1. Giáo dục đạo đức nghề nghiệp là một hệ thống các hoạt động, các giải pháp nhằm giáo dục những chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp cho học sinh, sinh viên để khi hành nghề, mỗi cá nhân biết kết hợp hài hòa giữa năng lực nghề nghiệp và đạo đức nghề nghiệp.
Giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên nói chung luôn luôn là nhiệm vụ quan trọng. Trong đó, giáo dục đạo đức nghề nghiệp với sinh viên các trường đại học, cao đẳng sư phạm lại càng quan trọng. Vì đây là những sinh viên sẽ trở thành đội ngũ giáo viên, sau này sẽ trực tiếp dạy học sinh, sinh viên làm người. Chính vì vậy, Đảng ta coi đây là nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược phát triển con người trong thời kỳ đổi mới, thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Và mới đây nhất vấn đề này tiếp tục được Đảng ta khẳng định trong Nghị quyết Trung ương 8 về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo.
Vì sao lại đặt vấn đề như vây? Có thể thấy rằng, trong bối cảnh hiện nay đang tồn tại những giá trị đạo đức tốt đẹp tạo nền tảng tinh thần của xã hội đồng thời đan xen cả những vấn đề phi đạo đức trái với thuần phong mỹ tục. Vì vậy giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho các thế hệ sinh viên sư phạm nói riêng và con người Việt Nam nói chung là một trong những biện pháp then chốt của trường sư phạm nhằm đào tạo ra những giáo viên tương lai có năng lực sáng tạo và phẩm chất đạo đức tốt góp phần thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong công cuộc đổi mới đất nước, đại đa số sinh viên có ý chí vươn lên trong học tập, có hoài bão và khát vọng đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu. Tuy vậy, trong những năm gần đây do tác động của cơ chế thị trường và nhiều nguyên nhân khác, đã ảnh hưởng đến tâm lý, lối sống của nhiều sinh viên. Sinh viên hiện nay đang đối mặt với nhiều khó khăn như: việc lựa chọn những hành vi ứng xử vừa phù hợp với giá trị đạo đức truyền thống vừa phải theo kịp sự phát triển của xã hội hiện đại. Mặt trái của sự hội nhập là sự xáo trộn, mất ổn định trong tâm lý, đạo đức của rất nhiều người trong xã hội. Sinh viên là lứa tuổi nhạy cảm với cái mới, hay bắt chước nên dễ làm cho họ có những hành vi bột phát, hành vi lệch chuẩn ứng xử trong các mối quan hệ. Những hành vi lệch chuẩn đều gây ra những hậu quả xấu cho cá nhân và xã hội.
Sinh viên trường CĐSP Lào Cai cũng không nằm ngoài tình trạng chung đó. Bên cạnh những mặt tích cực, tiến bộ, một bộ phận sinh viên của trường cũng bộc lộ một số mặt tiêu cực như: lười học, xin điểm, quay cóp trong thi cử; quan hệ tình dục và sống thử trước hôn nhân; đua đòi nghiện ngập ma túy, mại dâm, rượu chè, cờ bạc, mê tín, dị đoan; lối sống thực dụng, ích kỷ, cơ hội…
Do đó, cần ngăn chặn kịp thời để sinh viên, đặc biệt là sinh viên sư phạm có những hành vi phù hợp, tránh những hành vi sai lệch. Đây là một vấn đề khó, phức tạp, có tính cấp bách và bức xúc. Chính vì vậy, đối với Lào Cai, việc giáo dục đạo đức nghề nghiệp với sinh viên các cao đẳng sư phạm luôn luôn trở nên cấp thiết.
Trường CĐSP Lào Cai có hơn 2047 học sinh sinh viên với các ngành đào tạo gồm 5 Khoa chính là: Khoa Tự nhiên, Khoa Xã hội, Khoa tiểu học - mầm non, Khoa Ngoại ngữ - Tin học, Khoa bồi dưỡng .
Trong những năm qua, công tác giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên đã được Ban Giám hiệu, Đảng ủy trường CĐSP Lào Cai hết sức coi trọng. Đặc biệt, bên cạnh việc sắp xếp các môn học giáo dục chuyên môn bắt buộc, nhà trường đã chỉ đạo khoa Giáo dục chính trị thường xuyên đổi mới, nội dung, phương pháp giảng dạy và học tập các môn khoa học Mác – Lênin; lồng ghép giáo dục, định hướng giá trị đạo đức nghề nghiệp. Tạo điều kiện cho các em tham gia các các chương trình tình nguyện, nhằm hướng cho các em sống gắn kết vì cộng đồng, sẻ chia với những khó khăn của nhân dân tại các nơi khó khăn, khuyến khích tinh thần nhân ái, bao dung; giáo dục ý thức tự giác và có tinh thần tình nguyện tham gia hoạt động trong các đội hình thanh niên, sinh viên tình nguyên, sẵn sàng nhận các công việc khó khăn, gian khổ mà không nhất thiết phải có quyền lợi vật chất cho bản thân. Ví dụ: Hàng năm, trường CĐSP Lào Cai tổ chức các chương trình tình nguyện như: tình nguyện về các làng bản xa xôi như :Y Tý, A Mú Sung, Bản Vược – Huyện Bát Xát, Huyện Mường Khương, Simacai… để thực hiện các chương trình như xây nhà tình nghĩa, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất cho bà con, tu sửa đường sá, giao thông, thủy lợi.
Tuy nhiên, công tác giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên cũng bộc lộ không ít bất cập. Sự quan tâm của nhà trường, cấp uỷ đảng nhìn chung chưa tương xứng với yêu cầu mà giáo dục đạo đức nghề nghiệp đặt ra. Phần lớn giáo dục đạo đức nghề nghiệp, chính trị, tư tưởng chỉ được thực hiện thông qua các phong trào hoạt động của Đoàn, của Hội Sinh viên... mà chưa có kế hoạch, nội dung, chương trình có tính chất chính khoá. Mặt khác, “Đạo đức học” là môn học tác động tốt tới giáo dục đạo đức nghề nghiệp những lại chưa được đưa vào giảng dạy tại trường. Hầu hết việc giáo dục đạo đức, lối sống cho sinh viên đều chỉ là các hình thức giáo dục gián tiếp như: Thông qua “Tuần sinh hoạt công dân – sinh viên”; các chương trình giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên thông qua các hoạt động Đoàn, Hội...
2. Để nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên các trường CĐSP ở Lào Cai, cần triển khai đồng bộ một số giải pháp chủ yếu sau:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo của nhà trường trong việc giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên
Lãnh đạo nhà trường và các cấp quản lí trong trường cần có sự chỉ đạo cụ thể, thống nhất trong các hoạt động giáo dục tạo ra sự phối hợp đồng bộ giữa các lực lượng, hình thành môi trường giáo dục tích cực, định hướng hành vi đạo đức cho sinh viên. Nhà trường cần đưa việc giáo dục đạo đức vào nề nếp theo chương trình cụ thể vì hiện nay vấn đề giảng dạy môn đạo đức học vẫn chưa được thực hiện đều khắp ở tất cả các chuyên ngành đào tạo. Vì vậy việc tiếp cận các tri thức đạo đức cho sinh viên còn hạn chế. Với tư cách chỉ đạo chung nhà trường cần quy định rõ chức năng nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho sinh viên đối với từng đối tượng cụ thể như các tổ chức đoàn thể, các cấp khoa, phong công tác sinh viên, giáo viên chủ nhiệm lớp… Trong đó, cần quan tâm một số nội dung cụ thể như: Tổ chức cho sinh viên học tập các môn khoa học cơ bản để nâng cao nhận thức chung, trong đó chú trọng giáo dục giá trị đạo đức cho sinh viên như: giáo dục truyền thống của trường, của khoa, các ngày lễ lớn của dân tộc, của lịch sử địa phương...Nâng cao việc giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên thông qua các hoạt động ngoại khoá, sinh hoạt câu lạc bộ, đêm thơ, dạ hội, giao lưu tạo cơ hội cho sinh viên có nhận thức đúng đắn trong việc rèn luyện đạo đức nghề nghiệp cho bản thân.
Hai là, phát huy vai trò của tổ chức của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên
Cần khai thác, phát huy tốt vai trò của tổ chức Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, coi tổ chức Đoàn là lực lượng quan trọng nhằm nâng cao nhận thức, rèn luyện hành vi đạo đức cho đoàn viên, sinh viên. Để tổ chức Đoàn trở thành lực lượng tích cực trong giáo dục đạo đức cho sinh viên, nhà trường nhất là Đảng uỷ, Ban giám hiệu nhà trường cần có sự chỉ đạo sát sao, cụ thể gắn hoạt động Đoàn vào mục tiêu đào tạo của nhà trường, nhất là mục tiêu giáo dục đạo đức. Đồng thời tạo điều kiện hỗ trợ cho hoạt động của Đoàn về cơ sở vật chất, kinh phí hoạt động.
Ba là, lồng ghép nội dung giáo dục đạo đức nghề nghiệp với nội dung các môn văn hoá
Việc khai thác có hiệu quả sự kết hợp giáo dục đạo đức và hoạt động giảng dạy các môn học là cần thiết nhằm bồi dưỡng, nâng cao nhận thức đạo đức và thái độ đúng đắn đối với các chuẩn mực đạo đức cho sinh viên.
Giáo dục thông qua việc dạy học các môn học làm cho sinh viên tự giác chiếm lĩnh một cách có hệ thống những khái niệm đạo đức, giúp các em định hướng đúng trước những hiện tượng xã hội (tốt, xấu) để lựa chọn cách thức ứng xử đúng đắn trong các tình huống đạo đức.
Các môn khoa học xã hội và nhân văn (văn, sử, địa)…có tiềm năng to lớn trong việc giáo dục đạo đức cho sinh viên. Nhiều kiến thức trong các môn học này có liên quan đến giá trị, thái độ và cách cư xử, hành vi đạo đức trong xã hội.
Các môn như triết học, tâm lý giáo dục có một vị trí đặc biệt quan trọng đối với việc trang bị cho sinh viên những hiểu biết cơ bản về phẩm chất, bổn phận đạo đức của người công dân…Qua môn học này sinh viên sẽ có thái độ tự giác chấp hành những phẩm chất đạo đức, coi chúng như là những chuẩn mực đạo đức mà mỗi công dân cần thực hiện nghiêm túc.
Các môn nghệ thuật, thể dục thể thao tạo cơ hội để sinh viên phát triển óc sáng tạo, thể hiện được sự xúc động và trải nghiệm của mình.
Việc giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên phải được thống nhất đồng bộ trong tất cả các môn học ở trường sư phạm, phải được tất cả các giáo viên nhận thức một cách đúng đắn, đặc biệt phải tận dụng khả năng đặc thù của các môn học, như môn giáo dục học, tâm lý học, phương pháp giảng dạy bộ môn… Kết hợp giáo dục đạo đức trong bài giảng phải hài hoà, tế nhị. Sự kết hợp quá gò bó, rập khuôn máy móc, hình thức dễ dẫn đến nhàm chán không mang lại hiệu quả giáo dục.
Bên cạnh đó phải chỉ đạo các tổ chuyên môn xây dựng nội dung kết hợp giáo dục đạo đức phù hợp với môn học, tích hợp việc giáo dục đạo đức, tư tưởng chính trị thành một tiêu chí đánh giá xếp loại giờ giảng của giáo viên các môn học.
Bốn là, xây dựng nhà trường thành môi trường giáo dục đạo đức lành mạnh
Môi trường là điều kiện để hoàn thành và phát triển đạo đức nghề nghiệp. Môi trường ở đây là môi trường vật chất, môi trường tâm lý xã hội, và môi trường sư phạm ở nhà trường.
Môi trường có tác động to lớn đến quá trình rèn luyện đạo đức, đóng vai trò quan trọng tới việc giáo dục đạo đức nghề nghiệp. Các yếu tố môi trường như gia đình, bè bạn có tính quyết định đến giáo dục nhân cách cho sinh viên. Nếu hoàn cảnh môi trường tốt, lành mạnh sẽ góp phần tích cực đến quá trình giáo dục đạo đức, ngược lại môi trường không tốt sẽ có ảnh hưởng tiêu cực làm phản tác dụng giáo dục.
Sự chủ động quyết tâm của mỗi cá nhân trong việc giáo dục và tự giáo dục có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Nếu bản thân con người thiếu ý thức tự giác, thiếu ý chí phấn đấu, coi thường kỉ cương thì dù hoàn cảnh có phong phú lành mạnh đến đâu thì vấn đề vi phạm cũng sẽ xảy ra tuỳ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể. Đối với môi trường sư phạm cần phải mang tính mô phạm cao, vì thế nhà trường cần xây dựng môi trường hoàn cảnh ngay tại lớp học, chú ý đến xây dựng và phát huy vai trò của tổ chức lớp học như ban cán sự lớp, chi đoàn thanh niên, hội sinh viên, vai trò lãnh đạo của Đảng.
Bằng các hoạt động thiết thực như tổ chức học nhóm, đôi bạn học tập, các phong trào của Đoàn, lớp được tiến hành thường xuyên dưới sự kiểm tra giám sát của giáo viên chủ nhiệm.
Bên cạnh đó xây dựng môi trường văn hoá trong nhà trường bằng các hoạt động mang tính giáo dục, sinh hoạt chính trị, nói chuyện thời sự, hội diễn, các cuộc thi đua…
Với sinh viên có những biểu hiện yếu kém cần phải thường xuyên gần gũi, thuyết phục cảm hoá, kết hợp giáo dục cá biệt để động viên. Tích cực đưa đối tượng này tham gia vào các hoạt động xã hội, chú ý biểu dương kịp thời khi có thành tích.
Tổ chức cho sinh viên học tập, giao lưu với môi trường bên ngoài như hoạt động kết nghĩa với các đơn vị bộ đội, với các trường học đóng trên địa bàn.
Tóm lại quá trình giáo dục đạo đức là trách nhiệm của nhà trường sư phạm, làm sao giúp họ đạt được những tiêu chí, những phẩm chất đạo đức đặc trưng mang tính nghề nghiệp.
Năm là, tổ chức thực hiện tốt nội quy, quy chế trong sinh hoạt, học tập để rèn luyện đạo đức cho sinh viên
Trước hết cần làm cho sinh viên hiểu sự cần thiết của các nội quy, quy chế đối với việc rèn luyện của mỗi cá nhân để từ đó họ thực hiện tự giác. Nội quy, quy chế là công cụ điều khiển sự vận hành của nhà trường, mà trước hết là cho mỗi cá nhân. Nội quy, quy chế phải thực sự phục vụ cho mục đích học tập, sinh hoạt, phát triển những phẩm chất tốt đẹp, và cũng phải rõ ràng, ngắn gọn, dễ hiểu.
Đoàn thanh niên kết hợp với Ban quản lý ký túc xá tổ chức đội thanh niên có trách nhiệm thường xuyên đôn đốc sinh viên thực hiện nội quy phòng ở, đảm bảo chỗ ở của cá nhân gọn gàng, ngăn nắp, tiện lợi, sạch đẹp.
Mỗi phòng ở tập thể phải được tổ chức như một đơn vị cơ sở có trưởng phòng, phó phòng, có trách nhiệm thay mặt mọi người ký hợp đồng với ban quản lý ký túc xá thực hiện nội quy của nhà trường về những vấn đề cơ bản như: thời gian sinh hoạt tập thể, giữ vệ sinh bảo vệ môi trường, thời gian học tập sinh hoạt cá nhân, lịch luân phiên nhau trực nhật.
Phát động phong trào thi đua giữa các lớp, các khoá học, các phòng ở, các khoa về việc thực hiện nội quy, quy chế về một số mặt hoạt động: lên lớp đúng giờ, tiếp khách đúng giờ, giữ vệ sinh môi trường ký túc xá…
Thường xuyên nêu gương người tốt, việc tốt trên các phương tiện thông tin đại chúng, trong các bản tin phát thanh của trường, của khoa. Xây dựng nội quy để sinh viên thực hiện bao gồm nội quy trong phòng ở, phòng ăn, phòng đọc sách…Xây dựng hệ thống bản tin để sinh viên có thể theo dõi những qui định của nhà trường, của ký túc xá, hoặc các đoàn thể.
Để giúp họ thực hiện nghiêm túc, đầy đủ nội quy, quy chế thì nhất thiết phải có sự đôn đốc, kiểm tra của nhà trường giúp cho sinh viên biến việc thực hiện nội quy, quy chế thành thói quen đạo đức.
Sáu là, thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hoá, văn nghệ, sinh hoạt câu lạc bộ cho sinh viên
Tham gia các hoạt động vui chơi giải trí, văn nghệ, diễn đàn là yêu cầu tất yếu của tuổi trẻ, giúp sinh viên nâng cao khả năng hiểu biết trong việc tiếp thu các môn học trên lớp.
Cần tổ chức nhiều hơn nữa các cuộc thi hiểu biết về văn hoá xã hội, tham gia lễ hội truyền thống của trường, của địa phương, hoạt động giao lưu văn hoá giữa các trường giúp sinh viên có vốn sống thực tế, góp phần hình thành niềm tin đạo đức, tình cảm đạo đức. Các hoạt động này giúp sinh viên mở mang trí tuệ, phát triển thể chất, tạo điều kiện thuận lợi để sinh viên giao tiếp, hình thành những phẩm chất đạo đức, có năng lực hoà nhập vào cộng đồng xã hội sau này. Đây cũng là dạng hoạt động có tính chất sôi nổi như một sân chơi giải trí của sinh viên, khi tham gia hoạt động này, các em được tự do đóng góp ý kiến tranh luận, thảo luận dưới nhiều góc độ khác nhau. Nhà trường cần chú ý tổ chức các hoạt động này nhằm nâng cao nhận thức, thái độ, hành vi cho sinh viên.
Bên cạnh đó tạo điều kiện về cơ sở vật chất, kinh phí, còng như đa dạng hoá các loại hình hoạt động nhằm thu hút đông đảo sinh viên tham gia. Về phía sinh viên cần chuẩn bị chu đáo về mọi mặt, phát huy cao độ tính tích cực, chủ động, sáng tạo của tuổi trẻ để các hoạt động diễn ra thành công.
Bảy là, phát huy vai trò chủ thể của cá nhân và năng lực tự quản của tập thể sinh viên
Phát huy tính năng động, sáng tạo, tự lập, tự chủ của sinh viên vừa là mục tiêu, vừa là nguyên tắc giáo dục. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, khi chúng ta đang đòi hỏi phải đào tạo cho được một thế hệ yêu chủ nghĩa xã hội, có ý thức trách nhiệm công dân cao…thì việc phát huy tính năng động sáng tạo trong học tập, rèn luyện ở sinh viên là một nguyên tắc cần được quán triệt trong mọi hoạt động. Song cần nhớ rằng vai trò điều khiển, tổ chức giáo dục lại càng quan trọng hơn bao giờ hết.
Cần đấu tranh chống tư tưởng khoán trắng, thả nổi để sinh viên tự do hoạt động theo sở thích, hứng thú riêng của các cá nhân, vì khi đó chúng ta đánh mất vai trò của giáo dục. Tổ chức tự quản của tập thể sinh viên, xây dựng tập thể sinh viên như lớp học, trường học, tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội liên hiệp sinh viên thành môi trường giáo dục là một yêu cầu, một nguyên tắc giáo dục của nhà trường, có như vậy mới rèn luyện được đạo đức cho các em./.
Đỗ Thị Hồng