1. Là một vị lãnh tụ cách mạng từng đi nhiều nơi, tiếp xúc với nhiều nền văn hoá phương Đông và phương Tây, Hồ Chí Minh đã không chỉ tiếp thu, kế thừa, mà Người còn chắt lọc những giọt tinh tuý của từng học thuyết tôn giáo khi thâm nhập đời sống thực tế, nghiên cứu các học thuyết chính trị, các giáo lý tôn giáo ở chính tại quê hương của nó. Vì con người, vì sự tồn tại và phát triển của xã hội, Thiên chúa giáo cũng như các giáo lý tôn giáo khác cũng hướng đến việc mưu cầu hạnh phúc cho loài người, mưu phúc lợi cho xã hội. Vì vậy, Thiên chúa giáo bên cạnh ý nghĩa chính trị còn mang đậm yếu tố văn hoá, đạo đức. Với ý nghĩa đó, Thiên chúa giáo đã trở thành nhu cầu tinh thần của một bộ phận quần chúng nhân dân lao động.

Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Việt Nam - nơi có nhiều cộng đồng cư dân cùng sinh sống, nơi tín ngưỡng giữa đạo và đời luôn đồng hành ngự trị trong đời sống tâm linh của người dân, Hồ Chí Minh đã sớm nhìn thấy và biết gạn lọc những tinh hoa trong kho tàng giá trị của đạo Thiên chúa những điều cần thiết cho sự nghiệp giải phóng dân tộc. Và cũng chính Người đã không chỉ giương cao ngọn cờ độc lập, tự do, thực hiện sự tôn trọng tự do tôn giáo, mà còn luôn thực hiện đoàn kết với đồng bào đồng bào Thiên chúa giáo trong hành trình đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng một nước Việt Nam hoà bình, độc lập, thống nhất, dân chủ và giàu mạnh.

Là lãnh tụ của cách mạng, hơn ai hết Hồ Chí Minh hiểu rằng: đoàn kết thì sống, chia rẽ thì chết, nên muốn huy động sức mạnh toàn dân đoàn kết, muốn toàn thể đồng bào ta đồng tâm, hiệp lực chống kẻ thù chung thì không thể không quan tâm đến vai trò của đồng bào Thiên chúa giáo. Ngay từ những năm lãnh đạo nhân dân đấu tranh giành chính quyền, Hồ Chí Minh đã luôn quan tâm đến Thiên chúa giáo, đến các giáo dân và động viên họ góp sức mình vào sự nghiệp giải phóng.

Sau thắng lợi của cuộc cách mạng tháng Tám 1945, cùng với việc tuyên bố Việt Nam độc lập, khai sinh nhà nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, Chính phủ lâm thời do Hồ Chí Minh đứng đầu đã thực hiện một trong 6 nhiệm vụ cấp bách, đó là tuyên bố: “TÍN NGƯỠNG TỰ DO và Lương Giáo đoàn kết”[1]. Tiếp đó, trong những năm tháng đầy cam go thử thách của những ngày đầu cách mạng mới thành công, bên cạnh việc thực hiện những nhiệm vụ nội trị và ngoại giao để củng cố và xây đắp nền dân chủ cộng hòa, Hồ Chí Minh trên cương vị Chủ tịch nước đã đặc biệt quan tâm đến vấn đề tôn giáo. Tập trung thực hiện khẩu hiệu: Dân tộc trên hết, Tổ quốc trên hết, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trì nhiều cuộc họp bàn về tôn giáo, bàn biện pháp để chống khiêu khích, bảo vệ khối đại đoàn kết giữa Lương và Giáo để giải quyết những vấn đề liên quan đến tôn giáo, đặc biệt là Thiên chúa giáo.

Người từng nhấn mạnh: “Dân tộc có giải phóng thì tôn giáo mới giải phóng được. Lúc này chỉ có quốc gia, và không phân biệt tôn giáo nữa, mỗi người đều là công dân của nước Việt Nam, và có nhiệm vụ chiến đấu cho nền độc lập hoàn toàn của Tổ quốc”[2]. Một Hồ Chí Minh dù bộn bề công việc quốc gia đại sự vẫn không quên gửi thư chúc mừng đồng bào công giáo mỗi dịp Lễ Thiên chúa giáng sinh, đồng thời kêu gọi các con chiên nơi nước Chúa hãy vì “Tổ quốc trên hết, Dân tộc trên hết” mà ủng hộ sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Trên tinh thần “thật thà tôn trọng tín ngưỡng tự do”, Hồ Chí Minh đã luôn thực hành nguyên tắc “vì đại cục” để kiên trì thực hiện đoàn kết giữa Giáo và Lương trong suốt những năm kháng chiến và kiến quốc.

2. Thực hiện sự chia rẽ khối đoàn kết của toàn dân, thực dân Pháp và các thế lực phản động luôn dùng chiêu bài kích động Cộng sản là kẻ thù không đội trời chung với tôn giáo. Không để kẻ thù chia rẽ và phá hoại sức mạnh của khối đoàn kết, đặc biệt là đoàn kết giữa đồng bào các tôn giáo, Hồ Chí Minh đã linh hoạt trong cách ứng xử với với các vị chức sắc tôn giáo, với các giáo dân. Nôen năm 1947, giữa lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang ở vào giai đoạn gay go, quyết liệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi lời chúc đến Giám mục Lê Hữu Từ, “kính chúc cụ mọi sự lành để phụng sự Đức Chúa và để lãnh đạo đồng bào công giáo tham gia kháng chiến, đặng tranh lại thống nhất và độc lập cho Tổ quốc”, đồng thời “nhờ cụ chuyển lời tôi chúc phúc cho toàn thể đồng bào công giáo”[3]. Không dừng lại ở đó, Người còn thành tâm “đề nghị toàn thể đồng bào công giáo trong kỳ lễ Nôen này cầu nguyện cho linh hồn các chiến sĩ giáo và lương đã bỏ mình vì nước và cầu nguyện cho Tổ quốc ta được thắng lợi”[4]. Sau đó, trong bức thư gửi đồng bào công giáo toàn quốc nhân lễ Thiên chúa giáng sinh năm 1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết rằng: “Đồng bào hãy cùng tôi cầu nguyện Chúa cho ngày thắng lợi sắp tới của dân tộc. Tôi cầu nguyện Chúa luôn luôn ban phúc lành cho đồng bào”[5]. Đặc biệt, khi thực dân Pháp tấn công xứ đạo Bùi Chu, Phát Diệm, Nôen năm 1949, Người đã gửi thư chia sẻ những mất mát của các giáo dân vì đất Thánh bị xâm phạm, và đồng bào “đang đau khổ dưới gót sắt của giặc Pháp dã man”.

Trong từng thời điểm nhạy cảm, một Hồ Chí Minh đầy bản lĩnh và dày dặn kinh nghiệm đã linh hoạt trong từng quyết sách, từng bước giải quyết mâu thuẫn, giải quyết những xung đột nảy sinh khi những giáo dân bị kích động nổi loạn trước những tin đồn vì “nguy cơ đỏ”, vì “thảm họa cộng sản”. Rất biện chứng, Hồ Chí Minh đã không chỉ mềm dẻo, Người còn kiên quyết đấu tranh để củng cố và phát triển sự đoàn kết giữa Giáo và Lương. Mềm dẻo, đi sâu vào lòng người, luôn tôn trọng niềm tin của người dân vào giáo lý, Hồ Chí Minh đã tìm ra những nét tinh tuý, những điều phù hợp để giáo dục, giác ngộ tín đồ Thiên chúa giáo. Một mặt, Người kiên quyết với những kẻ đầu sỏ, chống đối cách mạng, trở thành kẻ thù của cách mạng, mặt khác, Người khoan dung, nhân ái với những người nhẹ dạ, cả tin, và vì thiếu hiểu biết mà bị lôi kéo, dụ dỗ vào con đường sai trái.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng xót xa, đồng cảm với những con chiên nhẹ dạ, cả tin, vì không hiểu mà bị dụ dỗ, rời miền Bắc đi theo “Chúa di cư vào Nam”. Người viết và chỉ rõ những điều phi lý của chiêu bài giả dối đó. Với bút danh C.B, Người viết bài: “Quê đâu cho bằng quê nhà, nhà ta ta ở, việc ta ta làm”, đăng báo Nhân dân, số ra ngày 10/8/1954 (Bài viết này chưa có trong Hồ Chí Minh toàn tập):

“Dạo này, bọn Ngô Đình Diệm đang ra sức dụ dỗ, lừa bịp, ép buộc một số đồng bào (ở vùng tạm bị chiếm) bỏ nhà bỏ cửa mà vào Nam.

Bọn Diệm bịa đặt nói: Chính phủ ta sẽ tịch thu những nhà công thương nghiệp, trừng trị những người đã làm việc cho đối phương, khủng bố đồng bào công giáo,…đó là âm mưu đê hèn, thâm độc, nhằm chia rẽ những đồng bào ấy với Chính phủ ta, hòng phá hoại tình đoàn kết giữa nhân dân ta.

Ai cũng biết rằng Chính phủ ta đã công bố và thi hành chính sách bảo hộ tính mệnh tài sản của nhân dân trong vùng mới giải phóng, chính sách khoan hồng đối với những kẻ trước đã lỡ đi nhầm đường, chính sách tôn trọng tự do tín ngưỡng đối với các tôn giáo. Âm mưu của bọn Diệm là một thứ thuốc độc, ai nhẹ dạ thì mới bị.

Mặt nạ của bọn Diệm đã bị lột trần: những người lầm nghe lời chúng đã vào Nam, ai tuổi trẻ sức khoẻ, thì bị chúng bắt đi làm lính nguỵ, hoặc đi làm phu cho các đồn điền; ai yếu đuối thì bị chúng bỏ rơi, sống chết mặc kệ, …

Đời nào bánh đúc có xương,

Đời nào bọn Diệm biết thương đồng bào!

Cũng may, hàng nghìn người bị chúng lừa bịp (nhất là cựu ngụy binh), đã kịp thời bỏ Diệm mà quay về quê hương mình, an cư lạc nghiệp. Những người đang bị chúng mê hoặc, cần phải suy nghĩ lại cho kỹ, kẻo một khi đã lọt vào cạm bẫy của chúng, thì sẽ:

Trông về trời bể mênh mông,

Bà con đã cách, xóm làng đã xa,

Lưu ly không cửa không nhà

Chân trời góc bể, biết là về đâu” .

Mặt khác, để khẳng định niềm tin của giáo dân vào chế độ XHCN ở miền Bắc, Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng: “Đồng bào công giáo các giới hăng hái tham gia mọi công việc xây dựng nước nhà... và con đường yêu nước mà đồng bào đang đi là hoàn toàn đúng”[6]. Đó chính là tấm lòng của Chủ tịch Hồ Chí Minh với tôn giáo nói chung, với đồng bào Thiên chúa giáo nói riêng, thể hiện quan điểm đại đoàn kết - điểm cốt lõi trong hệ thống quan điểm tôn giáo của Người.

Trong những năm cả nước đồng thời thực hiện hai chiến lược cách mạng: xây dựng CNXH ở miền Bắc, đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, nhằm ngăn chặn âm mưu của các thế lực phản động, lợi dụng tôn giáo hòng chia rẽ khối đoàn kết toàn dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh càng quan tâm hơn đến vấn đề tôn giáo. Trong nhiều bức thư, nhiều bài viết của mình, Người thể hiện rõ lòng mong muốn, động viên các giáo dân hãy sống tốt đời đẹp đạo, hãy “sống theo Đảng chết theo Chúa”, bởi trong tư tưởng của Người thì lòng yêu quê hương đất nước, yêu CNXH không đối lập. Và mỗi người dân sống trên mảnh đất Việt Nam, cùng là “con Rồng, cháu Lạc” đều có thể vừa là công dân tốt, vừa là tín đồ chân chính.

3. Từ những bức thư, từ sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh với đồng bào Thiên chúa giáo, có thể cảm nhận được tấm lòng của Người với đồng bào các tôn giáo dù ở miền Nam hay miền Bắc, dù đã giác ngộ hay còn chưa được giác ngộ, đều chân thành và nhân ái, bao dung và thân tình. Đáp lại sự chân tình đó, ở rất nhiều nơi, các tín hữu hướng về Người, với niềm tin tưởng chắc chắn: “Có Hồ Chủ Tịch là có tự do rồi!”.

Có niềm tin mãnh liệt vào con người, tình cảm, thịnh tình của Chủ tịch Hồ Chí Minh với các tôn giáo nói chung, Thiên chúa giáo nói riêng dường như làm cho chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh sâu sắc, đậm nét hơn. Trải qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, trải qua thời kỳ xây dựng CNXH ở miền Bắc, đấu tranh giải phóng miền Nam, có thể khẳng định được sức mạnh của toàn dân tộc từ chiến lược đại đoàn kết của Chủ tịch Hồ Chí Minh, để huy động và phát huy nguồn sức mạnh của mỗi người dân Việt Nam, dù họ theo tín ngưỡng nào.

Vượt không gian và thời gian, tình cảm của Chủ tịch Hồ Chí Minh với đồng bào Thiên chúa giáo như càng sâu đậm hơn, bởi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đi xa, song những bức thư Người chúc mừng các giáo dân nhân dịp Lễ Thiên chúa Giáng sinh trong suốt 24 năm ở cương vị Chủ tịch nước vẫn có ý nghĩa tinh thần to lớn đối với các con chiên của Chúa. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói trong bức thư gửi Trần Tam Tỉnh rằng: “Mục đích của Chính phủ ta theo đuổi là chiến đấu vì nền độc lập và đem lại hạnh phúc cho nhân dân. Song để đạt tới hạnh phúc đó cho mọi người cần phải xây dựng CNXH. Nếu đức Giêsu sinh ra vào thời đại chúng ta và phải đặt mình vào nỗi khổ đau của người đương thời, chắc ngài sẽ là một người XHCN đi tìm đường cứu khổ loài người”. Người cũng nêu rõ những giá trị đạo đức và văn hóa nhất định của tôn giáo, và tìm thấy trong đó điểm chung của các vị hiền nhân là mưu cầu hạnh phúc cho loài người:

"Chúa Giê-su dạy: Đạo đức là bác ái.

Phật Thích Ca dạy: Đạo đức là từ bi.

Khổng Tử dạy: Đạo đức là nhân nghĩa"[7].

Đặc biệt, năm 1958, khi trả lời câu hỏi của các cử tri Hà Nội: "Tiến lên chủ nghĩa xã hội thì tôn giáo có bị hạn chế không?", Chủ tịch Hồ Chí Minh một lần nữa khẳng định thái độ của người cộng sản đối với tôn giáo: "Không. ở các nước xã hội chủ nghĩa, tín ngưỡng hoàn toàn tự do. Ở Việt Nam ta cũng vậy". Quan điểm đúng đắn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội và tôn giáo đã bác bỏ luận điệu tuyên truyền rằng: Chủ nghĩa xã hội không phù hợp với nền văn minh Ki-tô giáo; chủ nghĩa xã hội hạn chế, thậm chí không chấp nhận chung sống với tôn giáo, v.v..đồng thời giải toả nỗi lo lắng, ngờ vực trong cộng đồng Công giáo khi bước vào công cuộc xây dựng xã hội mới.

Độc lập dân tộc và CNXH không chỉ là sự lựa chọn đúng, mà còn là con đường phát triển hợp quy luật thời đại. Dù là ai, nói thế nào và bằng phương cách gì, theo tôn giáo nào thì cũng vẫn thuộc về một dân tộc, vẫn không ngoài một khát khao được sống trong độc lập, tự do, hòa bình và được mưu cầu hạnh phúc. Vì vậy, cùng với thời gian, tình cảm, sự quan tâm của Chủ tịch Hồ Chí Minh với đồng bào Thiên chúa giáo vẫn còn lưu lại mãi. Người, cuộc đời Người là sự kết hợp hoàn chỉnh giữa “đức khôn ngoan của Phật, lòng bác ái của Chúa, triết học của Mác, thiên tài cách mạng của Lênin và tình cảm của người chủ gia tộc. Tất cả bao bọc trong một dáng dấp rất tự nhiên”[8], tất cả cũng đều vì một nước Việt Nam độc lập tự do, thống nhất, nhân dân Việt Nam hạnh phúc trong hòa bình.

Đoàn kết tôn giáo là một bộ phận khăng khít trong đường lối chiến lược của Đảng ta trong bất kỳ thời điểm lịch sử nào. Tuỳ từng điều kiện cụ thể của mỗi giai đoạn cách mạng, vấn đề tôn giáo khi nóng bỏng, khi trầm lặng, song tôn giáo vẫn luôn là vấn đề nhạy cảm trong đời sống chính trị, tinh thần của nhân dân ta. Thực hiện đoàn kết tôn giáo bằng cách “luôn luôn coi tín ngưỡng, tôn giáo là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân, thực hiện nhất quán chính sách tôn trọng và bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng..., thực hiện đoàn kết đồng bào theo các tôn giáo khác nhau và trong nội bộ từng tôn giáo, đoàn kết đồng bào theo tôn giáo và đồng bào không theo tôn giáo”[9], để “tập hợp đông đảo các tín đồ trong khối đại đoàn kết toàn dân, xây dựng cuộc sống tốt đời, đẹp đạo, góp phần vào công cuộc đổi mới đất nước”[10] theo những kinh nghiệm, những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc.

Ôn lại những bức thư Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thiên chúa giáo trong dịp Lễ Thiên chúa giáng sinh, là thêm một lần Học tập và làm theo tấm gương đạo đức của Người, đạo đức nhân văn và bác ái, cao cả vì con người ./.

           Bảo tàng Hồ Chí Minh