Giới trẻ ngày nay, thường được cho là thuộc dòng 8X, 9X (sinh ra vào thập niên thứ 8 hoặc thứ 9 của thế kỉ XX) và dòng Y2K (sinh ra vào thập niên đầu tiên của thế kỉ XXI, bắt đầu từ năm 2000). Người ta còn dùng khái niệm “tuổi teen” (teenage: chỉ những người ở độ tuổi từ 13 đến 19, do tiếng Anh những từ này đều kết thúc bằng vĩ tố “teen”). Tuổi teen, tuổi học trò, tuổi hoa phượng, tuổi mực tím, tuổi ô mai... đều là những từ chỉ giới trẻ, đang “tuổi ăn tuổi ngủ”. Cũng vì chỉ biết ăn biết ngủ nên lớp người này thường bị coi là “ăn chưa no, lo chưa tới”. Phải chăng, mgôn ngữ của họ phải chăng cũng thể hiện điều này?

PHÁ VỠ CÁC CHUẨN MỰC CHÍNH TẢ

Chính tả (cách viết đúng) mà mỗi thành viên trong cộng đồng cần phải tuân thủ khi thể hiện một văn bản nào đó. Không cần phải mang Từ điển chính tả tiếng Việt ra đối chiếu, cũng thấy rất nhiều cách viết “sáng tạo” của giới trẻ bây giờ.

Chẳng hạn, đây là một số đoạn trích trong bài “Tiếng Việt thời @” của tác giả Roseph Ruelle, người Canada, học hành và công tác tại Việt Nam, được bạn đọc Việt Nam biết với biệt danh “Joe” quen thuộc.

“Sáng nay mình ngủ dậy và quyết định học kiểu chat trên internet của thanh niên Việt Nam.

Thứ nhất, mình quyết định thay chữ “ô” bằng chữ “u” - nhưng chỉ trong mụt số trường hợp đặc biệt thui! Trong mụt số trường hợp khác, mình sẽ bỏ chữ “ô” hẳn ra... Tức là phải sửa lun - mình không mún làm người khác bùn đâu!

Không phải riêng nguyên âm thui đâu mà cũng có nhiều phụ âm nên bỏ ra. Chữ “n” là mụt trong nhữg “nghi phạm” nổi bật nhất. Vâg, chữ ấy đôi khi rất phí - nhưg cũg có nhiều chữ phí khác nữa, chưa xog đâu!

Chữ “h” ở cuối mụt số từ nhìn rất khó chịu! Không phải mỗi mìn đâu mà còn rất nhiều bạn của mìn nữa cũg nói vậy - khó chịu mụt cách kin khủg! (Chữ “k” ở đầu mụt số từ khác lại còn khó chịu hơn nữa, mìn hôg chịu nổi).

Có ai đồg ý với mìn rằg 2 chữ “q” và “u” xấu lắm hôg? Chữ “w” đẹp hơn nhiều chứ! Nếu chat yahoo và có người viết 2 chữ ấy thì mìn sẽ nói lun: “Trùi ui, cái gì mà wê thế!” - để họ sẽ wen với wan điểm wần chúg của giới trẻ.

...Các bạn gái ơi, hãy thay 2 chữ “ye” xấu xí bằg mỗi chữ “i” xin xắn đi! Viết “em iu anh” thì đỡ rủi ro hơn nhiều (hoặc cứ viết “iu an wá trời lun!” cho máu).

Way lại với chuyện nguyên âm, mìn hôg hiểu tại sao mụt số người vẫn cứ cho rằg chữ “ă” đẹp hơn chữ “e”!?? Kệ nhữg người đó chứ, họ kiêu lém, cổ hủ lém!

Nhưg hôg fải chữ “ê” lúc nào cũg đẹp. Câu “em không biết” chả có j hay cả. Trái lại, câu “em hôg bít j đâu” nghe dễ thươg lém! Các bạn hỉu hôg? Mìn fải cố gắg để nói nhẹ chứ, đặc bịt là với fái íu. Nói cứg wá với mụt cô mìn thík thì - chít!

...Kác nguyên và fụ âm ở trên được jải wyít xog, mìn sẽ bắt đầu tập trug vào việc viết tắt (vt). Bh cg~ n` ng noi’ rg vt wá n` k tốt lém. Nhưg thui – vđề k fai la vt co’ tốt h k, vđề la fai vt ntn!!!

Rùi có lẽ mìn nin cho mụt chút ja vị SG vô! Cg~ n` ng HN, đặc bịt là ng trẻ, cho rg ng SG sốg 1 kách rất dzui dzẻ. Vậy chuyện thanh nin HN bắt chước thanh nin SG hôg dzô dzuyên tí j!

...Dù sao ngun ngữ kũg hôg fản ánh đc kảm xúc kủa con ng bằg hìn ảnh, và hôg có hìn ảnh nào fản ánh kảm xúc kủa kon ng như mụt gươg mặt! hihi! Sao? Bạn hôg tin hà? Bạn k tin Mr. Joe tội nghiệp hả? Bùn kừi wá nhỉ! Mìn hôg nói dzối đâu nhá!

kÁc bẠn cÓ bÍt FíM sHiFt hÔg? MiN sẼ dZùNg kÁi Fím Áy đỂ tRaG tRí vĂn KủA MìN mỤt ChÚt. FảI LuN LuN Cố gẮg Để cHữ kỦa MìN đẸp HơN ChỮ KủA nG` kHáC cHứ! gỌi Là Sĩ dZiỆn ĐiẸn tỬ đẤy!! Hihi!!!”

Có thể nói, anh chàng Joe thông minh và vui tính kia đã “thâu tóm” được rất nhiều biến thể chính tả mà tuổi teen đang dùng. Chuyện chào nhau bằng “2!”, chào và chúc ngủ ngon bằng “G9!” giờ đây đã quá quen thuộc (và lan sang “lớp già”). Ngoài ra, còn những kiểu viết tắt thông dụng hơn (xưa nay vẫn dùng) được các sĩ tử (không rõ vô tình hay hữu ý) đưa vào các bài kiểm tra và bài thi (viết như thế là phạm quy): ∾, n∾, nh = những; o, ko, kg = không, ⋌ = người; of = của; no vđ = không phải vấn đề, & = và, v.v.

THAY ĐỔI VÀ LỆCH CHUẨN NGÔN TỪ

Học trò bây giờ sáng tạo ra nhiều kiểu nói, dựa trên hiện tượng đồng âm nối từ (của các từ đã có kết hợp với một từ khác). Chẳng hạn: a kay - chim cú = cay cú, cá kiếm = kiếm tìm, ca mơ run = run (sợ), lo lắng, cam pu chia = chia (cùng góp tiền vào một sự kiện chung nào đó), Thủ Lệ = đẹp, Hồng Lâu Mộng = mộng mơ, Lỗ Tấn = thua lỗ, thiệt, Phan Đình Tu = uống thẳng, không rót ra cốc, Yết Kiêu = kiêu kì, kiêu ngạo, cá chê = chê bai dè bỉu, Nghĩa Lộ = làm lộ bí mật, phí Phạm Văn Đồng = phí phạm, vô Lý Thường Kiệt = vô lí,...

Hay cách nói “mở rộng” tổ hợp theo vần điệu đã có. Ví dụ: ghét như con bọ chét (ghét), ngất ngây con gà tây (thích thú), tinh vi sờ ti con gà ri (tinh tướng, ta đây).

Nếu chỉ thế thôi thì còn có thể chấp nhận, vì dù sao cũng tạo nên lối nói tếu táo, cho vui, được biện minh là giúp “xả stress, giảm căng thẳng”. Nhưng người ta lại nói rằng, có một thứ “tiếng lóng” đang hình thành trong giới học đường. Tiếng lóng là một biệt ngữ, cách nói những từ ngữ riêng trong một tầng lớp hoặc một nhóm người nào đó, nhằm chỉ trong nội bộ hiểu được với nhau mà thôi. Xét theo phương diện đó, nhiều từ mà các “cậu ấm cô chiêu” dùng có thể coi là dạng lóng. Chẳng hạn, họ gọi trường học là khám Chí Hoà, gọi bị đứng kiểm điểm cuối lớp là chào cờ, gọi bố mẹ là tiền bối lắm lời, gọi xe máy là con nghẽo, gọi bạn gái là gà bông, gà tóc nâu, gọi bạn trai là xe trâu, gọi tiền là máu khô, gọi đô la là tờ âm phủ,...

Điều đáng nói là cách nói này (và cả tiếng lóng này), do tự sáng tạo theo ý thích của nhiều nhóm học đường nên tạo ra nhiều “teencode” (mã ngôn ngữ tuổi teen) khác nhau. Mỗi nhóm một kiểu, muôn hình muôn vẻ. Nó hoàn toàn không giống với ngôn ngữ toàn dân - một “code” (mã) chung cho cả cộng đồng. Chính vì nảy sinh theo kiểu “trăm hoa đua nở” nên các teencode này tạo nên sự hỗn loạn, khó kiểm soát.

NHÌN NHẬN DƯỚI GÓC ĐỘ NGÔN NGỮ HỌC

“Ngôn ngữ không tự nhiên sinh ra”. Mọi sự nảy sinh ngôn từ trong xã hội đều có cái lí của nó. Chuyện giới trẻ (hay một giới nào đó) tạo ra một số từ ngữ, một số cách nói riêng cũng là điều bình thường. Trong thời đại công nghệ số, giới trẻ (đang chiếm ưu thế) đã tự tìm cho mình một cách ứng xử, trước hết được coi như một “trò chơi ngôn ngữ” nhằm giải trí và tạo ra một không khí mới lạ, vui vẻ trong giao tiếp. Nó hoàn toàn không phải là vô bổ mà có giá trị kích thích sự hưng phấn, giúp cho giới trẻ có cảm hứng để  làm việc và học tập hăng say và hiệu quả hơn. GS. Nguyễn Đức Dân nhận xét là: “Có những từ ngữ chat nghiêm chỉnh không chỉ tồn tại trong thế giới online mà đang thâm nhập cả vào đời sống hàng ngày, được nhiều người chấp nhận”. Từ điển từ mới tiếng Việt (Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh năm 2002) đã bổ sung nhiều từ mới lạ chính từ nguồn ngôn ngữ lớp trẻ đó. Nhưng, ngôn từ này đang “kí sinh” vào ngôn ngữ toàn dân nên nó cũng có những “tác dụng phụ”, ảnh hưởng trở lại tới ngôn ngữ toàn dân. Teencode không chỉ giới trẻ dùng mà còn nhiều tầng lớp xã hội khác cũng dùng. 

Tiếng Việt của giới trẻ đang là một tiếng Việt rất đa dạng, nếu không nói là hỗn tạp. Vì hỗn tạp nên người nói phải có sự chọn lọc. Sẽ có không ít những ngôn từ giới trẻ “phát minh” được cộng đồng chấp nhận và nhập vào ngôn ngữ toàn dân. Nhưng cũng có không ít từ ngữ teencode kia chẳng bao lâu sẽ “chết yểu”, không có “cơ” tồn tại. Cũng bởi bản chất của nó chỉ là một trò chơi nhất thời, không hơn không kém!

Thái quá như bất cập. Điều đáng tiếc là nhiều bạn trẻ bây giờ chỉ mải mê với những “sáng tạo” lạ kì đó mà quên mất việc học tập và trau dồi tiếng mẹ đẻ. Việc thụ đắc và rèn luyện những kĩ năng ngôn ngữ (nghe, nói, đọc, viết) luôn luôn là một quá trình dài, liên tục. Học ngôn ngữ cũng như học bất cứ môn gì, càng trẻ càng tốt. Trẻ có ưu thế là đang hăng say, đang mới mẻ (như tờ giấy trắng), có tiềm năng và sức bật tốt. Không chịu học nghiêm chỉnh khi còn trẻ thì sẽ không còn cơ hội nữa đâu.

PGS. TS. Phạm Văn Tình