Trên cơ sở tổng kết 20 năm công cuộc đổi mới và những dự báo xu hướng phát triển của tình hình Đảng ta, tại Đại hội lần thứ X đã quyết định nhiệm vụ lịch sử của cách mạng Việt Nam trong chặng đường 2006 đến 2020: Nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, phát huy sức mạnh toàn dân tộc, tiến hành đồng bộ công cuộc đổi mới, phát triển nhanh mạnh và bền vững, sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển, đến năm 2020 cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Nhiệm vụ lịch sử này chỉ được hoàn thành thắng lợi khi toàn Đảng nhất trí cao, toàn xã hội đồng thuận, tự giác, tích cực thực hiện. Đảng ta thông qua công tác tư tưởng đưa nhân tố tự giác đến từng người, cổ vũ, động viên nhân dân vượt qua mọi thách thức, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ. Thông qua công tác tư tưởng, tạo nên động lực tinh thần to lớn, mạnh mẽ hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ lịch sử trong thời kỳ mới.

Những điều trình bày trên càng làm rõ tầm quan trọng hàng đầu của công tác tư tưởng và đã đến lúc chúng ta cần thực sự coi trọng việc nâng cao chất lượng hiệu quả công tác tư tưởng.

Lịch sử 78 năm của cách mạng Việt Nam đã ghi nhận những cống hiến xuất sắc của công tác tư tưởng đối với những chiến công chói lọi, những thắng lợi vĩ đại: Cách mạng tháng 8 -1945, hai cuộc kháng chiến chống hai tên hung nô của thời đại và công cuộc đổi mới toàn diện đất nước theo định hướng XHCN.

Vì sao chúng ta phải coi trọng nâng cao chất lượng hiệu quả công tác tư tưởng? Trước hết là đòi hỏi của tình hình và nhiệm vụ lịch sử của cách mạng Việt Nam trong thời kỳ mới.

Tình hình hiện nay với một số đặc điểm mới nổi bật tác động rất lớn đến hoạt động tư tưởng đó là: Sự phát triển mạnh xu hướng toàn cầu hóa kinh tế, tác động sâu rộng đến giao lưu hợp tác văn hóa, sự bùng nổ của cuộc cách mạng khoa học công nghệ nhất là sự phát triển nhảy vọt của công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới, công nghệ thông tin, công nghệ giải trí… Cuộc đấu tranh giai cấp, đấu tranh dân tộc, xung đột dân tộc, sắc tộc, tôn giáo nhất là sự cạnh tranh gay gắt thị trường kinh tế, cũng như cuộc đấu tranh giải quyết những vấn đề toàn cầu: chạy đua vũ trang, cuộc chiến chống đói nghèo tật bệnh và vấn đề nóng lên của trái đất…Với Việt Nam còn phải đối mặt với âm mưu diễn biến hoà bình, bạo loạn lật đổ của các thế lực.

Trong bối cảnh vừa có thời cơ lớn và thách thức lớn đan xen, nhân dân ta đứng trước nhiệm vụ lịch sử: Phát triển đất nước nhanh hơn, mạnh hơn, bền vững hơn, đưa nước ta ra khỏi tình trạng nước nghèo kém phát triển trước năm 2010 và đến năm 2020, cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Thời kỳ mới với những thời cơ, thách thức lớn đan xen, nhiệm vụ lịch sử mới đòi hỏi phải đổi mới mạnh mẽ để nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác tư tưởng. Hơn nữa lực lượng cán bộ chuyên trách công tác tư tưởng trong thời gian qua tuy đã vươn lên không ngừng, có đóng góp xứng đáng vào những thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Việt Nam, nhưng so với yêu cầu còn bộc lộ nhiều yếu kém, bất cập làm hạn chế đáng kể đến chất lượng và hiệu quả của nhiều hoạt động tư tưởng.

Để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ trong thời kỳ mới đòi hỏi chúng ta phải thực sự coi trọng chất lượng hiệu quả trong mọi hoạt động kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh quốc phòng, đối ngoại… Nhưng trước hết phải nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động tư tưởng trong các hoạt động trên.

Vậy hiệu quả công tác tư tưởng là gì? Đây thực sự là vấn đề khó. Chính vì khó mà các cấp, các ngành còn ngại đi sâu đánh giá cho nên còn có tình trạng nhiều hoạt động tư tưởng mang tính phô trương, hình thức gây lãng phí lớn thậm chí hậu quả nghiêm trọng. Thí dụ vì chạy theo lợi ích kinh tế mà một số cơ quan đơn vị đã buông lỏng quản lý việc xuất nhập khẩu và phát hành văn hóa phẩm đã để tình trạng truyền bá tràn lan các phim ảnh bạo lực, kích dục, các chương trình Game bạo lực… và hiện nay xã hội đang gánh hậu quả nghiêm trọng. Chỉ riêng 6 tháng đầu năm 2008, đã có hơn 6000 em vị thành niên phạm tội. Khi trả lời câu hỏi vì sao các em lại phạm tội nghiêm trọng thế này; các em đều trả lời là làm theo phim ảnh và các trò chơi game.

Để nâng cao chất lượng hiệu quả công tác tư tưởng trước hết cần làm rõ quan niệm và tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác tư tưởng.

Công tác tư tưởng là hoạt động lãnh đạo quan trọng hàng đầu của Đảng nhằm:

- Phát triển hệ tư tưởng (phát triển Chủ nghĩa Mác – Lênin , tư tưởng Hồ Chí Minh) hình thành cương lĩnh đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước trong từng giai đoạn, thời kỳ.

- Truyền bá hệ tư tưởng, cương lĩnh, đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước nhằm xây dựng thế giới quan khoa học xây dựng lý tưởng, lẽ sống cao đẹp, xây dựng niềm tin của nhân dân đối với đường lối chính sách, đối với sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, đối với con đường đi lên CNXH.

- Trực tiếp cổ vũ, động viên nhân dân tự giác tích cực thực hiện sáng tạo và thắng lợi nhiệm vụ chính trị trong từng thời kỳ.

- Xây dựng nền tảng tinh thần xã hội, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện có lòng yêu nước nồng nàn, lòng tự tôn tự trọng, ý chí tự lực tự cường; Lòng nhân ái, thủy chung, trọng nghĩa tình đạo lý, lao động sáng tạo với lương tâm nghề nghiệp, có lối sống trung thực, giản dị, lành mạnh.

- Công tác tư tưởng cùng với công tác tổ chức góp phần xây dựng Đảng vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức.

Có thể coi 5 nội hàm cơ bản trên của công tác tư tưởng là tiêu chuẩn, tiêu chí, thước đo đánh giá hiệu quả công tác tư tưởng. Do đó, khi đánh giá chất lượng hiệu quả hoạt động tư tưởng trong một giai đoạn thời kỳ cần trả lời các câu hỏi sau:

- Phát triển hệ tư tưởng đến đâu, hoàn thiện đường lối trong thời kỳ mới như thế nào? Việc ban hành chủ trương chính sách đúng đắn, kịp thời ra sao?

- Hệ tư tưởng của Đảng đã trở thành hệ tư tưởng chủ đạo trong đời sống tinh thần của nhân dân đến đâu? Lòng tin của Nhân dân đối với đường lối và sự lãnh đạo của Đảng như thế nào?

- Tính tích cực xã hội của nhân dân đối với việc thực hiện 2 nhiệm vụ chiến lược Xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và các nhiệm vụ chính trị cụ thể như thế nào?

- Chất lượng môi trường văn hóa và việc hình thành, phát triển con người mới theo các tiêu chí đến đâu?

- Các tổ chức Đảng được xây dựng về chính trị tư tưởng và tổ chức như thế nào?

Tiếp cận từ mục tiêu chủ yếu của công tác tư tưởng thì có thể xác định những tiêu chí, thước đo để đánh giá hiệu quả công tác tư tưởng là:

- Mức độ hoàn thành nhiệm vụ chính trị.

- Mức trưởng thành vững mạnh của các tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể ở từng địa phương, ngành, đơn vị.

- Sự tiến bộ, trưởng thành của các thành viên trong các tổ chức, đơn vị.

Nói gọn lại là hoàn thành nhiệm vụ, con người trưởng thành, tổ chức vững mạnh hay là được việc, được người, được tổ chức!

Tiếp cận từ hình thái công tác tư tưởng có thể đánh giá hiệu quả công tác tư tưởng thông qua đánh giá hiệu quả của từng hình thái, bộ phận chủ yếu của công tác tư tưởng đó là đánh giá hiệu quả công tác nghiên cứu lý luận chính trị, công tác giáo dục chính trị và công tác tuyên truyền cổ động. Do đó phải xác định tiêu chí cụ thể để đánh giá hiệu quả công tác của từng hình thái này. Nếu tiếp cận từ phương tiện, công cụ của công tác tư tưởng cần phải xác định tiêu chí, thước đo hiệu quả của từng binh chủng như: Hệ thống các cơ quan nghiên cứu lý luận. Hệ thống các cơ quan truyền bá hệ tư tưởng, đường lối chính sách bao gồm: Hệ thống trường đảng; Trung tâm giáo dục chính trị; Hệ thống giáo dục Mác Lênin trong các trường cao đẳng, đại học; Hệ thống giáo dục công dân trong các trường phổ thông; Hệ thống báo cáo viên, tuyên truyền viên; Hệ thống báo chí, xuất bản, phát hành; Hệ thống các đơn vị văn hóa nghệ thuật và đội ngũ văn nghệ sỹ; Hệ thống thiết chế văn hóa như bảo tàng, thư viện, nhà hát, rạp chiếu phim, nhà triển lãm …

Trên bình diện xã hội, thước đo cơ bản để đánh giá hiệu quả công tác tư tưởng trong từng thời kỳ, giai đoạn, từng thời điểm cần phải được xem xét trên những mặt chủ yếu sau:

- Giữ vững sự ổn định về chính trị.

- Kinh tế xã hội văn hóa phát triển bền vững, quốc phòng an ninh được tăng cường.

- Uy tín, vị thế quốc tế của dân tộc được nâng cao.

Trước tình hình phát triển rất phức tạp và mau lẹ, thời cơ và thách thức mới đan xen, trước yêu cầu nhiệm vụ phát triển nhanh và bền vững, trước âm mưu diễn biến hòa bình rất thâm độc và nguy hiểm, nhận rõ trọng trách và tầm quan trọng hàng đầu của công tác tư tưởng, đội ngũ chuyên trách công tác tư tưởng của Đảng với niềm kiêu hãnh tự hào của lịch sử 78 năm của mình phải nỗ lực vượt bậc, đổi mới mạnh mẽ thực sự nâng cao chất lượng hiệu quả công tác quan trọng hàng đầu này.

Để nâng cao chất lượng hiệu quả công tác tư tưởng trong tình hình hiện nay trước hết phải đổi mới nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động nghiên cứu lý luận, và giáo dục lý luận. Phải mở rộng dân chủ trong nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn phát triển chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, trả lời cho được những vấn đề mới nảy sinh trong quá trình đổi mới, bổ sung Cương lĩnh làm sáng tỏ con đường đi lên CNXH và những bước đi cụ thể trong chặng đường hiện nay nhằm hoàn thiện đường lối và kịp thời ban hành những chủ trương, chính sách đúng để đất nước phát triển mạnh mẽ và bền vững, đây chính là cơ sở thực tiễn để tạo nên sự nhất trí cao trong Đảng và đồng thuận trong toàn xã hội.

Phải đổi mới mạnh mẽ việc giảng dạy và học tập lý luận chính trị trong các trường chính trị, các trường đại học, cao đẳng và trong các trường phổ thông. Phải đổi mới nội dung học, đổi mới phương pháp dạy, tập trung đào tạo lại, đào tạo mới lực lượng giảng viên lý luận chính trị. Toàn bộ quá trình đổi mới này phải nhằm tới mục tiêu xây dựng thế giới quan khoa học, xây dựng lý tưởng, lẽ sống cao quý, thiết thực cho cán bộ, học sinh, sinh viên…

Các đoàn thể chính trị xã hội cần phải đổi mới việc học tập chính trị trong tổ chức của mình. Trước hết phải đổi mới nội dung chương trình, đổi mới đội ngũ giảng viên chính trị của các đoàn thể và cần có nhiều hình thức học tập chính trị sinh động có hiệu quả thiết thực hơn.

Cần tập trung đổi mới nâng cao chất lượng học tập các Nghị quyết của Đảng. Cần phải đổi mới việc biên soạn các tư liệu phục vụ cho việc học tập Nghị quyết. Các đồng chí Bí thư cấp ủy phải là người trực tiếp truyền đạt Nghị quyết. Khi truyền đạt một Nghị quyết cần tập trung nêu bật được những vấn đề chủ yếu như: Vì sao Trung ương ban hành Nghị quyết này; Khi trình bày thực trạng của tình hình cần có liên hệ nghiêm túc ở ngành, địa phương, đơn vị mình. Để thực hiện được điều này đòi hỏi tính chiến đấu, tinh thần phê bình và tự phê bình rất cao. Do đó cấp ủy phải chuẩn bị kỹ nội dung kiểm điểm này. Truyền đạt phương hướng phải tập trung phân tích sâu sắc cơ sở lý luận thực tiễn của từng quan điểm chỉ đạo của Nghị quyết và nêu bật những phương hướng nhiệm vụ chủ yếu và những giải pháp thực hiện của Nghị quyết. Điều có tầm quan trọng quyết định là trình bày chương trình hành động thực hiện Nghị quyết của ngành mình, địa phương mình, đơn vị mình.

Một khâu rất quan trọng để nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng đó là các cấp, các ngành, các đơn vị cần duy trì thành nền nếp chế độ nắm bắt, phân tích và định hướng tư tưởng. Để làm tốt khâu này cần đổi mới và tăng cường hoạt động nắm dư luận xã hội của các giai tầng, các địa bàn và trước trong mỗi sự kiện có tác động lớn tới tư tưởng. Thông qua nghiệp vụ của cơ quan nghiên cứu dư luận xã hội, thông qua các kênh khác, các cơ quan tham mưu về tư tưởng cần đi sâu phân tích đánh giá đúng thực trạng tâm trạng xã hội, dự báo các xu hướng tư tưởng và đề xuất các giải pháp để xử lý các tình huống tư tưởng. Để có các giải pháp đúng cần chỉ rõ các nguyên nhân của từng vấn đề. Từ nguyên nhân thiếu thông tin, nguyên nhân về cơ chế chính sách, nguyên nhân quan hệ nội bộ, nguyên nhân từ các hoạt động chống phá của kẻ thù…Khi nói nguyên tắc toàn Đảng làm công tác tư tưởng trước hết là cấp ủy, Bí thư phải trực tiếp lãnh đạo công tác tư tưởng. Do đó Bí thư, cấp ủy phải định kỳ, đột xuất nghe các cơ quan tham mưu báo cáo tình hình tư tưởng, cấp ủy, Bí thư phải phân tích và định hướng tư tưởng, chỉ đạo xử lý các tình huống tư tưởng.

Phát huy sức mạnh tổng hợp của các binh chủng làm công tác tư tưởng là một giải pháp cơ bản và cấp bách để nâng cao chất lượng hiệu quả công tác tư tưởng.

Trong các binh chủng của công tác tư tưởng như Hệ thống các cơ quan nghiên cứu lý luận, hệ thống các cơ quan giáo dục lý luận chính trị, đội ngũ báo cáo viên, truyên truyền viên, hệ thống báo chí xuất bản phát hành, hệ thống các thiết chế văn hóa, lực lượng văn học nghệ thuật; mỗi binh chủng đều có vai trò vị trí rất quan trọng trong công tác tư tưởng, nhưng nếu các cấp ủy biết nắm vững và phối hợp các binh chủng này trong việc thực hiện từng nhiệm vụ chính trị, trong từng giai đoạn chắc chắn sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp của công tác tư tưởng. Phát huy sức mạnh tổng hợp là khoa học, nghệ thuật lãnh đạo cách mạng. Mỗi Bí thư, cấp ủy cần học tập rèn luyện để có trình độ khoa học và nghệ thuật sử dụng và phát huy sức mạnh tổng hợp của các binh chủng công tác tư tưởng.

Chúng ta đang tiến hành công tác tư tưởng trong bối cảnh sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, công nghệ nhất là sự phát triền bùng nổ của công nghệ thông tin, công nghệ vật liệu mới, công nghệ sinh học. Thực tiễn này đòi hỏi phải hiện đại hóa nhanh chóng đồng bộ các công cụ, phương tiện của công tác tư tưởng. Nếu các cán bộ tư tưởng chuyên trách đều được trang bị máy vi tính và biết sử dụng thành thạo thì họ sẽ được cung cấp kịp thời, khối lượng thông tin hữu ích…Nếu chúng ta trang bị hệ thống online trực tuyến đến tận cơ sở thì các Hội nghị quán triệt Nghị quyết, giao ban tư tưởng…Chúng ta sẽ tiến hành đồng thời trong cả nước. Cách làm này sẽ tiết kiệm được bao nhiêu là thời gian và tiền của.

Một nhân tố cơ bản, quyết định để nâng cao chất lượng hiệu quả công tác tư tưởng đó là đổi mới, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ tư tưởng chuyên trách. Đội ngũ cán bộ tư tưởng hiện nay đã trưởng thành về nhiều mặt nhưng so với yêu cầu còn nhiều hạn chế và bất cập. Số lượng thì vừa thiếu vừa thừa, thiếu nghiêm trọng là những cán bộ, chuyên viên có năng lực tổng kết, viết tốt và năng lực truyền đạt, năng lực cổ vũ, động viên; năng lực nói tốt. Vốn kiến thức văn hóa nhìn chung còn hạn chế, phần lớn chưa được đào tạo chuyên môn công tác tư tưởng. Để có một đội ngũ cán bộ chuyên trách có tâm có tài thì về lĩnh vực chuyên môn này phải có những chính sách ưu đãi cần thiết, phải đổi mới quy hoạch, đào tạo, sử dụng. Đã đến lúc phải đổi mới công tác đào tạo ở Học viện Báo chí tuyên truyền để có đủ điều kiện bồi dưỡng, đào tạo một đội ngũ nguồn cán bộ chuyên trách các lĩnh vực của công tác tư tưởng.

Một phương pháp công tác tư tưởng có tác dụng trực tiếp và lan tỏa hiệu quả công tác tư tưởng đó là cán bộ chủ chốt các cấp, các ngành, các địa phương, đơn vị cần có chế độ định kỳ đi cơ sở xem xét thực tiễn, trực tiếp nghe dân nói và trực tiếp đối thoại với nhân dân. Cán bộ lãnh đạo các cấp cần tăng cường đối thoại trực tuyến với nhân dân qua mạng internet và được truyền hình, phát thanh trực tiếp sẽ có tác dụng sâu rộng trong nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng.

PGS.TS Đào Duy Quát (Theo Báo ĐT ĐCSVN)