Ví dụ, ngày 18/7/2021, anh Trần Văn E. đã bị Đoàn công tác liên ngành phường Vĩnh Hoà, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà xử phạt do đi mua bánh mì. Hay ngày 24/7, một xe chở tiền cho ngân hàng đã bị các cán bộ kiểm dịch huyện Ninh Hải, tỉnh Ninh Thuận không cho qua chốt. Và còn nhiều trường hợp khác nữa (mua đường, bột giặt, sữa gói, nước ngọt…) cũng bị phạt. 

Điều này đã gây bức xúc cho mọi người và cũng làm khó cho các cơ quan chức năng (do tính mơ hồ của ngôn từ).

Thiết yếu là một từ Hán Việt có hai thành tố: thiết và yếu. Thiết là âm đọc của nhiều chữ Hán chứ không phải chỉ một. Đó là: 1) thiết 鉄, có nghĩa là “sắt” (trong thiết giáp); 2) thiết 設, có nghĩa “sắp đặt bày biện” (trong thiết kế, thiết lập); 3) thiết 窃, có nghĩa là “trộm” (trong tiểu thiết– tên trộm) và 4) thiết 切, có nghĩa “gần gũi, thân thiết”, v.v.

Yếu (要) có mấy nghĩa: 1) quan trọng (trong yếu điểm, yếu lĩnh, yếu nhân);. 2) cần, cần thiết (trong nhu yếu, thiết yếu, nhu yếu phẩm).

“Thiết” trong thiết yếu(mà hiện ta đang dùng) ở nét nghĩa 4 (gần gũi, thân thiết, cần).

Từ thiết yếu (切要) được giải nghĩa trong Từ điển tiếng Việt (Trung tâm Từ điển học của nhà xuất bản Đà Nẵng năm 2020) là: thiết yếu 切要t. 1. [cũ, id] [cách nói] có vẻ rất thiết tha và quan trọng (Ví dụ: “Nghe mấy lời thiết yếu em than, Mau mau trỗi dậy ruột gan đau từ hồi.” (Ca dao)); 2. rất cần thiết và không thể thiếu được, nhu cầu thiết yếu cho cuộc sống (Ví dụ: “Bây giờ, chỉ có cái xẻng là vật thiết yếu nhất, để khi bị sập hầm thì may ra có thể tự mình moi đất mà ngoi lên.” (Triệu Bôn)). 

Cứ theo từ điển mà suy thì cái gì sẽ được gọi là “hàng hoá thiết yếu” đây?

Hiện tại, chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào định nghĩa "hàng hoá, dịch vụ thiết yếu" (trong bối cảnh thực hiện giãn cách xã hội) nên phần lớn do các địa phương tự quy định.

Khoản 3, Điều 4 Luật Giá (ban hành năm 2012) có giải thích cụm từ “hàng hoá, dịch vụ thiết yếu” là “những hàng hoá, dịch vụ không thể thiếu cho sản xuất, đời sống, quốc phòng, an ninh, gồm: nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu, dịch vụ chính phục vụ sản xuất, lưu thông; sản phẩm đáp ứng nhu cầu cơ bản của con người và quốc phòng, an ninh”.

Trong khi đó, hiện chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào quy định các loại hàng hoá, dịch vụ thiết yếu trong thời gian thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị 16 nêu trên. Đến nay, chỉ có công văn số 2601/2020 của Văn phòng Chính phủ về thực hiện Chỉ thị 16, nêu một số hàng hoá, dịch vụ thiết yếu. Dựa trên hướng dẫn này, mà từng địa phương sẽ đưa ra danh mục hàng hóa, dịch vụ thiết yếu chi tiết.

Hiểu “thiết yếu” là như vậy, nhưng cơ quan chức năng cũng chưa có một “danh sách cứng” cho những hàng hoá thiết yếu. Vì vậy hiện tại, nhiều địa phương tự đưa ra quy định như sau:

Hàng hoá thiết yếu: a) Thực phẩm tươi sống, gồm thịt (các sản phẩm từ thịt), thủy sản (các sản phẩm từ thủy sản), rau, củ, quả (các sản phẩm từ rau, củ, quả), trái cây, trứng (các sản phẩm từ trứng)...; b) Hàng công nghệ phẩm: bánh kẹo, muối, bột nêm, gia vị, nước mắm, đường, dầu thực vật. Sữa các loại, mì gói. Nước uống, nước ngọt đóng chai, lon, thùng...; c) Lương thực: gạo, vừng, đậu, ngô, khoai, sắn; bột, tinh bột (các sản phẩm từ bột, tinh bột)...

Các nhu yếu phẩm cần thiết khác, như thuốc chữa bệnh, thiết bị y tế, khẩu trang, nước kháng khuẩn, giấy vệ sinh, sản phẩm dùng rửa tay, tắm giặt, gội... Nguyên, nhiên vật liệu như xăng, dầu, gas, khí đốt...

Như vậy, số lượng hàng hoá thiết yếu được thống kê là khá nhiều. Có một “mẫu số chung” nhưng lại có “mẫu số riêng” cho những hàng ấy. Điều này thật khó cho người tiêu dùng và đặc biệt là những người thi hành công vụ./.

PGS. TS. Phạm Văn Tình