Trải qua hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước bền bỉ của dân tộc, nơi đây diễn ra những cuộc đấu tranh kiên cường, bất khuất, hết thế hệ này đến thế hệ khác chống lại thiên tai và giặc dã để sinh tồn và phát triển, góp phần làm nên một nền “Văn minh sông Hồng”rực rỡ.

 Cũng như nhân dân trên mọi miền Tổ quốc, con người Vĩnh Phúc cũng mang đậm những nét tiêu biểu về phẩm chất và bản sắc con người Việt Nam, mà nét nổi bật nhất là tinh thần đấu tranh kiên cường bất khuất chống ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc mỗi khi bị xâm lăng. Vĩnh Phúc không chỉ tự hào là cội nguồn, là đất phát tích của dân tộc, mà bất kỳ ở giai đoạn lịch sử nào cũng có những đóng góp quan trọng vào sự sinh tồn của dân tộc, tạo nên những giá trị vật chất và tinh thần của xã hội, để lại dấu ấn đậm nét trong thiên nhiên, trong sinh hoạt xã hội, trong tính cách con người Vĩnh Phúc.

Ở mỗi một thời kỳ lịch sử, trên đất Vĩnh Phúc đều có những bậc hào kiệt giúp nước, giúp đời, làm rạng rỡ sử sách nước nhà. 

Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng trên đất Vĩnh Phúc từ năm 40 đến năm 43 sau công nguyên là mốc son mở đầu cho truyền thống bất khuất, kiên cường, quyết tâm giành độc lập của dân tộc Việt Nam. Tiếp nối, năm 546 nhân dân Vĩnh Phúc tham gia và ủng hộ tích cực nghĩa quân Lý Bí ở vùng Hồ Điển Triệt (Tứ Yên - Sông Lô) chống lại quân xâm lược nhà Lương. Dưới Thời Lý, huyện Vĩnh Tường có Nguyễn Văn Nhượng lập chiến công “Bình Ai Lao” ở biên giới miền Tây, huyện Yên Lạc có Phạm Công Bình dẹp giặc, giữ yên biên giới phía Nam. 

Sang Thời Trần, có bảy anh em họ Lỗ ở huyện Tam Đảo đã đánh bại quân Nguyên cố thủ ở làng Nhật Chiêu (Yên Lạc). Trong kháng chiến chống quân Minh, tướng Trần Nguyên Hãn (Sơn Đông - Lập Thạch) có công lớn trong chiến thắng lẫy lừng Xương Giang, Đông Quan. Đồng thời, việc học tập, thi cử rất được coi trọng.

 Từ thời Lý đến thời Nguyễn, Vĩnh Phúc có gần 100 người đỗ bậc đại khoa. Đây cũng là quê hương của nhiều bậc công thần văn võ toàn tài, liêm minh, chính trực, đức độ, chức cao quyền trọng như Thượng thư Bộ lại Nguyễn Duy Thì, Thượng ngự sử Triệu Thái, Đô ngự sử và Thượng thư Bộ hộ Nguyễn Văn Chất... 

Trong buổi đầu chống thực dân Pháp xâm lược, phong trào đấu tranh của nhân dân Vĩnh Phúc liên tiếp nổ ra dưới sự lãnh đạo của các văn thân, sĩ phu yêu nước, thành lập nhiều căn cứ kháng chiến tại các huyện Lập Thạch, Yên Lạc, Vĩnh Tường. Sử sách còn nhắc các cuộc khởi nghĩa ghi dấu ấn trên đất Vĩnh Phúc của nghĩa quân Hoàng Hoa Thám, Trịnh Văn Cấn, Lương Ngọc Quyến… 

Vào những năm 20 của thế kỷ XX, Nguyễn Thái Học (Thổ Tang - Vĩnh Tường) đã cùng một số người bạn thành lập tổ chức yêu nước Việt Nam Quốc dân Đảng và tiến hành khởi nghĩa vũ trang tại Yên Bái. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Đảng bộ và nhân dân các dân tộc trong tỉnh Vĩnh Phúc đã bền bỉ, anh dũng, bất khuất đấu tranh giành nhiều thắng lợi oanh liệt. Thời kỳ kháng chiến chống Pháp, ghi nhận thắng lợi của nhân dân Vĩnh Phúc trong Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945, trận Khoan Bộ năm 1947, trận Xuân Trạch năm 1950, trận Núi Đinh năm 1951. 

Thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, nhân dân Vĩnh Phúc vừa đẩy mạnh sản xuất, xây dựng XHCN ở miền Bắc, chống chiến tranh phá hoại bằng không quân của địch, vừa chung vai gắng sức cùng miền Nam ruột thịt đấu tranh chống Mỹ, bắn rơi chiếc máy bay thứ 4.000 của Mỹ tại Tiền Châu – Phúc Yên; ghi danh tấm gương hy sinh anh dũng của nhiều thế hệ thanh niên Vĩnh Phúc như Trần Cừ, Chu Văn Khâm, Nguyễn Viết Xuân… Cũng trong thời kỳ này, Vĩnh Phúc được biết đến với những bước đột phá quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, đó là mô hình “khoán hộ” cho nông dân do đồng chí Bí thư Tỉnh ủy Kim Ngọc khởi xướng cùng thực tiễn sản xuất tại địa phương đã đóng góp những kinh nghiệm có giá trị đối với sự nghiệp đổi mới cơ chế kinh tế của toàn quốc.

Có thể khẳng định, những truyền thống quý báu nêu trên là những giá trị bền vững để nhân dân Vĩnh Phúc viết tiếp những trang sử vẻ vang của quê hương trong xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và phát triển kinh tế.

Nam Hải