Muốn giữ vững nền độc lập, muốn làm cho dân mạnh nước giàu, mọi người Việt Nam đều phải hiểu biết quyền lợi của mình, bổn phận của mình, phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhà...". (1)

Con người có "hiểu biết", "có kiến thức" là con người tri thức.

Vì "dân giàu, nước mạnh", chúng ta đang phấn đấu "công nghiệp hóa, hiện đại hóa, gắn với phát triển kinh tế tri thức", xây dựng và phát triển "kinh tế tri thức công nghiệp, hiện đại, định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế", "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".

Dân "dốt, yếu, nghèo" được Cách mạng Tháng Tám giải phóng nên "con người độc lập, tự do", vươn tới "con người thông thái", "con người tri thức", "con người xã hội chủ nghĩa" của một "dân tộc thông thái", một nền "kinh tế tri thức" "định hướng xã hội chủ nghĩa".

Con người Việt Nam thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là "con người tri thức" "độc lập", "tự do", "thông thái", "vươn tới con người xã hội chủ nghĩa", nay gọi tắt là "con người tri thức".

"Phải nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và tự do tư tưởng. Ðọc tài liệu thì phải đào sâu hiểu kỹ, không tin một cách mù quáng từng câu một trong sách", "Tuyệt đối không nên nhắm mắt tuân theo sách vở một cách xuôi chiều", "Không phải học để thuộc lòng từng câu từng chữ" (2), "Phải biết tự động học tập", "Lấy tự học làm cốt. Do thảo luận và chỉ đạo giúp vào" (3).

Con người tri thức biết và dám "độc lập suy nghĩ, tự do tư tưởng", "tự do sáng tạo", có năng lực tư duy độc lập sáng tạo - một phẩm chất trọng yếu của nhân lực trình độ cao trong nền kinh tế tri thức hiện đại - chỉ có thể tự đào tạo được thông qua "quá trình tự học - hành sáng tạo dưới sự hướng dẫn khoa học của người dạy", thông qua hoạt động tự học, tự nghiên cứu, thực hành, tự mình tìm ra kiến thức, chân lý, "tự do phục tùng chân lý".

Các phương pháp - hiện đang khá phổ biến trong hệ thống các nhà trường -  "truyền đạt - tiếp thu thụ động một chiều", "ghi nhớ, nói theo, làm theo", "thi gì học nấy" chỉ có thể đào tạo ra những con người được nhồi nhét kiến thức để vượt qua các cửa ải thi cử, mạnh về thừa hành, phục tùng, rập  khuôn, yếu về tự học, thực hành, sáng tạo, ngược hẳn với mục tiêu đào tạo con người tri thức "độc lập suy nghĩ, tự do sáng tạo".

Con người tri thức thông thái, độc lập, tự do vừa là chủ thể, vừa là mục tiêu, vừa là động lực chủ yếu phát triển dân tộc ta từ "dốt, yếu, nghèo" đến "dân mạnh, nước giàu", "dân giàu, nước mạnh", "dân tri thức, kinh tế tri thức, dân tộc thông thái".

Kinh tế tri thức thế giới hiện đại với tri thức, khoa học, công nghệ là lực lượng trực tiếp sản xuất ra của cải vật chất, ngày nay đang phát triển trên cơ sở hệ thống kết cấu hạ tầng thông minh, các ngành nghề thông minh. Xã hội tri thức, trên nền tảng kinh tế tri thức,  phát huy tối đa năng lực tri thức của toàn xã hội, tạo nên sự bình đẳng mới về quyền sở hữu tri thức của con người.

"Công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế tri thức" cần được đẩy mạnh trên cơ sở  xây dựng và phát triển dân tộc thông thái, phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng thông minh, các ngành nghề thông minh. 

 "Nguồn nhân lực trình độ cao, đặc biệt về công nghệ thông tin", "chính phủ điện tử, doanh nghiệp điện tử, công dân điện tử", "kinh tế tri thức", "dân tộc thông thái"... tất cả đang khẩn thiết đòi hỏi phải ứng dụng và phát triển sáng tạo công nghệ thông tin, phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng thông minh, các ngành nghề thông minh như giáo dục, y tế, giao thông, cải cách hành chính, xây dựng đô thị..., ưu tiên đặc biệt cho giáo dục và đào tạo - ngành "trồng người".

"Ðổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo", ứng dụng và phát triển sáng tạo công nghệ thông tin vào nhà trường, xây dựng nhà trường thông minh "dân chủ, khoa học, đại chúng", đào tạo con người tri thức phát triển toàn diện.

 Phấn đấu thực hiện đại chúng hóa giáo dục đại học và nghề nghiệp trên cơ sở phổ cập giáo dục trung học phổ thông vào năm 2020, tạo nguồn nhân lực có trình độ tay nghề sau trung học, ưu tiên tập trung trí tuệ dân chủ hóa, khoa học hóa quá trình dạy - học và quá trình quản lý giáo dục, đổi mới căn bản cách học, cách dạy, cách quản lý cho thật phù hợp với nhu cầu đào tạo con người tri thức, với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin.  

Nhà trường thông minh biết cách ứng dụng và phát triển sáng tạo tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ thông tin hiện đại, phát huy vai trò chủ thể của người học, tạo điều kiện, môi trường, công nghệ thuận lợi cho người học tập dượt độc lập suy nghĩ, tự do tư tưởng, tìm tòi, khám phá, tự học hành, tự rèn luyện, tự do sáng tạo, tự mình tìm lấy kiến thức, tự mình khám phá ra chân lý, "tự do phục tùng chân lý".

Mỗi người học thật sự làm chủ "quá trình tự học - hành sáng tạo dưới sự hướng dẫn khoa học của người dạy" - quá trình tự làm nên con người tri thức, tích cực tham gia cuộc vận động "Học sinh, Sinh viên bốn tốt": Sức khỏe tốt. Tự học hay. Làm sáng tạo. Sống văn minh với những tiêu chí cụ thể phù hợp với nhu cầu của từng độ tuổi, từng loại trường, đặc biệt phải biết cách sử dụng thành thạo máy tính làm công cụ tự học, thực hành, sáng tạo.

Mỗi nhà giáo là một tấm gương con người tri thức, có cách dạy sáng tạo, hướng dẫn cho trò phát huy nội lực tự học - hành, học cách học, cách làm, cách sống, cách tư duy độc lập sáng tạo nên người tri thức.

Mỗi người lao động tự nguyện tham gia cuộc vận động xây dựng con người lao động tri thức bốn tốt có tay nghề sau trung học: "Sức khỏe tốt, làm sáng tạo, tự học hay, sống văn minh" với những tiêu chí cụ thể phù hợp với từng ngành nghề, từng môi trường lao động.

Mỗi gia đình - nơi làm nên con người tri thức từ thuở thai nhi - phấn đấu xây dựng "Gia đình tri thức bốn tốt" với các thành viên bốn tốt: Biết cách tự chăm sóc, tự rèn luyện, nâng cao sức khỏe, vươn tới chiều cao trên 165 cm; Biết cách tự học hành sáng tạo. Có trình độ giáo dục phổ cập theo độ tuổi; Biết và dám độc lập suy nghĩ, biết cách thực hành, lao động tốt, có sáng kiến, sáng tạo; Biết cách sống  cần kiệm, lành mạnh, trung thực, nhân nghĩa.

"Gia đình tri thức bốn tốt" hội tụ các cuộc vận động lớn về y tế, giáo dục, kinh tế, văn hóa, xã hội  của đất nước thành nơi "con người phát triển toàn diện tự học hành sáng tạo suốt đời nên người tri thức" là tế bào của một "xã hội tri thức". Mỗi cán bộ, đảng viên, đoàn viên, hội viên của hệ thống chính trị phải là một thành viên bốn tốt và phấn đấu cho mọi thành viên gia đình đều đạt tiêu chí bốn tốt.  90% số hộ là gia đình tri thức bốn tốt làm nên  "xã hội tri thức".

Mỗi  cán bộ lãnh đạo - quản lý của Ðảng và Nhà nước là một con người tri thức ưu tú của dân tộc, có bản lĩnh tư duy độc lập, điều hành dân chủ, sáng tạo, vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, đem "tài dân, sức dân, của dân" phục vụ cho toàn dân ta - trẻ em cũng như người lớn, người dân cũng như người lãnh đạo - ai cũng biết và dám độc lập suy nghĩ, tự học hành sáng tạo nên con người tri thức, ai cũng được hưởng quyền sở hữu tri thức. 

Con người tri thức thông thái, độc lập, tự do, vươn tới con người xã hội chủ nghĩa. Nhà trường thông minh dân chủ, khoa học, đại chúng, vươn tới nhà trường xã hội chủ nghĩa. Xã hội tri thức giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Dân tộc thông thái, độc lập, tự do, vững tiến lên chủ nghĩa xã hội./.

VŨ OANH
Nguyên Ủy viên Bộ Chính trị,
Chủ tịch Hội Giáo dục - Chăm sóc sức khỏe cộng đồng Việt Nam

_____________________________

(1) Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4, tr 36, Nxb CTQG 2009.

(2) sđd, tập 8, tr 500, tr 497.

(3) sđd, tập 6, tr 50; tập 5, tr 273.

(Nguồn: Nhân dân)