Vào lúc này, còn sớm để dự đoán khả năng thành công của liên minh mới, nhưng rõ ràng, sự kiện này thể hiện hai điều: mong muốn và quyết tâm lớn của các nước Mỹ La Tinh muốn tách khỏi sự can thiệp và ảnh hưởng của Mỹ, tự giải quyết các vấn đề khu vực; đồng thời thúc đẩy sự liên kết chặt chẽ và thịnh vượng trong nội khối theo mô hình Liên minh Châu Âu. Song câu hỏi đặt ra lúc này là liên minh mới phải làm sao để “thực sự mới” so với những cơ chế khu vực đã tồn tại và đang chồng chéo tại Mỹ La Tinh.

Với kết quả đạt được tại Mexico trong hai ngày đầu tuần, có cảm giác Mỹ La Tinh lại bừng sáng với một “trang sử mới”, dù chỉ dừng lại ở ý nghĩa biểu tượng. Liên minh mới sẽ tập hợp số lượng thành viên đông đảo nhất của khu vực Nam Mỹ từ trước tới nay với 32 thành viên là các nước Mỹ La tinh và các nước ở vùng Caribe. Ý tưởng thành lập một liên minh rộng lớn hay thực chất là gộp hai thể chế đã có sẵn là Nhóm Rio (gồm 9 nước Mỹ La Tinh) và Cộng đồng các nước vùng Cariber làm một, đã được nêu ra tại Hội nghị Thượng đỉnh đầu tiên Mỹ La Tinh- Cariber vào năm 2008 và trở thành hiện thực 2 năm sau. Song dĩ nhiên phải chờ đợi một thời gian nữa để liên minh này thể hiện vai trò, bởi tiến trình tìm kiếm tên gọi chính thức cũng như xác định cơ cấu tổ chức cho liên minh mới bắt đầu và sẽ chỉ được quyết định tại Hội nghị Thượng đỉnh tiếp theo của khu vực tại Venezuela vào năm 2011.

Có 2 điểm cần làm rõ trong ý tưởng hình thành Cộng đồng các Nhà nước Mỹ Latinh và Cariber: đó là vai trò và ảnh hưởng của Mỹ và mô hình liên kết kiểu Liên minh châu Âu. Với việc loại trừ sự tham gia của Mỹ, Canada cũng như nêu ra khả năng Cộng đồng mới thay thế Liên minh các nước châu Mỹ (OAS) – Diễn đàn chính thảo luận các vấn đề khu vực hiện nay, các quốc gia Mỹ La Tinh một lần nữa khẳng định mong muốn và quyết tâm chấm dứt tai tiếng là “sân sau” của Mỹ, bấy lâu bị khuất lấp sau cái bóng của “Chú Sam” trong các vấn đề cả khu vực lẫn quốc tế. Tổng thống Mexico Felipe Calderon tuyên bố, với cơ chế mới, Mỹ La Tinh sẽ không chỉ ngồi ở vị trí “khán giả” trước những gì diễn ra trên thế giới. Còn Tổng thống Bolivia Evo Morales khẳng định, sự kiện này giải thoát Mỹ La Tinh và vùng Cariber khỏi nước Mỹ và theo ông, “nhiều ví dụ cho thấy, ở đâu có sự can thiệp của Mỹ, ở đó không có hòa bình và công bằng xã hội”.

Đặc biệt, việc thành lập liên minh mới chứng kiến sự hội nhập chính thức trở lại của Cuba - Quốc gia bị đình chỉ tư cách thành viên Liên minh các quốc gia châu Mỹ từ năm 1962 do chính sách thù địch của Mỹ. Cũng tại hội nghị thượng đỉnh lần này, các nước Mỹ La Tinh và vùng Cariber một lần nữa đồng loạt yêu cầu Mỹ chấm dứt cấm vận đối với Cuba.

Nhìn một cách tổng thể, tình hình khu vực Nam Mỹ hiện nảy sinh nhiều vấn đề đòi hỏi phải có một tổ chức khu vực đủ mạnh để tự định đoạt các vấn đề của riêng khu vực cũng như thể hiện một quan điểm thống nhất với bên ngoài. Hai vấn đề nóng bỏng là Haiti và tranh cãi chủ quyền biển đảo giữa Argentina và Anh là điển hình cho thấy sự cần thiết đó. Song, điều quan trọng là phải tạo một liên minh thực sự đáp ứng yêu cầu mới, bởi Mỹ La Tinh đã có quá nhiều tổ chức tương tự, mà hiện thành viên, cơ cấu tổ chức, hoạt động đang chồng chéo lên nhau. Còn nhớ Liên minh Nam Mỹ (UNASUR) được thành lập năm 2008 từng gây tiếng vang lừng lẫy khu vực, cũng chủ trương tách khỏi vòng ảnh hưởng của Mỹ và theo mô hình Liên minh Châu Âu, nhưng kết cục không thể đem lại kết quả như kỳ vọng ban đầu. Cuộc họp thượng đỉnh của liên minh này vừa diễn ra trước Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ La Tinh- Cariber chỉ khoảng chục ngày, cũng bàn đến hòa giải ở khu vực và hỗ trợ Haiti nhưng không gây nhiều sự chú ý.

Nói về liên kết kiểu Liên minh Châu Âu, đây không phải lần đầu tiên mô hình EU được lấy ra làm mẫu tại Mỹ La Tinh. Về lý thuyết, có nhiều cơ sở để Nam Mỹ làm được điều này, vì đã sẵn có một Cộng đồng Kinh tế Nam Mỹ (Mercosur) tương tự như Cộng đồng Than thép châu Âu làm nền tảng; có Ngân hàng Nam Mỹ, thậm chí đã có đồng tiền chung Sucre do nhóm Liên minh Boliva cho châu Mỹ (ALBA) lựa chọn vào năm ngoái. Song vấn đề là Mỹ La Tinh sẽ chỉ thành công khi biết điều phối và kết hợp những điều sẵn có thay vì thiết lập cái gì đó “tưởng mới mà hóa đã cũ” để rồi gây trùng lặp, chồng chéo, giảm hiệu quả hợp tác.

Kỳ vọng nhiều, thách thức càng lớn đối với Cộng đồng các nước Mỹ La Tinh- Cariber, mà trước hết vẫn là tạo sự đồng thuận trong nội bộ. Khác biệt về hệ thống- tư tưởng chính trị, tranh cãi còn gay gắt giữa một số nước thành viên, mà rõ nét nhất là cuộc đấu khẩu giữa Tổng thống Colombia với Tổng thống Venezuela ngay tại hội nghị vừa qua… khiến giới quan sát có cái nhìn thận trọng về tương lai của liên minh mới./.