Sáng 28/11, với 97,59% tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành, Kỳ họp thứ 6, Quốc hội Khóa XIII đã chính thức thông qua Dự thảo Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (sửa đổi).

Xung quanh sự kiện mang ý nghĩa lịch sử này, Phó giáo sư, tiến sỹ Lê Minh Thông, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, Phó Trưởng ban Biên tập Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 đã trả lời phỏng vấn TTXVN về những điểm mới trong Hiến pháp sửa đổi và những công việc trọng tâm cần lưu ý để bản Hiến pháp sớm phát huy hiệu lực, hiệu quả trong đời sống xã hội, phục vụ kịp thời yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.

Phó giáo sư, tiến sỹ Lê Minh Thông: Việc Quốc hội khóa XIII chính thức thông qua Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (sửa đổi) là sự kiện quan trọng đánh dấu thời điểm trọng đại trong lịch sử lập hiến Việt Nam. Có thể nói, việc thông qua bản Hiến pháp (sửa đổi) lần này thể hiện được những yêu cầu phát triển mới của đất nước, vừa ổn định chính trị xã hội, vừa tạo ra những động lực, khả năng mới cho sự phát triển đất nước trong tương lai.

Hiến pháp được Quốc hội thông qua là bản Hiến pháp kế thừa các bản Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980 và 1992; kế thừa những giá trị căn bản trong toàn bộ lịch sử lập hiến nước ta, đặc biệt là Hiến pháp năm 1992 được thực tiễn khẳng định. Hiến pháp (sửa đổi) vừa được thông qua chứa đựng nhiều điểm mới trên tất cả các chương.

Thứ nhất, về kết cấu, Hiến pháp hiện hành có 12 chương, 147 điều. Hiến pháp (sửa đổi) lần này có 11 chương, 120 điều. Xét về mặt số lượng chương, điều, Hiến pháp (sửa đổi) đã giảm với cấu trúc tổng quát hơn, chắt lọc hơn, lược bỏ nhiều điều trùng lặp. Những điều không cụ thể trong Hiến pháp năm 1992, cũng đã được nâng lên một bước trong kỹ thuật lập hiến.

Thứ hai, ngay bản thân kết cấu bản Hiến pháp (sửa đổi) lần này đã đảo thứ tự các chương, điều, dễ dàng nhận thấy nhất là Chương quyền nghĩa vụ cơ bản của công dân; trước đây là chương V, nay được chuyển lên Chương II: Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Đây là điểm rất mới.

Hiến pháp (sửa đổi) cũng chuyển Chương Hội đồng Nhân dân, Ủy ban Nhân dân thành Chương Chính quyền địa phương để phản ánh thực chất hơn tổ chức quyền lực ở nước ta; bổ sung Chương quan trọng về Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán Nhà nước.

Có thể nói về mặt kỹ thuật, điểm mới này đã thể hiện rất rõ mong muốn tạo ra bước phát triển mới trong quá trình đổi mới bộ máy Nhà nước, đổi mới hệ thống chính trị phù hợp và tương đồng với đổi mới kinh tế.

Thứ ba, trong tất cả các chương, điều của Hiến pháp (sửa đổi) được Quốc hội thông qua, đều chứa đựng những điểm mới. Đáng chú ý trong Chương hệ thống chính trị, chế độ chính trị, thấy chủ quyền nhân dân và bản chất Nhà nước trong Hiến pháp (sửa đổi) thể hiện rõ. Lần đầu tiên, Hiến pháp khẳng định nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền do nhân dân làm chủ.

Mặt khác, Hiến pháp (sửa đổi) đã làm rõ bản chất của Đảng Cộng sản Việt Nam là một Đảng tiên phong không chỉ thể hiện bản chất của giai cấp công nhân mà còn là đội tiên phong của nhân dân lao động và của cả dân tộc. Lần đầu tiên, Hiến pháp (sửa đổi) thể hiện rõ trách nhiệm của Đảng Cộng sản Việt Nam trong vai trò Đảng cầm quyền: Đảng gắn bó mật thiết với nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân và chịu trách nhiệm trước nhân dân về sự lãnh đạo và những quyết định của mình. Quy định này, đã nâng cao hơn nữa sự lãnh đạo của Đảng, nâng cao trách nhiệm của đảng viên, tổ chức Đảng trong lãnh đạo theo đúng Điều lệ Đảng và Hiến pháp.

Hiến pháp (sửa đổi) là lần đầu tiên thể hiện quyền dân chủ trực tiếp của nhân dân; quy định nhân dân thực hiện quyền lực của mình bằng dân chủ trực tiếp hoặc đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng Nhân dân và các cơ quan khác. Cũng lần đầu tiên Hiến pháp khẳng định Tiếng Việt là ngôn ngữ quốc gia, tạo cơ sở đề cao Tiếng Việt và tiếp tục đẩy mạnh quá trình giáo dục làm trong sáng và sử dụng đúng đắn hiệu quả Tiếng Việt.

Hiến pháp cũng đã cụ thể hóa các quyền con người và bổ sung nhiều nội dung liên quan đến quyền công dân được ghi nhận từ thành quả phát triển con người gần 30 năm đổi mới của đất nước. Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân không đơn thuần chỉ là câu chuyện kỹ thuật lập hiến mà nó mang thông điệp rất rõ của Đảng, Nhà nước, dân tộc tôn trọng thừa nhận, bảo đảm các quyền con người, quyền công dân đúng với tinh thần Điều ước quốc tế mà Việt Nam cam kết tham gia.

Bản Hiến pháp lần này còn quy định rõ trách nhiệm của Nhà nước trong việc đảm bảo các quyền và nghĩa vụ của công dân; đồng thời tạo thuận lợi cho người dân trong thực hiện các quyền, nghĩa vụ theo hiến định của mình.

Trong lĩnh vực kinh tế-xã hội, Hiến pháp sửa đổi ghép hai chương kinh tế và văn hóa, xã hội, khoa học giáo dục và công nghệ thành một chương đã thể hiện sự gắn kết giữa kinh tế, văn hóa, giáo dục và khoa học công nghệ môi trường; thể hiện rõ hơn bản chất nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa của đất nước; thể hiện một cách khái quát, linh hoạt và thành công nhất tư tưởng, quan điểm về nền kinh tế thị trường nước ta.

Hiến pháp sửa đổi không liệt kê các thành phần kinh tế trong cương lĩnh mà nêu một cách tổng quát nhất nhưng vẫn khẳng định kinh tế Nhà nước đóng vai trò chủ đạo, vừa thể chế hóa yêu cầu cương lĩnh, vừa phù hợp với thực tiễn bản chất nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Việc khẳng định kinh tế Nhà nước đóng vai trò chủ đạo là cách thể hiện sáng tạo ở chỗ một mặt, khẳng định nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa; điều tiết sự phát triển kinh tế vì các mục tiêu của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta; đồng thời không hề phương hại đến những nguyên tắc thị trường, không mâu thuẫn với nguyên tắc các thành phần kinh tế bình đẳng cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường.

Vấn đề đất đai cũng là điểm mới cần nhắc đến trong Hiến pháp sửa đổi lần này thông qua việc tiếp tục khẳng định đất đai là sở hữu toàn dân, nhưng làm rõ hơn điều kiện thu hồi đất; khắc phục bất cập khó khăn và những vướng mắc trong quá trình thu hồi đất - vốn là nguyên nhân phát sinh nhiều khiếu kiện. Lần này, cách thể hiện Hiến pháp tổng quát hơn ở chỗ, ban soạn thảo không tách việc thu hồi đất khỏi mục tiêu vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng mà gắn kết với nhau để không tạo ra mẫu thuẫn và là cơ sở quan trọng để cụ thể hóa trong Luật Đất đai.

Đối với bộ máy Nhà nước, về cơ bản Hiến pháp sửa đổi vẫn tiếp thu, kế thừa toàn bộ mô hình tổ chức bộ máy Nhà nước từ Hiến pháp năm 1992 nhưng thể hiện rõ hơn nguyên tắc quyền lực Nhà nước là thống nhất có sự phân công kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.

Chính nguyên tắc này đã thẩm thấu vào việc điều chỉnh một số thẩm quyền, nhiệm vụ giữa Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ và hệ thống tư pháp. Ở đây, lần đầu tiên Hiến pháp khẳng định rất rõ: Quốc hội là cơ quan lập hiến, lập pháp; Chính phủ là cơ quan hành pháp, cơ quan hành chính cao nhất và là cơ quan chấp hành Quốc hội; Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước về đối nội, đối ngoại và làm rõ hơn nhiều vị trí của Chủ tịch nước.

Hiến pháp sửa đổi cũng khẳng định Tòa án Nhân dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp một cách dứt khoát, mạch lạc. Trong các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ và hệ thống tư pháp cũng cần phải có nhưng điều chỉnh nhất định về mặt chức năng để phù hợp hơn với tính chất, vị trí và thẩm quyền của từng chức năng, từng cơ quan trong bộ máy Nhà nước, đảm bảo quyền lực Nhà nước là thống nhất có sự phân công phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan này.

Bản Hiến pháp sửa đổi cũng đã quy định tổng quát nhất tổ chức của hệ thống Tòa án, Viện kiểm sát làm cơ sở hiến định để đẩy mạnh đổi mới hoạt động tư pháp. Với việc Hiến pháp chỉ quy định một cách tổng quát, những vấn đề chi tiết, cụ thể về tổ chức hoạt động của hệ thống Tòa án, Viện kiểm sát cũng như những vấn đề liên quan đến nguyên tắc xét xử, nguyên tắc tố tụng sẽ được quy định bởi các Luật tổ chức Tòa án, Luật tổ chức Viện kiểm sát và các Luật tố tụng quy hoạch cụ thể, tức là chúng ta tạo ra khuôn khổ Hiến pháp rộng hơn để tiến hành các biện pháp cải cách hệ thống tư pháp hiện hành.

Một điểm nhấn rất quan trọng trong bản Hiến pháp sửa đổi là quy định về Chính quyền địa phương. Có thể nói, nhu cầu đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương là nhu cầu bức thiết trong tiến trình phát triển của đất nước. Do chúng ta chưa tổng kết được một cách căn cơ những nhu cầu về nội dung này nên kỳ này, Hiến pháp sửa đổi chỉ đưa ra những quy định mang tính nguyên tắc, định hướng làm cơ sở hiến định để Luật Tổ chức chính quyền địa phương cụ thể hóa.

Vì thế, Hiến pháp lần này một mặt tiếp tục khẳng định các đơn vị hành chính lãnh thổ; đồng thời bổ sung một số điều quan trọng, chẳng hạn như đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt; việc nhập, tách điều chỉnh các đơn vị hành chính lãnh thổ là phải lấy ý kiến của nhân dân địa phương và phải theo tiêu chí, trình tự, thủ tục của luật định để ngăn ngừa, khắc phục trong vấn đề này. Hiến pháp sửa đổi không quy định cụ thể mô hình từng cấp mà chỉ quy định chính quyền địa phương sẽ được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt và đưa ra khái niệm mới về cấp chính quyền. Việc này nhằm tạo ra khuôn khổ nhất định cho việc đổi mới một cách mạnh mẽ mô hình chính quyền ở nông thôn và mô hình chính quyền ở đô thị.

Nét mới nữa của Hiến pháp sửa đổi là quy định về bộ máy Nhà nước với hai thiết chế độc lập là Hội đồng bầu cử quốc gia và Kiểm toán Nhà nước. Việc hiến định Hội đồng bầu cử quốc gia là sự kiện quan trọng, tiếp tục khẳng định chủ quyền nhân dân, quyền dân chủ trực tiếp của nhân dân trong việc tham gia bầu cử và đổi mới mạnh mẽ hơn nữa chế độ bầu cử, để nhân dân thực sự là chủ nhân của đất nước, thực sự lựa chọn được những đại biểu xứng đáng để bầu vào Quốc hội và các cơ quan đại diện ở địa phương.

Đặc biệt, quá trình sửa đổi Hiến pháp lần này cũng đã làm rõ được quy trình làm và sửa đổi Hiến pháp; quy định rõ ai, chủ thể nào thì có quyền đề xuất sáng kiến, yêu cầu sửa đổi, bổ sung Hiến pháp và khi nào yêu cầu đó được chấp thuận. Ngoài ra, cũng cần nhắc đến điểm mới trong việc bổ sung vào Hiến pháp yêu cầu trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp với quy định: Trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp là trách nhiệm của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án Nhân dân, Viện kiểm sát Nhân dân và toàn dân. Mọi cấp, mọi ngành, mọi người đều có trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp.

Phó giáo sư, tiến sỹ Lê Minh Thông: Bản Hiến pháp sửa đổi được Quốc hội thông qua lần này là sự kết tinh ý chí, nguyện vọng, tinh hoa trí tuệ, là đóng góp của cả dân tộc, của các tầng lớp nhân dân. Trong quá trình đóng góp ý kiến, đương nhiên có những ý kiến được tiếp thu; có những ý kiến được tiếp thu một phần và có những ý kiến chưa được tiếp thu.

Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đã nghiên cứu một cách thấu đáo, toàn diện ý kiến của nhân dân, chuyên gia, các nhà khoa học trong và ngoài nước để chắt lọc tìm ra những giá trị phổ quát nhất, phù hợp nhất để đưa vào Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992. Bên cạnh đó, có những đề xuất chưa phù hợp thì sẽ được tiếp tục nghiên cứu trong quá trình đổi mới bộ máy Nhà nước; vẫn được trân trọng lắng nghe, đối thoại để tạo đồng thuận xã hội trong quá trình tổ chức thực hiện Hiến pháp.

Phó giáo sư, tiến sỹ Lê Minh Thông: Xây dựng và thông qua Hiến pháp là việc rất quan trọng, có ý nghĩa to lớn nhưng chưa đầy đủ. Hiến pháp 1992 sửa đổi chỉ thực sự phát huy vai trò và giá trị của nó khi được triển khai thực hiện tốt trong đời sống.

Nếu nói Hiến pháp hay nhưng tổ chức thực thi không hiệu quả thì không phát huy được tác dụng. Chúng ta đã đi được bước quan trọng là xây dựng và được Quốc hội thông qua thì việc tiếp theo là phải phổ biến sâu rộng trong nhân dân để mỗi người dân quán triệt, hiểu rõ giá trị nội dung, yêu quý và tự giác thi hành Hiến pháp 1992 sửa đổi.

Chính vì thế, việc phổ biến, tuyên truyền, giáo dục Hiến pháp là việc làm cấp bách trong thời gian tới. Công việc này là trách nhiệm của tất cả các cấp, các ngành, các tổ chức thuộc Nhà nước, các tổ chức chính trị xã hội và người dân. Mỗi người, mỗi tổ chức, tùy vị trí, phải tự học tập, tìm hiểu, tuyên truyền cho người khác về những nội dung và giá trị của Hiến pháp 1992 sửa đổi.

Mỗi công dân cùng nâng cao trách nhiệm cá nhân, nâng cao trách nhiệm cộng đồng để tinh thần Hiến pháp 1992 sửa đổi thấm đẫm vào mọi hoạt động của toàn xã hội thì khi đó Hiến pháp sẽ tạo thành sức mạnh, tạo ra động lực mới thúc đẩy sự phát triển của đất nước./.