(TG) - Trong một buổi Hội thảo Ngôn ngữ học, rất nhiều bạn sinh viên tham dự có hỏi: “Chúng em đọc báo Hà Nội Mới, thấy có trang ghi là Thời sự thế giới. Nhưng chúng em thường nghe người ta nói (và viết) là Thời sự quốc tế. Chúng em muốn biết là hai từ “thế giới” và “quốc tế” có giống nhau không?”
Các báo của ta đưa tin tức
(tin, nói khái quát), thời sự
(những sự việc được coi là quan
trọng, đáng quan tâm trong một
lĩnh vực nào đó) bao giờ cũng
phân ra thành 2 mảng: trong
nước (Việt Nam) và ngoài nước.
Nếu là ngoài nước, báo chí ta
thường đặt tít khác nhau: Thời
sự Quốc tế (Nhân Dân, Quân
đội Nhân dân), Việt Nam & Thế
giới (Lao Động), Thế giới hôm
nay (Tuổi trẻ), Quốc tế/Thời sự
quốc tế (Thanh niên, Sài Gòn Giải
phóng), Thời sự thế giới (Hà Nội
Mới)... Đúng là tổ hợp “thời sự
thế giới” ta ít thấy và có thể có
người cho là dùng không đúng.
Quốc tế và Thế giới là hai từ
Hán Việt, Quốc tế (quốc: nước,
tế: tiếp xúc, giao thiệp, được
dùng với tư cách là danh từ và
tính từ), có nghĩa là “các nước
trên thế giới” hoặc là “thuộc
về quan hệ các nước trên thế
giới”. Còn thế giới (thế: đời, giới:
cõi bờ, nghĩa đen: những gì tồn
tại trên cõi đời, trong vũ trụ) có
khá nhiều nét nghĩa, nhưng
nét nghĩa của từ thế giới mà ta
đang nói là “Trái đất, về mặt là
nơi toàn thể loài người đang
sinh sống”. Như vậy, trong một
chừng mực nào đó, thế giới
gần nghĩa với thế gian (cõi đời).
Trong cách sử dụng trong việc
phân chia tin tức như báo chí ta
vừa nói hiện nay, vô hình trung
quốc tế và thế giới được dùng để
chỉ “phần còn lại của nhân loại,
trừ Việt Nam (sau tin trong nước
- Việt Nam, là tin thế giới/ tin
quốc tế)” (mặc dù Việt Nam nằm
trong thế giới, là một phần của
thế giới). Tuy nhiên, thế giới có
nội hàm rộng hơn (thế giới vật
chất, thế giới tinh thần, thế giới
tư bản, thế giới nội tâm...) còn
quốc tế lại hàm chỉ các quốc gia
trong quan hệ với nhau.
Vì vậy,
nếu ta dùng một cách chung
chung, thì hai từ này có thể
hoán vị: tin thế giới/ tin quốc tế,
trang thế giới/ trang quốc tế, thể
thao thế giới/ thể thao quốc tế...
Nhưng trong nhiều kết hợp thì
việc thay đổi như vậy lại không
được. Chẳng hạn nói Giải vô địch
bóng đá thế giới (giải bóng đá
dành cho tất cả các quốc gia trên
trái đất tranh tài theo một thể
thức nhất định, 4 năm 1 lần),
Kỷ lục thế giới (kỷ lục được xác
nhận cho tất cả những ai đang
sống trên trái đất). Đó là những
vấn đề bao quát toàn nhân loại,
không trừ một ai. Còn khi nói:
Giải bóng đá quốc tế thì chỉ là
“nhiều nước trên thế giới tham
gia chứ không hẳn là tất cả các
nước” (như Việt Nam từng tham
gia các giải bóng đá quốc tế thì
giải đó có khi chỉ trong phạm
vi khu vực châu Á hoặc một số
nước bất kì hưởng ứng theo đề
xuất của một quốc gia, một tổ
chức nào đó), Giải cầu lông quốc
tế (giải của một tổ chức do nhiều
nước tham gia, có thể nhiều
quốc gia khác châu lục, có thể
chỉ là một nhóm nước), v.v..
Có những trường hợp, sự
phân biệt giữa thế giới và quốc
tế không quá rạch ròi, chẳng
hạn, báo chí thế giới = báo chí
quốc tế, các nhà khoa học quốc
tế = các nhà khoa học thế giới,
nhìn ra thế giới = nhìn ra quốc
tế... Nhưng nhiều trường hợp
thì cách dùng này còn do thói
quen; chẳng hạn: dùng Câu
chuyện quốc tế chứ không dùng
Câu chuyện thế giới, dùng nổi
tiếng thế giới chứ không dùng
nổi tiếng quốc tế, quốc tế ngữ chứ
không nói thế giới ngữ, du lịch
thế giới chứ không dùng du lịch
quốc tế...
Như vậy, việc báo Hà Nội
Mới dùng tổ hợp Thời sự thế
giới không thể coi là sai về ngữ
nghĩa. Chỉ có điều là trong báo
chí tiếng Việt ta ít dùng tổ hợp
này (mà đa số dùng Thời sự Quốc
tế) nên các bạn nghe có vẻ lạ tai
mà thôi./.
PGS.TS. Phạm Văn Tình