Đến thời điểm hiện nay, một số doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ hợp tác tại Việt Nam đã tham gia xuất khẩu nhiều loại dược liệu như: quế, hồi, thảo quả, nghệ, hòe, kê huyết đằng... nhưng riêng lẻ và với tỷ lệ không đáng kể. Mặc dù tổng giá trị xuất khẩu quế, hồi liên tục tăng, năm 2022 đạt 276 triệu USD, nhưng con số này còn nhỏ so với thị phần dược liệu trên toàn thế giới.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, 80% dân số ở các nước đang phát triển sử dụng y học cổ truyền và thuốc từ thảo dược để chăm sóc, bảo vệ sức khỏe ban đầu. Doanh thu hàng năm của thuốc từ dược liệu trên toàn thế giới đạt trên 100 tỷ USD và nhu cầu về dược liệu, thuốc từ dược liệu có xu hướng ngày càng gia tăng. Theo Fortune Business Insights, tổng giá trị thị trường sản phẩm từ thảo dược toàn cầu dự kiến có thể đạt 430 tỷ USD vào năm 2028.

Thống kê của Hải quan Nhật Bản, năm 2021, kim ngạch xuất khẩu dược liệu của Việt Nam sang Nhật Bản lên tới 8,6 triệu USD. Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản cho biết tiềm năng cho dược liệu Việt Nam ở Nhật Bản - nước tiêu thụ dược phẩm lớn thứ hai thế giới - vẫn còn rất lớn, nhất là khi thời gian gần đây, nhiều công ty dược phẩm của Nhật Bản đã bày tỏ mong muốn nhập khẩu dược liệu của Việt Nam.
Thông qua hội thảo, các phiên tọa đàm trực tiếp với sự tham luận của các chuyên gia hàng đầu Việt Nam về chủ đề thực trạng thị trường Việt Nam cũng như công tác bảo tồn dược liệu, diễn đàn là bức tranh tổng thể về Tinh hoa Dược liệu Việt, về thực trạng các nhà máy, HTX Việt Nam đang nỗ lực mở rộng diện tích vùng nguyên liệu sản xuất nhiều sản phẩm đa dạng cung ứng cho thị trường Việt và xuất khẩu bên cạnh đó cũng là những ý kiến thảo luận về những khó khăn thách thức của quá trình sản xuất Dược liệu hiện nay để mở ra những kiến nghị, giải pháp gửi đến các bộ ban ngành tại Việt Nam. 

Tại Việt Nam, Bộ Y tế đã tham mưu trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình phát triển công nghiệp dược, dược liệu sản xuất trong nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Trong đó có nhiều chính sách đặc thù hỗ trợ doanh nghiệp dược như: ưu tiên đầu tư cho nghiên cứu khoa học, sản xuất thuốc dược liệu chất lượng cao, phát triển sản xuất thuốc dược liệu mang thương hiệu quốc gia.

TS Nguyễn Minh Khởi, Viện Dược liệu cho biết: Từ năm 2011 đến nay, thông qua chương trình Bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen cấp Quốc gia, Viện Dược liệu đã chủ trì và phối hợp nghiên cứu trên một số đối tượng: Đảng sâm Việt Nam, hà thủ ô đỏ, ngũ vị tử, sâm Ngọc Linh, bạch truật, sâm bố chính, cát cánh, độc hoạt, kim ngân, huyền sâm. Sản phẩm đạt được từ các nhiệm vụ này là cơ sở dữ liệu về phân bố và đa dạng nguồn gen cây thuốc, vườn giống gốc, tiêu chuẩn giống, mô hình nhân giống, mô hình trồng và sơ chế dược liệu. Kết quả đạt được từ các nhiệm vụ này là tiền đề cho việc nhân rộng mô hình trồng ở quy mô lớn hơn nhằm phát triển vùng nguyên liệu làm thuốc cho địa phương. 

PGS.TS Trần Văn Ơn - Trường Đại học Dược Hà Nội chia sẻ trong diễn đàn: Với thị trường trong nước, tổng số loài cây thuốc có nhu cầu sử dụng trong Y học cổ truyền khoảng 800 loài, tổng nhu cầu về lượng khoảng 30,000 tấn/năm. Tổng số loài thảo dược có nhu cầu sử dụng trong công nghiệp dược phẩm, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, công nghiệp thực phẩm, đồ uống khoảng 300 loài, tổng nhu cầu về lượng khoảng 30,000 tấn/năm. Tổng giá trị xuất khẩu thảo dược Việt Nam được ước lượng khoảng 400 triệu USD/năm, trong đó đóng góp chính là Quế, Hồi và Thảo quả.

PGS.TS. Nguyễn Đức Bách, Viện nghiên cứu Vi tảo và Dược mỹ phẩm- Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Thành viên Hợp tác xã Vân Đài cho biết: Hiện nay,  HTX đã và đang cung cấp hơn được khoảng 12 giống cây giống dược liệu chủ lực phù hợp với sinh thái đồng bằng Sông Hồng và đặc biệt tỉnh Thái Bình, đồng thời hướng dẫn quy trình chăm sóc phù hợp để phát huy giá trị của nguồn dược liệu, góp phần tạo sản phẩm chất lược tốt phục vụ sức khoẻ người dân.

Tiến sĩ Trần Minh Ngọc - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Y Dược cổ truyền trong bài tham luận của mình về chính sách phát triển Dược liệu Việt Nam cũng cho biết: Việt Nam đã bước đầu hình thành hệ thống “chuỗi giá trị” phát triển dược liệu quý vùng Dân tộc thiểu số và Miền núi góp phần đảm bảo đầu ra sản phẩm dược liệu sản xuất trong vùng và tăng thu nhập ổn định cho đồng bào Dân tộc thiểu số trong khu vực triển khai dự án gấp hai lần so với thời điểm trước khi triển khai dự án. Hình thành ý thức nuôi trồng dược liệu theo “chuỗi giá trị”, đảm bảo các quy trình và tiêu chuẩn quản lý chất lượng, ý thức bảo tồn nguồn gien dược liệu, bảo vệ và phát triển rừng đảm bảo phát triển bền vững. 

Với Quyết định 1976 về Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu định hướng đến năm 2030 của Thủ tướng Chính phủ, Việt Nam sẽ có 8 vùng trồng nguyên liệu trên cả nước để trồng 54 loài dược liệu, lựa chọn và khai thác hợp lý 24 loài dược liệu tự nhiên. Đây sẽ là tiền đề để quy hoạch và phát triển nguồn dược liệu nước ta trong thời gian tới đáp ứng nhu cầu sản xuất trong nước. 

Ông Nguyễn Ngọc Bảo - Bí thư Đảng đoàn, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam nhấn mạnh: Dược liệu Việt Nam là tài nguyên quý giá của đất nước và là thế mạnh của kinh tế tập thể HTX. Để các sản phẩm dược liệu mang thương hiệu Việt từng bước khẳng định ra thế giới rất cần sự liên kết của 4 nhà: Nhà nước, nhà khoa học, nhà nông, nhà doanh nhân. Chúng tôi hi vọng Diễn đàn lần này sẽ là sự chung tay của 4 nhà cùng nhau nỗ lực để đưa Dược liệu Việt Nam phát triển và hội nhập toàn cầu. 

Hiện nay, Việt Nam là 1 trong 10 trung tâm đa dạng sinh học phong phú nhất thế giới và được xếp hạng 16 trên thế giới về đa dạng nguồn gen. Trong đó, có rất nhiều nguồn gen được ứng dụng làm thuốc phòng và chữa bệnh. Ước tính có 3.830 loài cây dược liệu dùng làm thuốc, chiếm khoảng 36% trong số 10.500 loài thực vật bậc cao có mạch. So với 35.000 loài cây làm thuốc trên toàn thế giới, số loài cây thuốc Việt Nam được biết đến chiếm khoảng 11%.

Những yếu tố từ thực tế cho thấy, đây là một trong những cơ hội lớn cho các HTX sản xuất dược liệu tại Việt Nam. Để phát triển thành công ngành dược liệu Việt Nam như kỳ vọng, chúng ta không thể bỏ qua vai trò to lớn của khu vực kinh tế tập thể, HTX, một mô hình kinh tế có thế mạnh thu hút, tập hợp được đông đảo người dân, nhất là người dân khu vực miền núi, dân tộc thiểu số tham gia. 

Với vài trò nòng cốt trong phát triển kinh tế tập thể, HTX, trong những năm tới, hệ thống Liên minh HTX Việt Nam cũng đặt mục tiêu tập trung mọi nguồn lực phát triển mô hình HTX, Liên hiệp HTX, Tổ hợp tác dược liệu trên phạm vi cả nước.

Ngoài các hoạt động tham luận, tọa đàm, Diễn đàn còn tưng bừng với triển lãm “Con đường Dược liệu Việt Nam trưng bày nhiều loại dược liệu quý đang trồng và sản xuất tại các địa phương. Cùng với đó là và các phiên giao thương, kết nối xúc tiến thương mại của các doanh nghiệp mua và bán để cùng lan tỏa sản phẩm Dược phẩm Việt Nam. Hội đồng Khoa học Kinh tế số thuộc Viện Phát triển bền vững và Kinh tế số đã ký kết hợp tác chiến lược đồng hành với các HTX  Dược liệu Việt Nam như Công ty Cổ phần Đông Nam dược miền Trung, đơn vị đang đầu tư liên kết, hỗ trợ chi phí sản xuất và bao tiêu sản phẩm, với hơn 40 ha cây dược liệu cho người dân huyện Lang Chánh, Thanh Hóa và một số HTX như Trà Hoa Vàng Ninh Bình, Công ty Bảo Minh Đường, Công ty OCASY, VINANUTRIFOOD... Trong thời gian sắp tới, Viện Phát triển bền vững và Kinh tế số sẽ hỗ trợ tìm kiếm khách hàng và kết nối giao thương quảng bá sản phẩm cho các HTX Dược liệu Việt Nam. Công ty Cổ phần Lâm dược Ngọc Linh trong phiên xúc tiến thương mại cũng tìm đối tác xuất khẩu sản phẩm Sâm Ngọc Linh, Nấm linh chi, Nấm lim, giảo cổ lam, chè dây, đẳng sâm và các dược liệu miền núi huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam. Diễn đàn cũng quy tụ nhiều phiên giao lưu, xúc tiến thương mại, hợp tác chiến lược giữa các đơn vị HTX Dược liệu và Nhà máy...

Diễn đàn kinh tế dược liệu Việt Nam là ngày hội Dược phẩm Việt Nam, một sự kiện thu hút đông đảo doanh nghiệp trong ngành dược phẩm, Các HTX Dược liệu cùng giao thương hướng đến phát triển bền vững cùng đưa tinh hoa Dược liệu Việt lan tóa sâu rộng trong cộng đồng./

Trọng Đạt