Bước sang năm mới, tục mừng thọ người cao niên, ông bà, cha mẹ, người thân, là nét đẹp của đạo hiếu nghĩa. Xã hội càng hưng thịnh, đời sống càng được nâng lên thì lễ mừng thọ càng được quan tâm. Trong tâm thức dân gian, người có tuổi thọ và gia đình có người cao tuổi là có được một cái phúc lớn, có phúc nên mới được sống lâu, mới có con cháu đề huề. Mừng thọ cũng chính là mừng cái phúc ấy. Ở rất nhiều nơi, vào dịp Tết Nguyên đán đã tổ chức tôn vinh mừng thọ cho các cụ cao niên. Mừng thọ là một nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam ta - bởi nó thể hiện sự tôn trọng, tấm lòng hiếu thảo cũng như sự kính trọng của con cháu đối với các bậc cao niên.

Những hủ tục cần loại bỏ

Thời gian gần đây, “phú quý sinh lễ nghĩa”, có những địa phương, gia đình tổ chức lễ mừng thọ quá rườm rà tốn kém, gây lãng phí không cần thiết. Việc tổ chức mừng thọ mỗi nơi mỗi khác cũng gây không ít phiền phức cho người được chúc thọ và gia đình, thậm chí nếu không được điều chỉnh sẽ trở thành hủ tục mới.

Trước hết là chuyện ăn uống: Gia đình có người được mừng thọ tổ chức mời mọc khắp nơi, dựng trại, mở loa rình rang như đám cưới, tổ chức ăn uống linh đình. Cụ được mừng thọ phải ngồi yên một chỗ ở gian giữa cả ngày để khách và con cháu chúc tụng. Nhiều cụ ngồi lâu mệt mỏi phải trốn vào buồng nằm nghỉ để mặc cho con cháu tiếp khách, thu phong bì. Một điểm đáng băn khoăn nữa đó là quà mừng thọ các cụ. Ngày trước các cụ được mừng thọ đều được khoác tấm áo lụa màu vàng, đỏ tùy theo tuổi chúc thọ trong ngày lễ trang trọng đó. Và các cụ còn trực tiếp nhận quà từ con cháu và khách quý. Quà thường đơn giản là chai rượu thuốc, phong bánh ngọt, thang thuốc bổ,... Bây giờ đa số lại là bức trướng để... treo. Thế là tên của người tặng trướng cũng được “lưu danh” cùng với tên các cụ. Mừng thọ xong, con cháu rút đi hết, để lại mình các cụ lại âm thầm sống tiếp những ngày tuổi già, không người thăm hỏi hôm sớm. Con cái chăm thì tuần về 1 lần, “bận” hơn thì cả tháng (miễn là chu cấp tiền đầy đủ???).

Về hình thức, mỗi nơi mỗi khác, nhưng đa phần là theo phong tục địa phương. Đáng phê phán một số gia đình đã lợi dụng việc tổ chức mừng thọ cho cha mẹ mình để phô trương quá đáng. Cũng phông bạt trang trí như đám cưới: (nghĩa là có phông trang trí chữ Thọ, hai bên cắt chữ vi tính “thất tuần” – “thượng thọ” (hoặc bát tuần- thượng thượng thọ; cửu tuần - đại thọ…). Trên phông trang trí thêm rất nhiều những hình có họa tiết rắc rồi lòe loẹt (vì không theo một mẫu nào). Rồi loa đài xập xình ầm ĩ đinh tai nhức óc, tổ chức ăn uống linh đình. Có nhà còn bày đặt làm đến hơn trăm mâm cỗ. Vừa Tết xong, nhà nào nhà nấy còn thừa mứa thức ăn, cỗ dọn ra chỉ đụng đũa, còn thừa đổ đi rất lãng phí. Vì có tổ chức ăn uống nên con cháu phải thức đêm làm cỗ. Họ tổ chức đánh bạc xóc đĩa sát phạt nhau mất trật tự làng xóm. Công an địa phương chẳng ai can thiệp, vì tặc lưỡi cho rằng gia đình có công việc nên mới “vui vẻ” chút. Đáng trách là có những địa phương còn yêu cầu gia đình “nộp phạt đánh bạc” 500.000đ trước khi tổ chức ăn uống. Thế là mặc nhiên “đã nộp phạt rồi, cứ chơi”. Vui chẳng thấy đâu, chỉ thấy hôm sau những cặp vợ chồng trẻ cãi cọ nhau vì thua bạc. Ấy là chưa kể người được mời đến ăn thường kèm theo tiền mừng. Có những gia đình “chạy sô” đến mấy đám, không đi ăn cũng phải mừng, gây nhiều điều phiên toái.

Về nghi lễ: có nhiều gia đình bày đặt nghi lễ rườm rà chẳng biết mang ở đâu về: Đặt cụ lên kiệu rước ra đình. Cháu đích tôn che lọng, con cháu cả đoàn lễ phục chỉnh tề (cả khăn xếp áo the, áo dài) đi theo sau thành hàng dài. Cụ nào còn khỏe đã đành, có cụ tuổi cao sức yếu, sau đám rước mừng thọ đi xa, nắng gió về nhà là ốm. Thử hỏi như vậy thì báo hiếu ở đâu?

Về tuổi lên thọ: Trước kia, tuổi thọ 70 đã là “xưa nay hiếm” nên khi qua tuổi “hạn 49” là mọi người mừng thọ 50. Ngày nay, đời sống cao hơn, có những người 50, 60 vẫn trẻ trung phơi phới. Vậy mà cũng “bị” “lên lão”. Bản thân những người đó cũng ngượng, nhất là sống tại nông thôn mà còn đang làm việc trong các cơ quan nhà nước. Có khi đi ra đường vẫn được gọi là “anh” “chị”, vậy mà cũng phải khăn xếp áo the lên đình, rất ngại. Mà không theo thì “phép vua thua lệ làng”… Ở ngoài đình: nhiều nơi vẫn giữ nếp nghĩ cổ hủ là phân ngôi thứ bậc theo tuổi. Những người mới “vọng” thì bị gọi là “vãi em”. Mà đã là vãi em thì phải trải chiếu trầu nước phục vụ các vãi anh vãi chị. Có những người cậy mình hơn tuổi, biết lề lối hơn đã mượn dịp này để “bẻ hành bẻ tỏi” nhau. Có người ở cơ quan làm lãnh đạo, nói một tiếng cả trăm người nghe theo, vậy mà về “góc chiếu giữa đình” đã bị “bẽ mặt” do không thông thuộc lề lối cách thức nơi đình chùa, ấm ức mãi. Thật mất đoàn kết.

Cần thực hiện nếp sống mới trong mừng thọ

Rất may là kiểu tổ chức như trên chỉ là số ít, còn đại đa số vẫn giữ được thuần phong mỹ tục Việt Nam. Vẻ đẹp truyền thống kết hợp với hiện đại thể hiện trong tục lệ này thật sinh động, đầy ý nghĩa. Ngày Xuân đến, các cụ được mừng thọ như thấy mình trẻ lại. Mừng thọ hợp với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước thì đó là một hoạt động văn hóa phù hợp với những tiêu chí xây dựng gia đình văn hóa và đời sống văn hóa ở khu dân cư.

Khi trong gia đình có người lên tuổi tròn, (thường là từ 70 trở lên), con cháu thường làm mâm cơm cáo yết tổ tiên, mừng cho ông bà cha mẹ mình được hưởng tuổi trời. Cùng với đó, Chính quyền và Hội người cao tuổi địa phương cũng tổ chức mừng cho các cụ được thượng thọ. Đó là điều tốt, nên làm. Việc này thật sự có ý nghĩa nếu chúng ta biêt tổ chức đúng nghi lễ, trang trọng và tiết kiệm. Nhiều địa phương đã tổ chức mừng thọ văn minh mà vẫn giữ được phong tục cổ truyền. Ở xã Yên Sở (Hoài Đức- Hà Nội) đã đưa việc mừng thọ vào hương ước của làng. Quy định “lễ đăng thọ” được tổ chức chung vào mồng 4 Tết âm lịch hàng năm. Những người đạt tuổi tròn ( 50, 60, 70, 80) tập hợp lại thành nhóm theo lứa tuổi. Mỗi người đóng góp 50 nghìn. Cả loạt tuổi sắm sửa một cái lễ, kèm theo một lá sớ viết tên của tất cả những người đăng thọ cùng tuổi, dâng lên lễ thánh. Số tiền còn lại mua sắm một chút gì đó dâng vào đình làng (có thể là câu đối, hoành phi, hay hiện vật gì tương đương với số tiền góp). Chủ tịch hội người cao tuổi công bố danh sách rồi mời theo loạt tuổi vào bái yết thánh, trao giấy chúc thọ và quà của Hội người cao tuổi (đối với các cụ tuổi tròn 70 trở lên). Sau lễ đăng thọ, những người tham dự đều được chia lộc (gồm oản chay, hoa quả, và một khẩu trầu). Phần phục vụ nước nôi, trầu cau chè thuốc đều do con cháu của những người đăng thọ đảm nhiệm. Mọi người cùng uống nước, ăn trầu, đàm đạo vui vẻ. Các gia đình tuyệt nhiên không bày đặt ăn uống linh đình. Nếu ai đông con cháu thì sửa vài mâm cúng tổ tiên và thụ lộc, nấu thêm nồi cháo xe, cháu con quây quần rôm rả. Tuyệt đối không mời mọc khách khứa, nên không có ai “phải” đi mừng. Tình làng nghĩa xóm càng bền chặt, khăng khít. “Yêu trẻ, trẻ đến nhà. Trọng già, già để tuổi cho”, câu nói đó của người xưa đã dạy ta biết tôn kính người già, giữ gìn gia phong, phép nước. Tục mừng thọ các cụ cao niên đã có từ lâu đời thể hiện nét đẹp truyền thống văn hóa của người Việt Nam. Đặc biệt, từ khi Hội Người cao tuổi ra đời và chủ trương mừng các cụ tròn tuổi thì tục lệ ấy càng có điều kiện tồn tại và phát triển. Đó không còn là chuyện riêng của mỗi nhà, mỗi họ mà đã trở thành niềm vui chung của toàn xã hội.

Mừng thọ là một nét đẹp văn hóa vốn có từ lâu đời của người Việt Nam. Qua lễ mừng thọ, con cháu có dịp thể hiện lòng hiếu thảo của mình đối với ông bà cha mẹ; xã hội cũng thể hiện được sự trọng vọng tôn kính đối với những người cao tuổi; bản thân người cao tuổi cũng cảm thấy được tôn vinh, sẽ sống vui, sống khỏe hơn. Nhưng tổ chức mừng thọ như thế nào cho vừa tiết kiệm mà lại ý nghĩa thì không phải nơi nào, gia đình nào cũng làm được. Thiết nghĩ việc tổ chức mừng thọ theo nếp sống mới cần được đưa vào hương ước của làng, sao cho vừa vui vẻ tiết kiệm lại giữ gìn được tình làng nghĩa xóm, thì chính quyền địa phương cần có quy định cụ thể. Mừng thọ cần giữ được nghi lễ cổ truyền, lại theo nếp sống mới - đó là điều tất cả chúng ta cần biết và thực hiện. Đó cũng là một trong những việc làm để xây dựng nông thôn mới văn minh, tiên tiến.

Diễm Nguyệt.