 huyện được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới. Do thực hiện tốt việc công khai, dân chủ các nội dung trong xây dựng nông thôn mới nên không có nơi nào xảy ra khiếu kiện, tố cáo, sai phạm liên quan đến xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng nông thôn.

2. Những mặt còn hạn chế và giải pháp hoàn thiện

2.1 Những tồn tại, hạn chế

Một là, một số cấp ủy, chính quyền chưa thực sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo và triển khai tổ chức thực hiện Pháp lệnh dân chủ, chưa coi đây là một nhiệm vụ thường xuyên, quan trọng trong thực hiện các nhiệm vụ chính trị của địa phương. Vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu ở một số địa phương, đơn vị trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở chưa được phát huy.

Hai là, công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm về dân chủ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở một số nơi còn hình thức, thiếu tính liên tục, đồng bộ, thiếu chiều sâu và tính thuyết phục.

Ba là, một số nội dung công khai chưa đầy đủ, việc thực hiện những nội dung nhân dân bàn để cấp có thẩm quyền quyết định còn hạn chế. Việc tổ chức để nhân dân tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, tham gia góp ý cho cán bộ, đảng viên có nơi chưa đảm bảo yêu cầu. Tỷ lệ người dân tham gia họp thôn thấp, chất lượng các cuộc họp thôn có nơi chưa cao; việc thảo luận, tham gia ý kiến còn có tư tưởng cá nhân, cục bộ. Một bộ phận nhân dân chưa phát huy hết công sức, trí tuệ tham gia xây dựng nông thôn mới, còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự lãnh đạo, chỉ đạo và hỗ trợ của cấp trên.

Bốn là, ban chỉ đạo thực hiện Quy chế dân chủ một số xã, phường, thị trấn chưa chủ động tham mưu cho cấp uỷ, chính quyền trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng và thực hiện dân chủ ở cơ sở; một số thành viên ban chỉ đạo chưa thể hiện rõ trách nhiệm của mình trong tổ chức thực hiện dân chủ trên địa bàn.

Năm là, thực hiện dân chủ gắn với cải cách hành chính và đổi mới phong cách, lề lối làm việc của cán bộ, công chức ở một số địa phương còn chưa đáp ứng được yêu cầu. Một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa nêu cao tính tiền phong, gương mẫu, chưa tận tâm, tận lực, phong cách làm việc quan liêu, thiếu dân chủ còn xảy ra ở một số đơn vị. Một số địa phương còn tình trạng vi phạm nguyên tắc trong quản lý thu chi ngân sách, để xảy ra tình trạng nội bộ mất đoàn kết dẫn đến đơn thư tố cáo, phải xử lý cán bộ.

Sáu là, phát huy dân chủ chưa thực sự gắn với thực hiện kỷ cương, pháp luật. Một bộ phận nhân dân còn lợi dụng dân chủ, vi phạm pháp luật, gây trở ngại tới việc triển khai một số nhiệm vụ chính trị của địa phương, đơn vị, nhất là trong việc đền bù giải phóng mặt bằng.

Bảy là, công tác tiếp dân ở một số địa phương chưa được quan tâm đúng mức; việc giải quyết khiếu nại, tố cáo chưa kịp thời, chủ động theo đúng thẩm quyền dẫn đến tình trạng đơn thư vượt cấp. Một số vụ việc xảy ra ở cơ sở chậm được giải quyết làm giảm lòng tin của quần chúng nhân dân, còn có những vụ việc phức tạp, kéo dài.

Bảy là, hoạt động của ban thanh tra nhân dân, ban giám sát đầu tư của cộng đồng ở một số đơn vị chưa thực sự hiệu quả, còn thiếu cơ chế, kinh nghiệm, phương pháp hoạt động còn lúng túng.

2.2 Giải pháp hoàn thiện

Để việc lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn có hiệu quả, chất lượng, các cấp ủy đảng trên địa bàn tỉnh Thái Bình cần phải làm tốt nội dung sau:

Thứ nhất, các cấp uỷ Đảng và chính quyền các cấp phải có nhận thức đúng, xác định việc lãnh đạo, chỉ đạo công tác thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn là nhiệm vụ chính trị có tầm quan trọng hàng đầu; coi việc tổ chức, thực hiện là những nhiệm vụ quan trọng thường xuyên, là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, nhất là hệ thống chính trị cơ sở và của toàn dân. Đưa công tác lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn một cách đồng bộ, trở thành nề nếp gắn chặt với chức năng, nhiệm vụ của từng tổ chức, từng mặt công tác và trách nhiệm của từng cá nhân, nhất là người đứng đầu.

Thứ hai, trong triển khai thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn, các cấp ủy đảng cần thực sự quan tâm, tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, thường xuyên kiểm tra và bám sát cơ sở, giải quyết kịp thời những vướng mắc, khó khăn và những vấn đề mới nảy sinh trong quá trình triển khai thực hiện. Các cấp ủy cần tăng cường lãnh đạo chính quyền, Mặt trận tổ quốc và các đoàn thể Nhân dân hướng dẫn và vận động Nhân dân thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn. Các chủ trương, chính sách, các dự án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội cần thực hiện nghiêm túc, có trách nhiệm trong việc lấy ý kiến Nhân dân trước khi ban hành, nhất là những chủ trương, chính sách, các chương trình, dự án, kế hoạch kinh tế - xã hội... có liên quan, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của Nhân dân ở cấp xã; cuộc vận động xây dựng chỉnh đốn Đảng; cải cách hành chính, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí phải gắn với việc thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn và coi đây là một giải pháp quan trọng để thực hiện. Tập trung nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức cơ sở đảng, quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền và trách nhiệm của đại biểu dân cử trong thực hiện. Các tổ chức cơ sở đảng phải coi trọng công tác xây dựng Đảng, thực hiện tốt dân chủ trong Đảng, nghiêm túc tự phê bình và phê bình việc thực hiện quy chế dân chủ, tránh việc thực hiện dân chủ hình thức, chạy theo thành tích. Trong đó, mỗi cấp ủy, tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên phải phát huy tính tiền phong, gương mẫu thực hiện quy chế dân chủ, tạo niềm tin trong Nhân dân.

Thứ ba, tăng cường sự lãnh đạo và chỉ đạo của các cấp uỷ Đảng, nêu cao tinh thần trách nhiệm của người đứng đầu cấp uỷ, đứng đầu chính quyền và trách nhiệm của đại biểu dân cử. Trong thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn cần đưa tiêu chí kết quả thực hiện quy chế làm tiêu chuẩn thi đua để đánh giá xếp loại của từng đơn vị và từng cá nhân. Theo đó, mỗi năm, cần nghiêm túc xem xét, đánh giá vai trò cũng như chất lượng, hiệu quả lãnh đạo của cấp uỷ, chính quyền, việc thực hiện công vụ của cán bộ, công chức, đảng viên cũng như trách nhiệm của Mặt trận tổ quốc và các đoàn thể Nhân dân trong việc lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn. Cấp ủy đảng, chính quyền các cấp chỉ đạo việc thực hiện thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở gắn với việc triển khai Nghị quyết, quy định của Trung ương lấy phiếu tín nhiệm đối với thành viên lãnh đạo cấp ủy và cán bộ lãnh đạo trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận tổ quốc và các đoàn thể chính trị- xã hội; đối với người giữ chức vụ do Quốc Hội, Hội đồng nhân dân bầu hoặc phê chuẩn. Tiếp tục chỉ đạo các cấp ngành cần mở rộng dân chủ trực tiếp, từ đó, tạo điều kiện để Nhân dân có thể tham gia sâu sắc, toàn diện trên mọi lĩnh vực: công tác xây dựng Đảng, quản lý của chính quyền, hoạt động của tổ chức đoàn thể Nhân dân; tham gia quản lý nhà nước và xã hội... Xử lý nghiêm những cán bộ, đảng viên, công chức lợi dụng chức quyền để tham nhũng, gây phiền hà cho dân, không thực hiện pháp luật dân chủ, vi phạm quyền làm chủ của Nhân dân ở cấp xã. Các cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội tỉnh Thái Bình cần xác định việc thực hiện quy chế dân chủ ở xã, phường, thị trấn là nhiệm vụ chính trị quan trọng, thường xuyên và lâu dài; là biện pháp làm thay đổi căn bản cách thức điều hành, giải quyết công việc nên chỉ đạo quá trình dân chủ phải quán triệt quan điểm đồng bộ, hệ thống. Đồng bộ từ chủ trương của các cấp uỷ Đảng đến thể chế hoá thành các văn bản của các cấp chính quyền, đồng bộ giữa chủ trương và chỉ đạo thực hiện, đồng bộ cả ở cấp xã và cấp trên cơ sở, trong cả hệ thống chính trị trên cả ba mặt: dân chủ, dân sinh, dân trí.

Bên cạnh đó, muốn cho dân chủ trở thành nề nếp trong đời sống hàng ngày của xã hội, phải coi việc thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã, phường, thị trấn là một nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách và thường xuyên, lâu dài của tổ chức Đảng, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Mặt trận tổ quốc và đoàn thể các cấp; phải gắn việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của từng tổ chức, từng mặt công tác và trách nhiệm của từng cá nhân, nhất là của người đứng đầu./.

VŨ SƠN TÙNG

(Văn phòng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình)