Nội dung thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong hoạt động tín dụng, đầu tư tài chính và đầu tư xây dựng cơ bản từ năm 2009 đến 2011.
Thanh tra Chính phủ ghi nhận giai đoạn này, thị trường tài chính, tiền tệ trong nước diễn biến phức tạp, hoạt động ngân hàng khó khăn do tác động của khủng hoảng kinh tế thế giới và suy giảm trong nước.
Là ngân hàng thương mại Nhà nước có quy mô lớn nhất trong hệ thống tín dụng, Agribank vẫn đảm bảo tăng trưởng tín dụng năm sau cao hơn năm trước, chú trọng thực hiện chức năng nhiệm vụ là cho vay nông nghiệp nông thôn, đảm bảo có lãi trong suốt ba năm, nộp ngân sách trên dưới 1.000 tỷ đồng mỗi năm.
Tuy nhiên, Agribank đã để xảy ra một số vi phạm, khuyết điểm trong các hoạt động huy động và cho vay, đầu tư tài chính, quản lý và thực hiện đầu tư xây dựng cơ bản...
Nhiều vi phạm trong huy động vốn và cho vay
Theo kết luận thanh tra, hoạt động đầu tư tài chính của ngân hàng có nhiều vi phạm, không hiệu quả, trong đó có trường hợp vi phạm nghiêm trọng, nguy cơ mất vốn lớn hoặc thiệt hại rất lớn.
Hoạt động tín dụng của Agribank trong thời gian qua còn để xảy ra nhiều khuyết điểm, vi phạm, vi phạm trong huy động vốn và cho vay, bao gồm các hoạt động bảo lãnh và xử lý rủi ro.
Từ năm 2009 đến 31/12/2011, ngân hàng đã chi tiền môi giới huy động vốn cho đối tượng không phải là các tổ chức tín dụng được cấp phép hoạt động môi giới; chỉ môi giới huy động vốn với lãi suất vượt mức trần quy định của Ngân hàng Nhà nước (14%/năm), trong đó chỉ môi giới làm cho lãi suất vượt 14% năm là 283,18 tỷ đồng; một số trường hợp chỉ môi giới có dấu hiệu lập chứng từ chi tiền không đúng nhằm hợp thức hồ sơ hoặc tẩy xóa, sửa chữa tài liệu, chứng từ chỉ môi giới huy động vốn.
Agribank đã vi phạm quy định về thẩm quyền phê duyệt cấp tín dụng. Từ 16/6/2009 đến 12/7/2011, có 189 khách hàng được phê duyệt cấp tín dụng nhưng không có văn bản ủy quyền của Tổng Giám đốc theo quy định.
Dư nợ của khách hàng trên tại thời điểm 31/12/2011 là 13.816 tỷ đồng, nợ xấu là 1.046,09 tỷ đồng.
Hoạt động trên thị trường liên ngân hàng của Agribank cũng có nhiều vi phạm. Đơn vị này vẫn huy động và cho vay vàng trên thị trường liên ngân hàng nói riêng và khách hàng nói chung với số lượng lớn, kéo dài, kể cả khi có lệnh cấm của Ngân hàng Nhà nước.
Từ 1/1/2011, theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, nghiệp vụ gửi tiền và nhận tiền gửi giữa các tổ chức tín dụng phải chấm dứt. Nhưng trong năm 2011, Thanh tra Chính phủ xác định Agribank vẫn thực hiện gửi tiền và nhận tiền gửi có kỳ hạn với tổng doanh số lớn, lên đến hàng chục tỷ đôla; trong đó có 19 giao dịch gửi tiền và nhận tiền gửi đối ứng cùng giá trị, kỳ hạn, lãi suất giữa Sở Giao dịch với 5 ngân hàng khác, với tổng giá trị 25.200 tỷ đồng và 100 triệu USD.
Kết luận thanh tra nêu rõ các giao dịch này thực chất là lách quy định về tỷ lệ giới hạn cấp tín dụng, làm tăng giả tạo tổng tài sản trên báo cáo tài chính của các tổ chức tín dụng thực hiện giao dịch.
Mặt khác, Agribank đã thực hiện một số giao dịch gửi tiền, cho vay đối với các tổ chức tín dụng với thời hạn 3-5 năm, trong khi nguồn vốn cho vay không xác định được kỳ hạn, làm suy giảm chức năng dự trữ thanh khoản của nguồn vốn.
Thực tế cuối năm 2009, Agribank phải đề nghị Ngân hàng Nhà nước cho vay 5.000 tỷ đồng để xử lý mất cân đối.
Các khâu trong quy trình cho vay, bảo lãnh của Agribank cũng có vấn đề. Kết quả kiểm tra chọn mẫu gần 180 hồ sơ các loại cho thấy vi phạm xảy ra ở tất cả các khâu của hoạt động tín dụng, từ thẩm định, phê duyệt cho vay, giải ngân, tài sản đảm bảo, quản lý và thu hồi vốn vay cho đến xử lý rủi ro.
Nhiều việc có dấu hiệu cố ý làm trái hoặc thiếu trách nhiệm gây hậu quả rất nghiêm trọng cần được xử lý theo quy định của pháp luật.
Việc phân loại nợ xấu của ngân hàng cũng có nhiều khuyết điểm, vi phạm, dẫn tới chưa phản ánh đúng chất lượng tín dụng.
“Thanh tra Chính phủ rà soát lại trên cơ sở báo cáo của Ngân hàng Nông nghiệp và xác định tỷ lệ nợ xấu là 12,71%, nếu loại trừ các khoản nợ được cơ cấu theo chỉ đạo của Thủ tướng thì nợ xấu là 12,21%, nếu loại trừ nợ xấu đã hạch toán ngoại bảng, cam kết ngoại bảng thì nợ xấu là 9,83%,” kết luận nhận định.
Thanh tra Chính phủ cũng khẳng định hoạt động đầu tư tài chính của Agribank không hiệu quả, có nhiều vi phạm, thậm chí dẫn tới mất vốn rất lớn hoặc nguy cơ thiệt hại lớn.
Trong 3 năm 2009-2011, các công ty con 100% vốn đầu tư của Agribank đã thua lỗ gần 9.000 tỷ đồng. Đặc biệt, hai công ty cho thuê tài chính ALC I và ALC II có nhiều vi phạm nghiêm trọng, lỗ lớn, mất hoàn toàn vốn chủ sở hữu. Agribank từng đầu tư 144 tỷ cổ phiếu CMC khi giá đang là 72.000 đồng, đến 31/12/2011 chỉ còn 20.352 tỷ đồng.
Ngoài ra, Thanh tra Chính phủ cũng xác định nhiều vi phạm, khuyết điểm của Agribank khi xác định giá trị quyền sử dụng đất tại hai doanh nghiệp trực thuộc, sai phạm hơn 8 tỷ đồng trong đầu tư xây dựng, buông lỏng quản lý để xảy ra vi phạm pháp luật nghiêm trọng tại Trung tâm Công nghệ thông tin (một cán bộ tham ô, chiếm đoạt của Nhà nước hơn 33 tỷ đồng)...
Xử lý trách nhiệm các tập thể, cá nhân có liên quan
Theo Thanh tra Chính phủ, trong quá trình thanh tra trực tiếp, Agribank đã có nhiều nỗ lực duy trì hoạt động và khắc phục các vi phạm quyết điểm. Cụ thể, Agribank đã rà soát, sửa đổi, ban hành các quy định, tái cơ cấu bộ máy, xử lý kỷ luật 158 cán bộ sai phạm, trong đó cách chức, miễn nhiệm 16 giám đốc; thu hồi hơn 71 triệu đồng chi môi giới huy động vốn cho 8 khách hàng.
Ngân hàng cũng tất toán toàn bộ các khoản gửi và nhận gửi vàng, ngừng cho vay và giảm dần dư nợ bằng vàng. Đối với 155 khách hàng được thanh tra, Agribank đã giảm 686 tỷ đồng nợ gốc, trong đó tất toán 17 khách, thu lãi 290 tỷ đồng, trích lập dự phòng và xử lý rủi ro hơn 4.000 tỷ đồng.
Về hoạt động đầu tư tài chính và ủy thác, ngân hàng đã thu hồi 1.296 tỷ đồng, 5,7 tỷ đồng lãi từ khoản đầu tư 2.000 tỷ đồng vào trái phiếu Agriseco, 1.400 tỷ đồng tiền gốc và lãi phát sinh trong hợp đồng môi giới của công ty này, bán 5,2 tỷ đồng cổ phiếu. Trong giao dịch gửi tiền, cho vay với tổ chức tín dụng, đã tất toán trước thời hạn 50 triệu USD với Ngân hàng Liên Việt...
Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Thống đốc Ngân hàng Nhà nước kiểm điểm, tổ chức kiểm điểm trách nhiệm về việc thực hiện chức năng quản lý Nhà nước, quyền chủ sở hữu, nhất là trách nhiệm thanh tra, giám sát đối với hoạt động của ngân hàng để xảy ra các khuyết điểm, vi phạm nêu trong kết luận thanh tra.
Tổng hợp, đánh giá hoạt động chi môi giới trong thời gian qua và đề xuất giải pháp xử lý; chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung các quy định về chế độ kế toán, kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp....
Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị Ngân hàng Nhà nước kịp thời chấn chỉnh những hạn chế, yếu kém trong tổ chức hoạt động thanh tra, giám sát; đặc biệt là chất lượng, hiệu lực hoạt động thanh tra, giám sát phục vụ nhiệm vụ tái cơ cấu đối với hệ thống các tổ chức tín dụng nói chung và các ngân hàng thương mại Nhà nước nói riêng.
Ngân hàng Nhà nước cần chấn chỉnh ngay những vi phạm trong hoạt động vay và cho vay giữa các tổ chức tín dụng đã được nêu trong Kết luận thanh tra, nhất là tình trạng vay và cho vay có quan hệ đối ứng có quy mô lớn cùng giá trị, cùng kỳ hạn, cùng lãi suất giữa hai tổ chức tín dụng với nhau; giao cho cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng kiểm tra chi tiết những hồ sơ phê duyệt cho vay vượt thẩm quyền để xác định cụ thể những vi phạm, hậu quả của các vi phạm, xử lý, kiến nghị xử lý thích hợp theo quy định của pháp luật...
Về xử lý kinh tế, Thanh tra Chính phủ yêu cầu Tổng giám đốc Agribank chỉ đạo các đơn vị được thanh tra thu hồi của các nhà thầu để nộp vào ngân sách Nhà nước qua tài khoản tạm giữ chờ xử lý của Thanh tra Chính phủ số tiền 2,368 tỷ đồng do có sai phạm trong nghiệm thu, thanh quyết toán đối với 8 dự án đã được phê duyệt quyết toán; giảm trừ khi quyết toán số tiền 2,356 tỷ đồng đối với hai dự án chưa phê duyệt quyết toán. Trường họp đã thanh toán cho nhà thầu, phải thu hồi lại về Agribank theo đúng quy định.
Thanh tra Chính phủ kiến nghị chuyển 15 hồ sơ, vụ việc có dấu hiệu cấu thành tội phạm sang Bộ Công an (cơ quan điều tra) xử lý theo đúng quy định của pháp luật, trong đó chuyển 1 hồ sơ, vụ việc (Công ty liên doanh Lifepro Việt Nam và nhóm khách hàng liên quan) ngay trong quá trình thanh tra sang Bộ Công an để khởi tố (Cơ quan điều tra đã khởi tố vụ án), đồng thời chuyển 14 hồ sơ, vụ việc sang Bộ Công an để xử lý theo các quy định của pháp luật./.